استان گلستان در نوار سبز شمالی کشور قرارگرفته و شاید نام این استان و وجود جنگل‌های هیرکانی در نوار جنوبی آن، مانع از آن باشد که باور کنیم گلستان هم با بحران بی‌آبی دست‌وپنجه نرم می‌کند. هم‌اکنون یک‌سوم استان گلستان خشک و بیابانی است و ساکنان نوار شمالی آن از غرب تا شرق (از گمیشان تا مراوه‌تپه) با معضل بی‌آبی مواجه هستند.
امان محمد بردی از اهالی روستای «گری» شهرستان آق‌قلا اظهار کرد: دو سال است بی‌آبی منتظر فرارسیدن فصل تابستان نمی‌شود و زودتر به سراغ اهالی روستا می‌آید.
وی افزود: درحالی‌که عده‌ای از ساکنان شمال استان آب شرب ندارند و آب‌رسانی به روستاها با تانکرهای سیار انجام می‌شود اما در برخی از شهرهای میانی استان شاهد فعالیت کارواش‌ها با استفاده از آب شرب هستیم.
وی ادامه داد: به نظر می‌رسد بی‌آبی تنها معضل اهالی روستاها است و به دلیل سوء مدیریت موجود در حوزه آب تنش‌های اهالی روستاها هر سال بیشتر می‌شود.
محمد کتولی یکی از اهالی روستای حاجیکلاته علی‌آبادکتول هم از وضعیت آبی در تابستان امسال گلایه دارد و اظهار کرد: در سال‌های گذشته کمتر با معضل بی‌آبی مواجه بودیم اما امسال با وجود خاموشی‌های مکرر برق، مدت‌زمان بی‌آبی در این روستا به چندین ساعت رسیده است.
وی تصریح کرد: از ابتدای فصل تابستان تقریباً در تمام‌روزها با قطع آب مواجه بوده‌ایم و فقط امید داریم خاموشی برق در شب اتفاق نیفتد چراکه در این صورت یک شبانه‌روز آب روستا قطع خواهد بود.
وی با انتقاد از این‌که خاموشی برق زمان مشخصی ندارد و اهالی روستا هم با معضل بی‌آبی و بی‌برقی مواجه هستند، ادامه داد: به نظر می‌رسد مسئولان نسبت به معضلات و مشکلات روستاها توجه کافی ندارند و حل این معضلات دغدغه مدیران استان نیست.
در شرایطی که روستاییان گلستان از بی‌تدبیری در اعمال خاموشی‌ها و قطع مکرر آب در روستاهای استان گلایه دارند اما به نظر می‌رسد مطابق آمار ارائه‌شده از سوی وزارت نیرو در تیرماه امسال تنش آبی گریبانگیر بیش از پنج هزار و ۵۰۰ روستای کشور بوده است.
آخرین وضعیت تنش آبی در روستاهای کشور
پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت نیرو در آماری اعلام کرده است: «در حال حاضر پنج هزار و ۵۴۰ روستای کشور تحت پوشش آب‌رسانی سیار هستند که در مقایسه با سال گذشته حدود ۵۰۰ روستا به جمع مناطق نیازمند به آب‌رسانی سیار اضافه‌شده است.»
پنج هزار و ۵۴۰ روستای کشور تحت پوشش آب‌رسانی سیار هستندبر اساس اعلام این پایگاه در سال ۱۳۹۵ از محل اعتبارات صندوق توسعه ملی حدود هزار و ۵۰۰ روستا با تکمیل و اجرای مجتمع‌های آب‌رسانی روستایی از چرخه آب‌رسانی سیار حذف‌شده و از ۶ هزار و۵۰۰ روستا به حدود پنج هزار روستا کاهش‌یافته بود که به دلیل بروز خشکسالی این تعداد روستا مجدد در سال جاری رشد صعودی پیدا کرده است.
