اسناد دولت آمریکا که اخیرا به رسانه‌ها راه‌یافته است نشان می‌دهد که 2برنامه جاسوسی که یکی مشخصات تماس‌های تلفنی و دیگری اطلاعات فعالیت‌های اینترنتی مانند ایمیل، چت و تماس صوتی و تصویری را ثبت می‌کند، در این سال‌ها جریان داشته است. روزنامه‌های گاردین و واشنگتن‌پست با افشای این خبر نوشتند هر 2برنامه را سازمان امنیت ملی آمریکا اجرا می‌کند. وجود برنامه استخراج اطلاعات تلفنی از قبل معلوم بود و طرفداران حقوق مدنی سال‌ها بود که آن را نشان‌دهنده تعرض خطرناک و گسترده به حریم خصوصی تمام آمریکایی‌ها توصیف می‌کردند. آنچه اخیرا روشن شد، جزئیات خاصی درباره کارکرد آن بود؛ مثلا اینکه دولت آمریکا اطلاعات را به‌طور روزانه جمع می‌کند و اینکه دادگاهی ویژه از سال2007 هر 90روز یک بار، مجوز برنامه را تمدید می‌کند. اما گزارش‌ها درباره برنامه استخراج اطلاعات از اینترنت به نام «منشور»، افشاگری تازه‌ای حداقل برای عامه مردم بود.
سازمان امنیت ملی
سازمان امنیت ملی آمریکا بزرگ‌ترین سازمان جاسوسی جهان است که ده‌ها هزار نفر کارمند دارد. مقر آن در پایگاه فورت‌مید در ایالت مریلند و در کنار فرماندهی ستاد عملیات سایبری ارتش آمریکاست. این سازمان که وابسته به وزارت دفاع است، یکی از 16دستگاه اطلاعاتی بزرگ در آمریکاست. در یکی از مراکز جدید آن که در شهر اگوستا در ایالت جورجیا قرار دارد، بیش از 4هزار نفر گوشی به سر می‌توانند به شنود مکالمات و ارتباطات بپردازند. رئیس آن ژنرال کیت بی‌الکساندر است که همزمان فرمانده ستاد عملیات سایبری نیز هست. پس از 11سپتامبر میلیاردها دلار در اختیار این سازمان قرار گرفت تا فعالیت‌های آن گسترش یابد. در آزمایشگاه ملی اوک‌ریج در ایالت تنسی که در زمان جنگ جهانی دوم فعالیت‌های سری برای ساختن بمب هسته‌ای در آن جریان داشت، اکنون نیرومندترین کامپیوتر جهان برای این سازمان ساخته می‌شود. این کامپیوتر می‌تواند هر ثانیه حدود یک‌میلیون تریلیون عملیات انجام دهد.
استخراج اطلاعات
استخراج اطلاعات شامل استفاده از الگوریتم‌های خودکار برای غربال‌کردن حجم عظیمی از داده‌ها برای یافتن نشانه‌هایی درباره وجود توطئه تروریستی است. یک عضو کنگره آمریکا اخیرا مدعی شد که برنامه استخراج اطلاعات از تماس‌های تلفنی به ناکام گذاشتن یک واقعه تروریستی مهم در ایالات‌متحده ظرف چند سال گذشته کمک کرد. اما وی جزئیات بیشتری ارائه نکرد چون کل برنامه طبقه‌بندی شده است. بعضی دیگر از اعضای کنگره و نیز باراک اوباما و جیمز کلپر، رئیس‌کل تشکیلات اطلاعاتی آمریکا کوشیدند به منتقدان اطمینان دهند که وجود این برنامه‌ها به‌معنای خارج شدن دولت از کنترل نیست، هر چند که برخی اعضای کنگره از گستره و حجم اطلاعاتی که جمع‌آوری می‌شود و میزان نظارتی که دیگر قوا بر آن اعمال می‌کنند، ابراز نگرانی کردند. آنها سال‌هاست می‌گویند برنامه‌هایی از این دست نگران‌کننده و نقض حریم خصوصی افراد است. در اینجا نگاهی کلی به این 2برنامه می‌اندازیم.
