اخیرا نامه‌ای سرگشاده از سوی وزیر بهداشت خطاب به وزیر صنعت، معدن و تجارت نوشته شده که در آن نسبت به محصول جدید شرکت فیلیپ موریس – شرکت آمریکایی تولید کننده دخانیات- هشدار داده شده است؛ محصولی که به نام "IQOS" یا " I-Quit-Ordinary-Smoking" شناخته می‌شود. این محصول تنباکویی بدون دود است که نمی‌سوزد و در سال ۲۰۱۴ از سوی شرکت فیلیپ موریس تحت برندهای مارلبرو و پارلیمنت به بازار معرفی شده است. این محصول برای اولین بار در همین سال در ناگویای ژاپن و میلان ایتالیا توزیع و به تدریج به کشورهای دیگر وارد شد.
با توجه به این موضوع، سید حسن هاشمی در نامه خود به وزیر صنعت تاکید کرده است که « این شرکت از طریق تلاش برای برقراری ارتباط و اخذ حمایت سیاستگذاران، مقامات عالی رتبه و فعالین کنترل دخانیات کشورهای جهان، درصدد است تا در حوزه سیاستگذاری چارچوب کنوانسیون کنترل دخانیات رخنه کند. این در حالی است که مطابق ماده ۵.۳ کنوانسیون کنترل دخانیات که ۱۸۱ کشور جهان عضو آن می‌باشند، اعضاء، متعهد شده‌اند که در تدوین و اجرای سیاست‌های سلامت که به کنترل دخانیات مربوط می‌شود، طوری عمل کنند که از این سیاست‌ها در مقابل منافع مالی و دیگر منافع واگذار شده به صنعت دخانیات حفاظت شود.»
اما این محصول جدید چیست و چرا وزارت بهداشت پیش از ورود آن به بازار ایران هشدار داده است؟
بهزاد ولیزاده - مسئول دبیرخانه ستاد کنترل و مبارزه با دخانیات وزارت بهداشت درباره جزییات این محصول جدید شرکت‌های دخانیات خارجی توضیح داد و گفت: این محصول در حال گسترش در کشورهای دنیاست و به همین دلیل وزارت بهداشت این موضوع را با وزارت صنعت مطرح کرده و پیش آگهی داده است که این اتفاق در ایران نیفتد. علاوه بر آن درخواست کرده‌ایم که به عنوان کالای ممنوع در نظر گرفته شود. تنباکوهای بدون دود نمی‌سوزند، فقط با استفاده از حرارت دستگاهی که این تنباکو در آن ریخته می‌شود، ترکیبات دخانی آزاد شده و نیاز فرد به نیکوتین را تامین می‌کند. شرکت‌های دخانیات ادعا میکنند تنباکوی بدون دود ضرر ندارد؛ در صورتی که سازمان جهانی بهداشت روی این موضوع مطالعه و ثابت کرده است که این محصول نه تنها مضر است، بلکه وسیله‌ای برای تبلیغ محصولات دخانی نیز محسوب میشوند؛ کشورهای پیشرفته قوانین و مجازات‌های سختگیرانه‌ای برای ممنوعیت استعمال دخانیات در اماکن عمومی و متخلفان آن در نظر گرفته‌اند. با وجود این، شرکت‌های دخانیاتی موضوع تنباکوهای بدون دود را به پشتوانه صنعت داروسازی مطرح کردند. یکی از ادعاهای صنعت داروسازی، مفید بودن سیگارهای الکترونیکی برای ترک دخانیات است، اما هدف صنعت دخانیات از ورود این محصولات حفظ مشتریانش است.
وی افزود: وقتی استفاده از دخانیات در اماکن عمومی ممنوع است، این صنعت می‌گوید می‌توان به جای قلیان و سیگار از سیگار الکترونیکی استفاده کرد؛ آنها به این وسیله وابستگی به نیکوتین را بین مصرف کنندگان خود نگه می‌دارند. در غیر این صورت بازار مصرف‌شان از دست می‌رود.
مسئول دبیرخانه ستاد کنترل و مبارزه با دخانیات وزارت بهداشت با اشاره به بررسی‌های سازمان جهانی بهداشت درباره کیفیت این محصول، تصریح کرد: طبق تحقیقات این سازمان، مشخص شده است که سیگارهای الکترونیکی دارای ترکیباتی سرطان‌زا و مضر هستند. علاوه بر آن محرکی برای شروع مصرف دخانیات به شمار می‌رود؛ به همین دلیل بسیاری از کشورها از جمله ایران ورود، تولید و صادرات این محصولات را ممنوع کردهاند. سازمان جهانی بهداشت نیز در قبال این محصول موضع گرفته است.