هم‌اکنون بیش از ۴۶۷ هزار خانوار روستایی و عشایری تحت پوشش آب‌رسانی سیار هستند که ۸۱۱ تانکر در طول ماه با ۵۵ هزار سرویس، وظیفه توزیع آب برای این مناطق را بر عهده دارند و هیئت دولت در تیرماه امسال حدود ۲۲۰ میلیارد تومان را برای انجام و تکمیل پروژه‌های آب‌رسانی روستایی، انجام فعالیت‌هایی ازجمله خرید تانکر سیار، اجاره تانکر سیار، بازسازی و نوسازی ناوگان آب‌رسانی سیار، پرداخت معوقات، آب‌رسانی سیار به عشایر و ... در بیش از پنج هزار روستای کشور اختصاص داده است.
در شرایطی که با اختصاص ۲۲۰ میلیارد تومان هیئت دولت تلاش دارد بخشی از مشکلات آب‌رسانی به روستاهای کشور را حل کند اما نماینده مردم کلاله در مجلس شورای اسلامی معتقد است؛ بحران آب، بحرانی نیست که بتوانیم به‌سادگی از آن عبور کنیم و باید مدیرانی که در حوزه آب فعالیت می‌کنند مدیریت متفاوتی نسبت به سایر مدیران داشته باشند.
۵۰ روستای مراوه‌تپه آب شرب سالم ندارند
نماینده مردم شهرستان‌های چهارگانه شرق استان گلستان اظهار کرد: هم‌اکنون تقریباً تمام استان‌های کشور با مشکل بی‌آبی مواجه هستند و کمبود آب در همه استان‌ها بحران ایجاد کرده است.
شهرام کوسه غراوی با اشاره به این‌که کم‌آبی فقط مختص گلستان نیست، افزود: پس از گذشت ۴۰ سال از پیروزی انقلاب اسلامی هنوز حدود ۵۰ روستای شهرستان مراوه‌تپه از داشتن آب شرب سالم بی‌بهره هستند.
وی با بیان این‌که هم‌اکنون آب‌رسانی سیار به برخی از روستاهای شرق استان هفته‌ای یک‌بار انجام می‌شود، متذکر شد: زیبنده نیست مردمی که در همه صحنه‌ها حضور دارند در این برهه از داشتن آب شرب سالم و بهداشتی محروم باشند.
نماینده مردم کلاله، مراوه‌تپه، مینودشت و گالیکش در مجلس شورای اسلامی شرایط فعلی آب‌رسانی به روستاهای شرق استان را زیبنده ندانست و گفت: مدیرانی که در حوزه آب کار می‌کنند باید مدیریتی متفاوت نسبت به سایر مدیران داشته باشند.
وی اضافه کرد: شاید اعتبارات و تخصیص بودجه در این حوزه کم باشد اما می‌توان با انتخاب شیوه مدیریتی مناسب، مصرف بهینه آب در همه حوزه‌ها ازجمله کشاورزی، صنعت و شرب و فرهنگ‌سازی مناسب در مصرف آب، این موضوع را مدیریت کرد.
نیاز داریم در گلستان مجمع خیرین آب را تشکیل داده تا به مدیران در حل چالش‌های آبی منطقه کمک کنیمکوسه غراوی با تأکید بر این‌که بحران آب، بحرانی نیست که بتوانیم به‌سادگی از آن عبور کنیم، متذکر شد: عبور از این بحران نیازمند یک همت و عزم جدی است و نیاز داریم در گلستان مجمع خیرین آب را تشکیل داده تا به مدیران در حل چالش‌های آبی منطقه کمک کنیم.
وی انتخاب پیمانکاران باتجربه برای اجرای شبکه‌های آب‌رسانی به روستاها را امری مهم و ضروری دانست و تصریح کرد: پیمانکاران بازوی توانمند دستگاه‌های اجرایی هستند و انتخاب پیمانکار بر اساس حداقل قیمت در حوزه آب‌رسانی، پیامدهای بسیاری را به همراه دارد.
وی به پیامدهای این موضوع هم اشاره و بیان کرد: پیمانکاری که حداقل قیمت را پیشنهاد داده از لوازم و تجهیزات ارزان‌قیمت استفاده می‌کند و همین امر باعث می‌شود در فاصله‌ای کوتاه از آب‌رسانی به مناطق دوردست و کوهستانی شاهد شکستگی خطوط و ترکیدگی لوله‌ها و ... باشیم.