استخراج اطلاعات از تماس‌های تلفنی
روز پنجشنبه 16خرداد، روزنامه گاردین چاپ لندن در سایت خود تصویر دستور دادگاهی فوق‌سری را درج کرد که مجوز برنامه جمع‌آوری اطلاعات از تماس‌های تلفنی را صادر کرده بود. این دستور به امضای قاضی فدرال در دادگاه ناشناخته تجسس اطلاعات خارجی رسیده بود و از یکی از شرکت‌های وابسته به شرکت ورایزن خواسته بود براساس رویه روزانه تا 10مرداد اطلاعات تماس بین آمریکا و خارج یا تماس‌های داخل آمریکا را به سازمان امنیت ملی بفرستد. این قبیل به‌اصطلاح فراداده‌ها شامل شماره تماس‌گیرنده و دریافت‌کننده تماس، شماره کارت‌تلفن و زمان و مدت تماس است. آنچه در این مجوز به سازمان امنیت ملی داده نشده است، اختیار ضبط‌کردن یا گوش‌کردن به مکالمات تلفنی است. مقامات فدرال پس از علنی‌شدن جزئیات این برنامه گفتند که این امر نیازمند حکم جداگانه دادگاه است.
پس از انتشار حکم دادگاه توسط روزنامه گاردین، روشن شد که این سند فقط عملیات جمع‌آوری اطلاعات را که از سال2007 جریان داشته، تمدید کرده است؛ عملیاتی که آمریکایی‌ها هدف آن نبودند. جیمز کلپر گفت: حکم قضایی که در مطبوعات منتشر شده است، برای عملیات جمع‌آوری اطلاعات حساس به‌کار می‌رود که اعضای کنگره کاملا از آن آگاه هستند. وی در بیانیه‌ای افزود: قوای فدرال مجوز این برنامه طبقه‌بندی‌‌شده را صادر کرده بودند. اما این امر باعث اطمینان خاطر طرفداران حقوق فردی نشد که می‌گویند دولت می‌تواند از این برنامه برای کشف حرکات افراد در هر لحظه در طول روز و شناسایی کسانی که اغلب با آنان صحبت می‌کنند، استفاده کند. براساس قانون، شرکت‌ها باید اطلاعات مربوط به مشترکان خود را در اختیار دولت بگذارند. این شرکت‌ها هم نمی‌توانند درباره برنامه‌های جاسوسی یا حتی حضور آنها اظهارنظر کنند.
منشور
برنامه منشور شامل جمع‌آوری عکس‌ها، اطلاعات ذخیره‌شده، فایل‌های منتقل‌شده، ایمیل، محتوای چت و فایل‌های ویدئویی مبادله‌شده است که از 9شرکت بزرگ اینترنتی گرفته شده است. وجود این برنامه نشان می‌دهد که سازمان امنیت ملی آمریکا علاقه‌مند است در فضای اینترنت به جست‌وجوی تهدیدهای تروریستی بپردازد که امروز بیشتر ارتباطات در آن صورت می‌گیرد. انتشار سند مربوط به این برنامه در روزنامه واشنگتن‌پست، بسیاری محافل را در نگرانی فرو برد. جمیل جافر، جانشین معاون حقوقی اتحادیه آزادی‌های مدنی آمریکا گفت که این افشاگری‌ها نشان می‌دهد کنگره چه اختیارات زیادی به قوه‌مجریه برای تجاوز به حریم شخصی داده است. به گفته وی، هرگونه اختیاراتی که به‌طور پنهان و بدون هر پاسخگویی به مردم اعطا شود، مسلما مورد سوءاستفاده قرار خواهد گرفت. منشور مدت کوتاهی پس از آن آغاز شد که در سال2007 برنامه سری جورج دبلیوبوش برای مراقبت بر ارتباطات داخلی برملا شد.