ولیزاده همچنین اضافه کرد: یکی دیگر از دلایل موضع‌گیری سازمان جهانی بهداشت، ادعای شرکت فیلیپ موریس و شعار او برای ساختن جهانی عاری از دخانیات است. بر اساس ماده ۵.۳ کنوانسیون بین المللی دخانیات صنایع دخانی باید از سیاستگذاری‌های حوزه دخانیات باید دور نگهداشته شوند. طبق این ماده سازمان جهانی بهداشت تاکید می‌کند که این شرکت حق ندارد بگوید می‌خواهد دنیایی بدون دود و دخانیات ایجاد کند؛ این شرکت محصولات دخانی تولید می‌کند و برند اصلی آن مارلبرو است، از طرفی تعداد زیادی از مردم به دلیل مصرف این محصولات جان خود را از دست می‌دهند. از سوی دیگر نیز شعار دنیای بدون دخانیات را با این محصول مطرح می‌کند؛ بنابر این صنایع دخانی قابل اعتماد نیستند و تحت هیچ شرایطی نباید اجازه داد که آنها با محصولات مصرف دخانیات را ترویج دهند.
وی با اشاره به ماده ۳ قانون جامع کنترل و مبارزه با دخانیات مبنی بر ممنوعیت تشویق و تبلیغ دخانیات، تصریح کرد: طبق این دستورالعمل ابزارهای مصرف دخانیات مانند سیگار الکترونیکی نیز مصداق تبلیغ شناخته شده و طبق قانون ممنوعیت تبلیغات دخانیات با متخلفان برخورد می‌شود.
ولیزاده در ادامه با اشاره به هشدار وزارت بهداشت به وزارت صنعت برای جلوگیری از ورود این محصول به بازار ایران، تصریح کرد: ممکن است نمایندگان این شرکت برای معرفی این محصول به ایران نیز مراجعه می کنند؛ با توجه به این موضوع وزارت بهداشت نیز موضع خود را اعلام کرده است تا وزارت صنعت این موارد را مورد توجه قرار دهد. بسیاری از شرکت‌های بین المللی تولید کننده دخانیات نیز در کنار محصولات خود چنین محصولاتی را به نام برندهای دیگر تولید میکنند. هدف تمام این شرکت‌ها نیز ایجاد وابستگی برای مصرف کنندگان است. سیاستگذاران باید در با صدور مجوز و همراهی با این شرکت‌ها برخورد کنند. در زمانی اوج تحریم‌ها از سوی آمریکا شاهد هستیم که محصولات این شرکت آمریکایی که در تضاد با سلامتی هستند تحریم نشده‌اند.
مسئول دبیرخانه ستاد کنترل و مبارزه با دخانیات وزارت بهداشت همچنین اضافه کرد: از سال ۸۴ واردات، صادرات و تولید سیگار الکترونیکی و تنباکوی جویدنی در ایران ممنوع شده است. این نوع تنباکو که در دنیا نیز رواج یافته عامل اصلی سرطان دهان شناخته شده است.
ولیزاده در ادامه به تخلف شرکت‌های دخانیات در زمینه تبلیغ در نقطه فروش این محصولات اشاره کرد و گفت: تبلیغ دخانیات در محیط‌های عمومی ممنوع است و این موضوع در ایران به خوبی رعایت می‌شود. تنها جایی که این تبلیغات مشاهده می‌شود و وزارت بهداشت نیز دستورالعملی برای آن صادر کرده، قفسه‌های سیگار در مغازه‌ها هستند که در معرض عموم قرار دارند. شرکت‌های دخانیات به واسطه این استندها فضایی اجاره کردهاند که بابت آن میلیون‌ها تومان در ماه به فروشنده پول پرداخت میکنند.
وی افزود: وزارت بهداشت دستورالعملی در این زمینه ابلاغ کرده است که طبق آن تمام این استندها باید پوشانده شوند و هیچ نوع تبلیغی روی آن دیده نشود. علاوه بر آن باید یکسان سازی شوند؛ به همین مدل آن نیز به وزارت صنعت پیشنهاد داده شده است. دانشگاه‌های علوم پزشکی نیز در حال برخورد با این موضوع هستند.
مسئول دبیرخانه ستاد کنترل و مبارزه با دخانیات وزارت بهداشت در ادامه به تبلیغ غیر مستقیم و مصرف دخانیات در فیلم‌ها و سریال‌ها نیز اشاره کرد و گفت: ما از وزارت ارشاد و صداو سیما خواستهایم در تولیدات رسانهای خود این مساله را مورد توجه قرار دهند. آمارها نشان می‌دهند زمان مصرف دخانیات در فیلم‌ها و سریال‌ها نسبت به سال‌های قبل افزایش یافته است. این استراتژی است که صنایع دخانی در پیش گرفته‌اند تا بتوانند به رسانه وارد شوند. این موضوع در کشورهای دیگر کاملا متوقف شده، اما در ایران افزایش یافته است.