آب‌رسانی سیار به بیش از ۴۹ هزار خانوار روستایی
غراوی با یادآوری این‌که هدررفت آب در گلستان هم باید مدیریت شود، گفت: برای بهره‌مندی همه روستاییان گلستان از آب شرب کمی و کیفی مناسب می‌طلبد مدیریت متفاوتی در عرصه آب‌رسانی در استان داشته باشیم.
وی همچنین افزود: از سال ۱۳۹۵ به بعد با تأکیدهای رهبر معظم انقلاب بر توجه به آب‌رسانی روستایی، اختصاص ۵۰۰ میلیون دلار از محل صندوق توسعه ملی مصوب شد و این روند در سال‌های ۹۶ و ۹۷ هم تداوم یافت.
نماینده مردم کلاله، مراوه‌تپه، مینودشت و گالیکش در مجلس شورای اسلامی با بیان این‌که از محل اعتبار مصوب صندوق توسعه ملی، رقم قابل‌توجهی به گلستان هم اختصاص یافت، اضافه کرد: امید داریم با بهره‌برداری از سد نرماب – چلچای که هم‌اکنون ۷۵ درصد پیشرفت فیزیکی دارد و با فاینانسر داخلی عملیات اجرایی آن در حال انجام است تا سال ۱۳۹۸ مشکل آب شرب یک‌سوم مردم استان در شهرستان‌های آزادشهر، گنبدکاووس، کلاله، مینودشت، گالیکش و مراوه‌تپه حل شود.
برخی از روستاها در مناطق کوهستانی و صعب‌العبور نوار شمالی استان قرار دارند و در شرایط موجود امکان آب‌رسانی بیشتر به آن‌ها وجود ندارددرحالی‌که نماینده مردم شهرستان‌های شرق استان اعلام می‌کند ۵۰ روستای مراوه‌تپه از داشتن آب شرب محروم هستند و هفته‌ای یک‌بار آب‌رسانی سیار به برخی روستاها انجام می‌شود، اما معاون بهره‌برداری آب و فاضلاب روستایی گلستان از توزیع آب بر اساس زمان‌بندی مشخص در روستاها خبر می‌دهد.
معاون بهره‌برداری آب و فاضلاب روستایی استان گلستان اظهار کرد: در گلستان هزار و ۱۰ روستا با ۲۵۴هزار و ۱۵۸ خانوار وجود دارد که از این تعداد، ۸۱۳ روستا با ۲۲۲ هزار و ۲۳۷ خانوار تحت پوشش آب و فاضلاب روستایی استان قرار دارند.
مسلم محمدی با بیان این‌که ۱۱۰ روستا و نقطه جمعیتی گلستان با ۱۱ هزار و ۳۵۴ خانوار در تمام فصول سال با تانکر سیار آب‌رسانی می‌شوند، گفت: همچنین در فصل گرم سال (مطابق آمار تابستان ۹۶) ۱۷۰ روستا و نقطه جمعیتی دیگر، به این ۱۱۰ روستا اضافه می‌شوند.
وی با اشاره به این‌که هم‌اکنون آب‌رسانی سیار به ۴۹ هزار و ۹۸۷ خانوار روستایی گلستان بر اساس برنامه زمان‌بندی‌شده انجام می‌شود، افزود: برخی از روستاها در مناطق کوهستانی و صعب‌العبور نوار شمالی استان قرار دارند و در شرایط موجود امکان آب‌رسانی بیشتر به آن‌ها وجود ندارد.
متوسط عمر تانکرهای استان ۱۴ سال است
معاون بهره‌برداری آب و فاضلاب روستایی گلستان با بیان این‌که برای آب‌رسانی به این ۱۱۰ روستا باید حداقل ۳۲ تانکر داشته باشیم، ادامه داد: هم‌اکنون ۲۳ تانکر سیار در استان داریم که متوسط عمر آن‌ها ۱۴ سال است.
وی با اشاره به این‌که فعالیت تانکرهای سیار روزانه رصد می‌شود، اضافه کرد: برخی از روستاها بیش از ۱۰۰ کیلومتر باهم فاصله دارند و با این تعداد تانکر (۲۳ تانکر) در روز به‌طور میانگین هرکدام می‌توانند دو سرویس در منطقه آب‌رسانی انجام دهند.
