مناطق آزاد اقتصادی براساس قانون مصوب مجلس شورای اسلامی از تاریخ ۷ /۶ /۱۳۷۲ فعالیت خود را آغاز کرده و در حال حاضر دامنه فعالیت این مناطق به ۸ منطقه (کیش، چابهار، فرودگاه امام، قشم، انزلی، ارس، اروند و ماکو) افزایش یافته است. پیش از تصویب و اجرای این قانون در سال ۷۲، شورای انقلاب برای وسعت ۹۰ کیلومتری منطقه کیش تسهیلاتی فراهم کرد تا این جزیره جنوبی بتواند به فضای اقتصاد آزاد گام بگذارد. مناطق ویژه اقتصادی نیز که در ۱۱ خرداد ۱۳۸۴ به تصویب رسید، هم‌اکنون در ۶۴ منطقه راه‌اندازی شده یا در حال راه‌اندازی هستند و روز‌به‌روز نیز در حال گسترش می‌باشند. توسعه صنعتی مناطق آزاد، اما با گسترش حاشیه‌نشینی همراه بود و همین مسئله هم موجب شد تا آسیب‌های اجتماعی در این مناطق رشد یابد. کارنامه مناطق آزاد در کشورمان چندان رضایت‌بخش نیست و این مناطق نتوانسته‌اند هیچ دردی از مردم منطقه و مناطق اطراف را درمان کنند و به باور بسیاری از کارشناسان مناطق آزاد به جای کمک به رشد و آبادانی منطقه به سکویی برای واردات کالا‌های خارجی تبدیل شده‌اند.
قوانینی که اجرایی نمی‌شوند
در بند «ز» ماده ۱۱۲
فصل اقتصادی قانون برنامه پنج ساله پنجم (۱۳۹۴- ۱۳۹۰) سازمان‌های مناطق
آزاد در کشور موظف شده‌اند، برای زدودن فقر از چهره مناطق آزاد تجاری
صنعتی، حداکثر تا یک درصد از محل وصول عوارض ورود و صدور کالا‌ها و خدمات
این مناطق را از طریق نهاد‌های حمایتی به محرومان و نیازمندان بومی این
مناطق اختصاص دهند. اما نگاهی به وضعیت فقر و آسیب‌های اجتماعی زاییده آن
در این مناطق گویای آن است که یا این بند، قانونی عملیاتی نشده یا چالش‌های
دیگری در میان است.
هزار و ۵۰۰ کارتن‌خواب
حسن تاوانه، رئیس اداره
بهزیستی چابهار در رابطه با آسیب‌های اجتماعی در این منطقه با اشاره به
آمار هزار و ۵۰۰ کارتن‌خواب زن و مرد می‌گوید: مهاجرپذیربودن چابهار،
آب‌وهوای خوب و وجود شغل‌های کاذب در منطقه موجب بالارفتن مهاجرت به این
منطقه شده است و به همین خاطر از سراسر کشور به این منطقه مهاجرت صورت
می‌گیرد. به گفته وی، بین ۲۰ تا۳۰ کودک در این منطقه معتاد هستند، اما هیچ
مرکز درمان اعتیاد کودکان در چابهار وجود ندارد. همچنین در یکی از
روستا‌های این منطقه به نام درگز آمار ابتلا بالای ۷۸ نفر به ایدز تأیید
شده است. اما بنا به ملاحظات توریستی‌بودن شهرستان، این اطلاعات آماری
محرمانه است. رئیس اداره بهزیستی چابهار تصریح می‌کند: آمار کلی ابتلا به
HIV در شهرستان چابهار نیز تقریباً ۳۰۰ نفر است.
خروجی سیاست‌های نئو لیبرالیستی
دکتر محمدحسین
ضمیریان دکترای آینده‌پژوهی هم در این‌باره معتقد است: متأسفانه در حال
حاضر مناطق آزاد کشور به سکوی واردات تبدیل شده‌اند. به گفته وی، مجموعه‌ای
از ایده‌های لیبرالیستی و نئولیبرالیستی در دولت کارگزاران در دهه ۷۰ شمسی
منجر به تأسیس و ایجاد مناطق آزاد در کشور شد. تمنای ایران برای ورود به
سازمان تجارت جهانی زمینه پذیرش تعرفه‌های سازمان تجارت جهانی و عدم رعایت
موارد گمرکی را در واردات مناطق آزاد در کشور پدید آورد.