برای تکرار نشدن سریال خاموشی برق در سال‌های آینده چه می‌توان کرد؟

نمودار 1- میزان کسری برق در زمان اوج بار در سال های 86 تا96

بررسی‌­ها نشان می­‌دهد که اکثر اقدامات وزارت نیرو برای مقابله با بحران برق در سال­‌های اخیر، متمرکز بر بخش‌­های صنعت و کشاورزی بوده است. طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس حدود 4000 مگاوات از میزان مصرف برق بخش­های صنعت، خانگی و کشاورزی در تابستان سال 96 کاسته شد تا خاموشی برق رخ ندهد. بخشی از این کاهش میزان مصرف برق با ارائه مشوق های وزارت نیرو به این بخش ها رخ داده و بخش دیگری از این کاهش نیز ناشی از برخی خاموشی­های ناگهانی و اجباری در این بخش‌ها بوده و آنها را با آسیب جدی روبرو کرده است. در همین راستا، شاهد اوج گیری گلایه های مدیران صنایع و حتی مدیران اجرایی از این شیوه قطعی برق در تابستان امسال بودیم.

به عنوان مثال، مراد مومیوند مدیرعامل شرکت مارپیچ باختر کرمانشاه از ضرر 300 میلیونی این واحد به دلیل قطعی برق خبر داد و گفت: «در شرایط فعلی که روزی دو ساعت قطع برق داریم، واحد عملا تعطیل است، اما باید هزینه ها را بپردازیم». مومیوند از اینکه ساعت دقیق قطعی برق به صنایع اعلام نمی‌شود گلایه کرد و افزود:«ما حتی گازوئیل کافی برای روشن کردن ژنراتور نداریم و در این شرایط تعطیلی واحد به صرفه‌تر از کار کردن آن و واردن شدن این همه خسارت است».

همچنین ایوب خیراللهی رئیس اداره صنعت و تجارت مراغه درباره خسارات وارد شده به واحدهای صنعتی این منطقه گفت: «قطعی برق به واحدهای تولیدی و صنعتی این شهرستان در شهرک صنعتی بیش از یک میلیارد ریال خسارت وارد کرده است». به علاوه، مهرداد غضنفری، معاون استاندار قم درباره این موضوع گفت: «مبحث خاموشی و قطع برق‌بدون اطلاع قبلی در واحد‌های صنعتی باید متوقف شود چراکه بروز این قبیل مسائل سبب ایجاد خسارت‌های مالی فراوانی به واحد‌های صنعتی می‌شود». همچنین قطعی برق در فصل تابستان باعث خاموش شدن موتور چاه های آب، به هم ریختن زمان آبیاری زمین های زراعی، نرسیدن آب مورد نیاز در زمان مناسب به محصولات کشاورزی و در نهایت از بین رفتن کشاورزی می شود. تلف شدن حدود دو هزار مرغ در یکی از مرغداری های شهرستان شوط در استان آذربایجان غربی بر اثر گرمای موجود و عدم کارکردن تهویه های مرغداری به علت قطعی برق نیز یکی دیگر از خسارات  خاموشی های ناگهانی در کشور بوده است.

در حالی این برخورد با صنایع کشورمان با هدف جلوگیری از قطعی برق بخش خانگی رخ داده که سیاست کشورهای پیشرو کاملا مبتنی بر حمایت از بخش صنایع این کشورها است. در تابستان سال جاری، میزان کسری برق به قدری زیاد بوده است که حتی این اقدامات هم نتوانسته جلوی خاموشی را بگیرد. به عبارت دیگر، امسال سیاست کاهش خاموشی در بخش خانگی از طریق ایجاد فشار بیشتری بر بخش های صنعت و کشاورزی موثر واقع نشده است. هرچند امسال دوره پیک مصرف برق به پایان رسید و پرونده بحران خاموشی تقریبا بسته شد اما این سوال مهم مطرح است که راهکار عدم تکرار این بحران در سال های آتی چیست؟

افزایش تولید، راهکار کوتاه مدت خروج از بحران قطعی برق نیست

در دو دهه اخیر همواره شاهد افزایش مستمر ظرفیت نیروگاه ها بوده ایم ولی شیب آن در سال­‌های 91 به بعد نسبت به سال­های قبل از آن کاهش یافته است.

