احتمال مجزا بودن گسل مسبب دو زلزله مهم استان کرمانشاه/دلایل ثبت 3 زلزله مهم در یک روز

دکتر علی بیت‌اللهی با اشاره به زلزله بزرگ 7.3 ازگله کرمانشاه در 21 آبانماه سال گذشته، افزود: بعد از گذشت 8 ماه و 10 روز از این زلزله، روز گذشته یکشنبه 31 تیرماه در سمت جنوب شرقی رومرکز آن زمین‌لرزه و به فاصله 45 کیلومتری زلزله 7.3، زلزله نسبتا بزرگی با بزرگای 5.9 در 13 کیلومتری جنوب با اندکی تمایل به سمت شرق از شهر تازه آباد کرمانشاه، رخ داد. این زلزله در ساعت 14 و 37 دقیقه روز گذشته بوده است.

وی ادامه داد: بر اساس گزارش‌های منتشر شده در این زلزله شاهد آسیب دیدگی بیش از 50 باب ساختمان شهری و تعداد بیشتری ساختمان‌های روستایی بودیم. شهر تازه آباد نزدیکترین شهر به رومرکز زلزله در ثلاث باباجانی است که هنوز آثار تخریبی زلزله 7.3 در این منطقه بسیار بجای مانده است.

بیت‌اللهی در پاسخ به این سوال که آیا زلزله تازه آباد با بزرگی 5.9 پس‌لرزه زلزله 7.3 ازگله است، توضیح داد: روش‌های محاسباتی برای حذف پس‌لرزه‌ها و نیز روش‌های پیش‌بینی تعداد و بزرگی رخداد پس‌لرزه‌ها به ازای زمان نشان می‌دهند که این زمین‌لرزه پس‌لرزه زلزله 21 آبان ماه 1396 با بزرگی 7.3 می‌تواند تلقی شود.

وی ادامه داد: پنجره زمانی پس‌لرزه‌های متعلق به زلزله 7.3 بر اساس نمودار شکل فوق حدود 900 روز و پنجره مکانی آن برای زلزله 7.3 حدود 75 کیلومتر است (شکل 2). بر این اساس باید زلزله تازه آباد کرمانشاه را پس‌لرزه زلزله ازگله کرمانشاه تلقی کرد. هر چند که خوشه پس لرزه‌های تازه آباد در دو دوره زمانی اصلی به صورت منفک از خوشه پس‌لرزه‌های ازگله جانمایی می‌شوند.

شکل 2-نمودار پنجره مکانی پس‌لرزه‌های زلزله‌ها بر اساس رابطه گارنر - نوپوف

مدیر مرکز زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با بیان اینکه بر اساس نگاشت زلزله‌های رخ داده، پس از زلزله اصلی 7.3 در منطقه سرپل ذهاب و ازگله، تعداد زیادی پس‌لرزه ثبت شده است، اظهار کرد: پس‌لرزه‌های با بزرگی 2.5 و بیشتر حدود 1800 عدد و پس‌لرزه‌های کوچکتر از 2.5 تعدادشان به مراتب زیادتر بوده است. رخداد پس‌لرزه‌ها به صورت خوشه‌ای معمولا در حوالی زلزله اصلی جانمایی می‌شوند.

وی خاطر نشان کرد: در پراکنش پس‌لرزه‌های زلزله ازگله کرمانشاه، سه خوشه مجزا در کانون مه‌لرزه‌ای زلزله قابل تفکیک است. این سه زون در شکل 3 برای خوشه‌های پس‌لرزه‌ای زلزله ازگله با بزرگی 7.3 نشان داده شده است. خوشه اول در اطراف زلزله اصلی، خوشه دوم در جنوب "سومار" و خوشه سوم در جنوب شرقی رومرکز زلزله 7.3 و در جنوب شهر "تازه آباد کرمانشاه" واقع شده است و به نظر می‌رسد این سه خوشه منتسب به سه زمین لرزه اصلی مجزا باشند و گسل‌های مسبب متفاوتی هم دارند. با این وصف روابط تجربی و محاسباتی نشان می‌دهد که در کل ناحیه زلزله‌های به وقوع پیوسته بعد از زلزله اصلی، پس‌لرزه محسوب می‌شوند.