کنگره در همین سال قوانینی را تصویب کرد که براساس آنها، شرکت‌های مخابراتی اگر با دستگاه‌های اطلاعاتی همکاری کنند، از گزند کیفرخواست‌های شخصی درامان هستند. ازجمله شرکت‌هایی که ملزم به ارائه اطلاعات به تشکیلات اطلاعاتی آمریکا شدند، مایکروسافت، یاهو و فیس‌بوک هستند. مایکروسافت در بیانیه‌ای اعلام کرد که فقط زمانی اطلاعات مشتریان را تحویل می‌دهد که دستور الزام‌آور دریافت کند. دریافت اطلاعات از شبکه‌های اجتماعی از سال2007 و با تمکین مایکروسافت آغاز شد. سال بعد، یاهو به آن پیوست و سپس در سال2009، گوگل، فیس‌بوک و پال‌تاک به این گروه اضافه شدند. یوتیوب در سال2010 و اسکایپ و‌ای او ال در سال2011 وارد آن شدند. گوگل در بیانیه خود گفت مطابق قانون، اطلاعات کاربران را به دولت می‌دهد.
اسنادی که روزنامه گاردین منتشر کردحاکی از آن است که سازمان امنیت ملی آمریکا برای تحلیل انبوه اطلاعاتی که در قالب برنامه منشور از سراسر جهان جمع‌آوری می‌کند، از ابزاری به نام خبرچین بی‌مرز استفاده می‌کند؛ این ابزاری است که حجم عظیم اطلاعاتی را که از شبکه‌های کامپیوتر و تلفن در سراسر جهان کسب می‌کند، براساس کشور مرتب و تحلیل می‌کند. تمرکز این نرم‌افزار بر شمارش و دسته‌بندی صورت ثبت جزئیات تماس‌ها و ارتباطات است (یعنی فرا داده‌ها)، نه محتوای ایمیل یا چت. اسناد مربوط به خبرچین بدون مرز نشان می‌دهد که سازمان امنیت ملی آمریکا ظرف مدت 30روز که در مارس سال‌جاری به پایان رسید، حدود 3میلیارد قلم اطلاعات از کامپیوترهایی که در آمریکا به‌کار می‌رود، جمع‌آوری کرده است. ابزار یادشده این امکان را به کارشناسان سازمان امنیت ملی آمریکا می‌دهند که مثلا کشوری را روی نقشه انتخاب و تمام فراداده‌ها و جزئیات تماس‌های انجام‌شده در آن کشور را بررسی کنند.
روزنامه گاردین تصویری از نقشه جهان براساس اطلاعات به دست‌آمده توسط خبرچین بدون مرز را چاپ کرد که نشان می‌داد در‌ماه مارس سال‌جاری، این سازمان حدود 97میلیارد قلم اطلاعات از شبکه‌های کامپیوتر در سراسر جهان به‌دست آورد. بیشترین اطلاعات با 14میلیارد قلم مربوط به ایران بود و پس از آن، پاکستان با 13/5میلیارد قلم قرار داشت. اردن با 12/7میلیارد در جایگاه سوم، مصر با 7/6میلیارد در جایگاه چهارم و هند با 6/3 میلیارد در جایگاه پنجم بود. در این نقشه هر کشور رنگی براساس شدت مراقبت اطلاعاتی آن دارد. طیف رنگ آن از سبز (کمترین مراقبت) تا زرد و نارنجی و قرمز(بیشترین مراقبت) را در بر می‌گیرد.
نخستین واکنش باراک اوباما، رئیس‌جمهور آمریکا، پس از افشای این برنامه‌ها این بود که 100درصد امنیت با رعایت 100درصد حریم خصوصی جور درنمی‌آید. وی افزود: همه اعضای کنگره آمریکا از این برنامه‌ها اطلاع نداشتند و فقط اعضای کمیته‌های اطلاعات در جریان آن قرار داشتند. با این حال، وی خاطرنشان کرد که مجوز این برنامه‌ها با رأی اکثریت اعضای 2حزب از سال2006 بارها تجدید شده است. این در حالی است که منتقدان می‌گویند مراقبت اطلاعاتی توسط دستگاه‌های اطلاعاتی داخلی، بخشی از تلاش‌های دولت اوباما برای متمرکز‌کردن قدرت است.