محمدی با اشاره به این‌که در سال ۹۵ و ۹۶ در آب‌رسانی سیار به روستاهای استان با مشکل مواجه بودیم، تصریح کرد: امسال پنج دستگاه از بخش خصوصی تأمین کرده‌ایم تا بتوانیم خدمات مطلوب‌تری به مشترکان در شهرستان‌های مراوه‌تپه و گنبدکاووس ارائه دهیم.
به گفته وی بیشترین مشکلات و تنش‌های آبی استان در نوار شمالی گلستان یعنی در شهرستان‌های کلاله، مراوه‌تپه، آق‌قلا، گنبدکاووس و گمیشان وجود دارد.
نیاز آبی روستاهای استان با ۴۰۲ حلقه چاه و ۱۸۴ دهنه چشمه تامین می‌شود و در حال حاضر ۳۴ حلقه چاه استان مخروبه است و ۴۱ چاه مشکل کیفی (ماسه دهی، آهن و ...) دارند
محمدی بیان کرد: مشکلات کمی و کیفی منابع تأمین، مهندسی مجدد چاه‌ها و نواقص ایجادشده در خطوط انتقال و مخازن و همچنین سایر حوادث غیرمترقبه (سیل و ...) باعث می‌شود آب‌رسانی سیار از ۱۱۰ روستا در گلستان به ۲۸۰ روستا برسد.
وی همچنین به وضعیت منابع تأمین استان هم اشاره کرد و با بیان این‌که هم‌اکنون نیاز آبی روستاهای استان با ۴۰۲ حلقه چاه و ۱۸۴ دهنه چشمه تأمین می‌شود، ادامه داد: در حال حاضر ۳۴ حلقه چاه استان مخروبه است و ۴۱ چاه مشکل کیفی (ماسه دهی، آهن و ...) دارند.
وی با اشاره به این‌که بحث کیفیت خط قرمز ماست و تلاش داریم با آب‌شیرین‌کن و راه‌های دیگر مشکل آن‌ها را حل کنیم، اضافه کرد: در سال گذشته ۵۴ میلیون مترمکعب تولید آب داشته‌ایم که ۹۱ درصد آن از چاه‌ها و ۹ درصد آن از چشمه‌ها تأمین شد.
محمدی تصریح کرد: در حوزه آب‌رسانی روستایی در گلستان چهار هزار و ۶۲۷ کیلومتر شبکه و ۶ هزار و ۹۰۸ کیلومتر خط انتقال داریم که هم‌اکنون ۲۰ درصد از شبکه و ۳۰ درصد از خطوط انتقال فرسوده است.
وی با یادآوری این‌که در سنوات گذشته برنامه «مواجهه مطلوب با نیاز آبی» را اجرا کرده‌ایم و بر اساس این برنامه اولویت‌هایی را برای رفع فرسودگی شبکه و خطوط انتقال مشخص و اقدام کرده‌ایم، بیان کرد: در سال ۱۳۹۲ حدود ۲۷ درصد فرسودگی شبکه داشتیم که با اجرای این برنامه آن را به ۲۰ درصد رسانده‌ایم.
۱۴۸ هزار مترمکعب کمبود مخزن داریم
وی با بیان این‌که برای تأمین نیاز آبی روستاهای استان باید ۲۲۰ هزار مترمکعب مخزن داشته باشیم که برای پیک مصرف آب ذخیره‌سازی کنیم، گفت: هم‌اکنون ۷۱ هزار و ۶۱۰ مترمکعب مخزن داریم و با ۳۳ درصد از نیاز در این حوزه خدمات‌رسانی می‌کنیم.
معاون بهره‌برداری آب و فاضلاب روستایی گلستان با بیان این‌که در تابستان و با شروع فصل کشت محصولات کشاورزی و برداشت بی‌رویه از چاه‌ها، با افت شدید دبی در روند آب‌رسانی به روستاها و چالش مواجه می‌شویم، ادامه داد: ما با چالش تغییرات کمی و کیفی مواجه هستیم و ۵۸۳ لیتر بر ثانیه کمبود آب داریم و در تابستان گذشته ۲۸۰ روستا با ۴۹ هزار و ۹۸۷ خانوار با مشکل کم‌آبی در استان مواجه بودند.