شکل3- خوشه‌های پس‌لرزه‌ای مربوط به زلزله ازگله کرمانشاه

وی با اشاره به تصویر شماره 4، با بیان اینکه این تصویر نمودار تغییرات تعداد رخداد پس‌لرزه‌های زلزله ازگله با بزرگی 3 را نشان می‌دهد، توضیح داد: قانون حاکم بر رخداد پس‌لرزه‌ها در این نمودار تا حدودی قابل دریافت است. پس از زلزله اصلی، تعداد زلزله‌ها و بزرگی آنها به مراتب بیشتر است. با گذشت زمان تعداد و بزرگی رو به کاهش می‌گذارد. پس از تجمع تنش‌های باقی مانده، پس‌لرزه‌ای نسبتا بزرگ رخ می‌دهد که به دنبال خود، پس‌لرزه‌های خرد بیشتری  را به همراه دارد.

شکل4- نمودار رفتاری رخداد پس‌لرزه‌های زلزله ازگله کرمانشاه

بیت‌اللهی همچنین اضافه کرد: بر اساس آهنگ رخداد پس‌لرزه‌ها، توقف و جمع شدن تنش و سپس رخداد پس‌لرزه‌های متوسط یا نسبتا بزرگ که خود پس‌لرزه‌های خردتری را دارند شاهد خواهیم بود. در شکل 4 مشاهده می‌شود که هر چند به صورت پریودیک تعداد پس‌لرزه‌ها و بزرگی آنها بیشتر می‌شود، ولی روند عمومی رخداد رو به کاهش محسوس است.

گسل مسبب زلزله تازه آباد

مدیر مرکز زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در خصوص گسل مسبب این زلزله، یادآور شد: رخداد زمین‌لرزه ازگله در مجاورت و امتداد قطعه‌های گسلی پیشانی کوهستان، این فرض را تقویت می‌کند که گسل مسبب زلزله ازگله، گسل "پیشانی کوهستان" باشد. هر چند عمق زلزله 7.3 ازگله را 18 کیلومتر گزارش کرده‌اند، اما متوسط عمق پس‌لرزه‌های آن حدود 9 کیلومتر است.

به گفته وی، اگر خوشه زلزله ازگله را قبل از طول جغرافیایی 46 درجه در نظر بگیریم و خوشه زلزله تازه آباد را بعد از طول جغرافیایی 46 درجه فرض کنیم، در این حالت تفاوت معنی‌داری در عمق پس‌لرزه‌ها مشاهده نمی‌شود. در شکل 5 پس‌لرزه‌های مربوط به تازه آباد و سمت شرقی زلزله ازگله در نظر گرفته شده‌اند. بر اساس این تصویر مشاهده می‌شود که عمق اکثر پس‌لرزه‌ها بین 8 تا 10 کیلومتر بوده است.

شکل5- نمودار و مقادیر آماری پس‌لرزه‌های اطراف زلزله تازه‌آباد با بزرگای 5.9

مدیر مرکز زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی اضافه کرد: همچنین نمودار فوق برای پس‌لرزه‌های مجاور زمین لرزه 7.3 تهیه شده است که در شکل 6 نشان داده شده است. در این شکل نیز مشاهده می‌شود عمق غالب پس‌لرزه‌ها بین 7 تا 11 کیلومتر است که از نظر آماری با پس‌لرزه‌های اطراف زلزله تازه آباد مشابه هستند.

شکل6- نمودار و مقادیر آماری پس‌لرزه‌های اطراف زلزله ازگله با بزرگای 7.3

بیت‌اللهی تاکید کرد: اگر فرض شود گسل مسبب زلزله ازگله و پس‌لرزه‌های اطراف گسل پیشانی کوهستان با شیب صفحه به سوی شمال‌شرق ایران است، در آن صورت این گسل وقتی می‌تواند مسبب زلزله‌های تازه آباد کرمانشاه باشد که عمق زلزله‌ها به مراتب بیشتر از عمق متوسط زلزله‌های اطراف منطقه ازگله و سرپل ذهاب باشد. فاصله مستقیم رومرکز زلزله ازگله با زلزله 5.9 تازه آباد حدود 50 کیلومتر است.