به گفته آنان، سیاست‌های دولت اوباما باعث افزایش بی‌اعتمادی در میان مردم شده است. با این حال، کارشناسان جاری و سابق دستگاه‌های اطلاعاتی آمریکا حاکی از آن است که به‌رغم توجهی که منشور به‌خود جلب کرده است، این برنامه فقط بخشی نسبتا کوچک از برنامه بسیار گسترده‌تر شنود توسط این دستگاه‌هاست. سازمان امنیت ملی آمریکا همچنین تمام اطلاعاتی را که از شبکه‌های فیبر نوری تشکیل‌دهنده به‌اصطلاح ستون فقرات اینترنت می‌گذرد، گردآوری می‌کند. در این برنامه، از تمام رفت‌وآمدهای اینترنتی که از آمریکا می‌گذرد، نسخه‌برداری و به این سازمان فرستاده می‌شود. مقامات آمریکایی برای توجیه‌کردن برنامه‌های جاسوسی اینترنتی و تلفنی خود می‌گویند که از رهگذر این برنامه چندین توطئه در آمریکا و 20کشور دیگر خنثی شده است. آنان می‌گویند که تمام اطلاعات جمع‌آوری‌شده هر 5سال یک‌بار نابود می‌شود.
سرنوشت افشاگر
ادوارد اسنودن، تحلیلگر سابق سازمان امنیت ملی آمریکا که جزئیات برنامه‌های جاسوسی دولت را برملا کرد، جوانی 29ساله است که می‌گوید این کار را کرده تا از آزادی‌های اساسی مردم در سراسر جهان حفاظت کند. وی که در هتلی در هنگ‌کنگ با خبرنگاران روزنامه گاردین دیدار کرد، گفت که پیش از علنی‌کردن جزئیات این برنامه‌ها بسیار درباره آن فکر کرده بود. وی احساس می‌کرد که آمریکا دستگاه جاسوسی پنهان و غیرپاسخگویی برای زیرنظر گرفتن آمریکایی‌ها بر پا کرده است. اسنودن گفت از اینکه باراک اوباما سیاست‌های جورج دبلیوبوش را ادامه داد، احساس سرخوردگی کرد و تصمیم گرفت این اطلاعات را منتشر کند. وی در مصاحبه‌خود با روزنامه گاردین گفت: نمی‌خواهم در جهانی زندگی کنم که هر آنچه می‌کنم و می‌گویم، ضبط شود. در ابتدا، روزنامه گاردین و واشنگتن‌پست از فاش‌کردن هویت منبع اطلاعاتی خود خودداری کردند اما پس از چند روز با درج مشخصات اسنودن نوشتند که وی خود خواسته است شناسایی شود. به‌نظر می‌رسد وی خوب می‌دانسته که دستگاه‌های اطلاعاتی آمریکا که از اقدام وی به خشم آمده‌اند، درصدد شناسایی، یافتن و بازداشت وی برخواهند آمد و او را هر جای دنیا باشد، خواهند یافت. از این‌رو، اسنودن تصمیم گرفت که هویت خود را افشا کند تا کاری کند که برخورد دستگاه‌های اطلاعاتی آمریکا با وی کم‌هزینه نباشد. با این حال، منابع مطبوعاتی می‌گویند از زمانی که مصاحبه‌های اسنودن در گاردین چاپ شد، از سرنوشت وی اطلاعی در دست نیست. برخی می‌گویند که وی قصد دارد از ایسلند تقاضای پناهندگی سیاسی کند که قوانین آزادی بیان محکمی دارد. برخی دیگر از تمایل چینی‌ها برای اعطای پناهندگی به وی خبر می‌دهند؛ به‌خصوص با توجه به اینکه وی دارای اطلاعاتی درباره نفوذ سازمان امنیت ملی آمریکا به شبکه‌های کامپیوتری در چین است. اسنودن گفت که درباره سرنوشت خودش، خانواده و همسرش نگران است چون می‌داند مأموران دستگاه اطلاعاتی آمریکا به سراغ آنها خواهند رفت. این در حالی است که روزنامه گاردین نوشته است اسنودن اسناد زیادی را در اختیار این روزنامه گذاشته که می‌تواند مبنای گزارش‌های زیادی قرار گیرد.