نمودار2، روند ظرفیت نامی و عملی نیروگاه‌های کشور در بیست سال اخیر

با توجه به همین موضوع، اولین راهکاری که توسط برخی از کارشناسان و مسئولان برای برون رفت از بحران خاموشی پیشنهاد می شود، افزایش تولید برق توسط وزارت نیرو است. این پیشنهاد در حالی مطرح می شود که اولا احداث نیروگاه، اقدامی میان مدت و بعضا بلند مدت بوده و از سال ها قبل باید شروع می شد. ثانیا: با توجه به یارانه ای که دولت برای تولید برق می پردازد و پایین بودن قیمت فروش نسبت به قیمت تمام شده آن، تولید برق برای دولت اقتصادی نیست. در نتیجه، دولت با توجه به وضعیت نامناسب اقتصاد برق، علاقه ای به افزایش تولید آن ندارد. اوضاع وقتی بدتر می شود که بدانیم برای افزایش تولید برق باید نیروگاه های جدید ساخته شود ولی با توجه به اینکه پیک مصرف نهایتا در سه ماه از سال یعنی عموما فصل تابستان است، نیروگاه های ساخته شده، عملا در زمان های غیر پیک، تعطیل خواهد بود.

افزایش تعرفه برق پرمصرف ها، راهکاری موفق در دنیا برای مدیریت بحران قطعی برق

دومین راه حل برای برطرف شدن بحران خاموشی های اخیر افزایش قیمت برق بخش خانگی برای پر مصرف ها است. این روش در کشورهای مختلف با الگوهای متنوع دنبال شده است. کشورهای فرانسه، کوبا و آمریکا (ایالت کالیفرنیا) تجربه های موفقی در استفاده از این راهبرد، به حساب می آیند. به عنوان مثال، دولت کوبا قیمت برق برای همه مصرف کنندگان خانگی این کشور (به استثنای مشترکین نیازمند) را به صورت پلکانی و با تمرکز بر مشترکین پرمصرف افزایش داد به گونه ای که قیمت پله اول ثابت اما قیمت پله آخر بیش از چهار برابر شد. این افزایش قیمت برق در جدول (1) مشاهده می­شود:

جدول 1- تغییرات تعرفه برق در کوبا به منظور مقابله با بحران برق

در ایالت کالیفرنیای آمریکا هم شرکت‌های توزیع برق و گاز تغییرات اساسی در راستای افزایش تعرفه‌های بخش خانگی در سال 2001 اعمال کردند. این افزایش قیمت برای همه مشترکین به صورت یکسان انجام نشد بلکه با تمرکز بر مشترکین پرمصرف صورت گرفت و موجب شد تا توان مصرفی در زمان اوج بار حدود 12% نسبت به سال 2000 کاهش. جدول 2، درصد افزایش قیمت تعرفه­های برق در این کشور را نشان می­دهد:

جدول 2- تغییرات تعرفه برق در ایالت کالیفرنیا با تمرکز بر مشترکین پرمصرف

اصلاح نظام تعرفه­‌گذاری اوج بار برق در بخش خانگی، راهکار بهینه خروج از بحران خاموشی

طبق اعلام معاونت هماهنگی و توزیع شرکت توانیر بیش از 50 درصد تقاضای مصرف در زمان اوج بار مربوط به بخش خانگی است (شکل 1). در نتیجه، تلاش برای کاهش تقاضای مصرف بخش خانگی در زمان اوج بار، نسبت به سایر بخش­ها اولویت دارد. به همین دلیل بایستی غالب سیاستها و برنامه­های کاهش اوج بار نیز با تمرکز بر بخش خانگی صورت پذیرد. در نتیجه، اصلاح تعرفه های برق بخش خانگی مبتنی بر کنترل مصرف در بخش پرمصرف ها و افزایش قیمت برق آنها که تنها 25 درصد مشترکین را شامل می شوند، مهم ترین راهبرد عدم تکرار بحران خاموشی در سال های آتی است.

شکل 1- نقش مولفه‌های مختلف بر اوج بار

رضا اردکانیان، وزیر نیرو در اوایل شهریور 97 در نشست خبری خود، تغییر تعرفه مشترکین پرمصرف را راهکاری برای مدیریت مصرف برق کشور دانست و چند روز بعد هم در برنامه گفتگوی ویژه خبری با اشاره به طرح این وزارتخانه برای اصلاح تعرفه برق مشترکین پرمصرف، کاهش 10 درصدی مصرف برق در صورت اجرای این طرح را پیش بینی کرد. با توجه به اینکه عزم جدی دولت در اصلاح نظام تعرفه گذاری برق پرمصرف ها می تواند ضامن خروج کشور از بحران خاموشی‌ها و جلوگیری از بروز خسارات اقتصادی به بخش صنعت و کشاورزی در سال های آینده باشد، انتظار می رود هر چه سریعتر شاهد بررسی و تصویب پیشنهاد وزارت نیرو برای افزایش قیمت برق مشترکین پرمصرف در هیئت دولت باشیم.