این محقق حوزه زلزله ادامه داد: در فرض دیگر احتمال گسل مسبب این زلزله که گسل "پیشانی کوهستان" است را هم برای زلزله ازگله و هم برای زلزله تازه‌آباد موجه می‌کند که در این صورت تصور شیب بسیار کم برای صفحه راندگی گسل پیشانی کوهستان است، به طوری که پس‌لرزه‌های تازه آباد علی‌رغم فاصله 50 کیلومتری از رومرکز زلزله 7.3 و مجاورت با گسل زاگرس مرتفع، در اثر گسیختگی‌های ادامه‌دار صفحه خوابیده و کم‌شیب گسل پیشانی کوهستان رخ می‌دهند. اطلاعات این منطقه برای مطالعات اکتشاف نفت این فرضیه را تقویت می‌کند.

شکل7- تفکیک یافتگی خوشه‌های پس‌لرزه‌ای تازه آباد و ازگله

به گفته وی در تصاویر ماهواره‌ای هم این حالت را به وضوح می‌توانیم مشاهده کنیم و این امر نشان می‌دهد که ظاهرا دو زلزله 5.9 تازه آباد و زلزله 7.3 ازگله توسط دو گسل مجزا ایجاد شده‌اند.

یافتگی خوشه‌های پس‌لرزه‌ای تازه آباد و ازگله در تصاویر ماهواره‌ای همراه با مورفولوژی مناطق

​وقوع همزمان سه زلزله مهم

بیت‌اللهی با اشاره به وقوع زمین‌لرزه‌های نسبتا بزرگ در تازه آباد کرمانشاه با بزرگی 5.9 و زلزله هرمزگان با بزرگی 5.7 و زلزله سیرچ با بزرگی 5.8 و پس‌لرزه‌های آنها، گفت: وقوع همزمان این زلزله‌ها نشان می‌دهد که پوسته ایران تحت تنش تکتونیکی قابل ملاحظه‌ای است و رخداد زمین‌لرزه‌ها، گواه واضحی برای آن است.

به گفته وی، این تنش در اثر همگرایی صفحه عربی – اوراسیا بوجود می‌آید که به صورت رخداد لرزه‌ای یا تغییر شکل پوسته زمین، انرژی ذخیره شده خود را رها می‌کند.

مدیر مرکز زلزله‌شناسی در عین حال خاطر نشان کرد: ریز صفحه تکتونیکی ایران، در مقایسه با صفحات هند و عربی و اوراسیا، به مراتب کوچکتر است و وقتی تنشی اعمال می‌شود بسته به ابعاد آن می‌تواند تمام نواحی ایران زمین را در بر گیرد. این همان دلیل روشنی است که همزمانی و دلیل وقوع زلزله‌های مذکور را بیان می‌کند.

وی با با تاکید بر اینکه اطلاعات ما در مورد رفتار گسل‌های ایران، گسل‌های فعال و حتی شناخته شده بسیار اندک است، یادآور شد: در مورد اسامی گسل‌ها، طول آنها، شیب و نوع آنها، اتفاق نظری وجود ندارد. نقشه گسل‌های کشور به صورت سراسری و در مقیاس مناسب وجود ندارد و لذا تمام صحبت‌ها در مورد زلزله‌های آتی و در حال رخداد با احتیاط همراه می‌شود. بر این اساس پیشنهاد می‌شود سامانه رقومی و تحت وب و GIS پایش لرزه‌ای کشور راه‌اندازی شود. در این سامانه پس از فراخوانی بزرگی زلزله‌ها از سایت مرکز لرزه‌نگاری محاسبه شتاب زلزله و یا بطور مستقیم خواندن شتاب زلزله از دستگاه‌های شتاب‌نگار، میزان خسارت‌ها و تلفات حدس زده می‌شود. همچنین تغییرات ضرایب لرزه‌خیزی نسبت به زمان، خود پیش‌نشانگر مناسبی می‌تواند برای احتمال وقوع زلزله‌های آتی باشد.

بیت‌اللهی پایش مستمر گسل‌های اصلی و مهم در مجاورت شهر و به‌ویژه کلانشهرها، ارائه آموزش‌های عمومی از تلویزیون در زمان‌های مناسب پخش و نظارت جدی بر ساخت و سازها را از دیگر ضرورت‌ها برای افزایش تاب‌آوری کشور در شرایط بحرانی زلزله عنوان کرد.

منبع: ایسنا