وی با بیان این‌که هم‌اکنون با کاهش ۳۴ درصدی دبی منابع تأمین چاه‌ها و ۵۶ درصدی دبی چشمه‌ها در استان مواجه هستیم، گفت: هم‌اکنون دبی چشمه‌های استان از نصف کمتر است و در بعضی از مناطق دبی چشمه‌ها به صفر رسیده و نگران تأمین آب روستاها هستیم چراکه در بعضی از این روستاها مجتمع وجود ندارد و امکان حفر چاه هم نیست.
محمدی اضافه کرد: هم‌اکنون شاهد افت دینامیکی چاه‌های استان از ۱۲ تا ۲۴ متر هستیم تا جایی که با افزایش مصارف غیر شرب در استان این وضعیت (افت دینامیکی) تشدید می‌شود به‌طوری‌که برای نخستین بار در سال گذشته در بندرگز با مشکل کمبود آب مواجه بودیم درحالی‌که چنین شرایطی را حداقل در دو دهه گذشته تجربه نکرده بودیم.
چالش آب در گلستان را جدی بگیریم
وی با بیان این‌که در نیمه نخست سال گذشته ۹ حلقه چاه استان را لایروبی و لوله‌گذاری کردیم، تصریح کرد: تا سال گذشته سالانه ۶ تا هفت حلقه چاه استان مهندسی مجدد می‌شد اما هم‌اکنون عمر مفید چاه‌های استان به‌شدت کاهش‌یافته و ۴۴ حلقه چاه نیاز به مهندسی مجدد دارد.
وی با تأکید بر این‌که همه این مباحث نشان می‌دهد در بحث آب در گلستان مشکل داریم و باید چالش آب در استان را خیلی جدی بگیریم، بیان کرد: از سال ۹۳ تاکنون سیل، یخبندان، طوفان و زلزله ۱۲ میلیارد تومان به خطوط و شبکه‌های آب‌رسانی استان خسارت وارد کرده که تاکنون یک ریال آن جبران نشده و بسیاری از این خطوط به‌طور مقطعی وصل شده و باید تعویض شوند.
معاون بهره‌برداری آب و فاضلاب روستایی گلستان با بیان این‌که برای تکمیل مجتمع‌های آب‌رسانی و تأمین نیازهای آبی بخش روستایی استان به هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز داریم، گفت: تأمین چنین اعتباری در توان دولت نیست ازاین‌رو برنامه‌های کوتاه، میان و بلندمدت برنامه‌ریزی کرده‌ایم و حل مشکل ۲۸۰ روستا که با کمبود آب مواجه هستند از برنامه‌های کوتاه‌مدت ما در این حوزه است.
وی با اشاره به این‌که در گلستان قطعیِ آب زمان‌بندی‌شده به‌ویژه در مجتمع‌های بزرگ در گنبدکاووس و آق‌قلا داریم و توسط دهیاران و فرمانداران زمان قطع آب در روستاها را اطلاع‌رسانی کرده‌ایم، افزود: خاموشی‌های امسال باعث افزایش زمان قطعی آب در برخی از روستاها شده است.
محمدی ادامه داد: به‌طور میانگین ۵۲ درصد از قطعی آب در روستاهای استان تحت تأثیر نوسانات برق قرار دارد چراکه پس از دو ساعت قطعی برق حداقل به چهار تا پنج ساعت زمان نیاز داریم تا خطوط انتقال و مخازن به حالت تعادل برسند.
وی خاطرنشان کرد: وضعیت آب‌رسانی به روستاهای استان به‌طور مستمر رصد می‌شود و پس از پایان فصل تابستان میزان دقیق آب‌رسانی سیار به روستاها در سال جاری اعلام می‌شود.
هرچند گلستان برای رفع تنش‌های آبی نیازمند احداث مجتمع‌های بزرگ آب‌رسانی است اما کمبود تانکر و فرسوده بودن ناوگان یکی از معضلات جدی است که باید با بیشتر به آن توجه شود چراکه با وجود خشک‌سالی‌های اخیر و فرسوده بودن خطوط انتقال و ... افزایش آب‌رسانی سیار به روستاهای گلستان در تابستان امسال دور از ذهن نیست.