اثرات پیام‌رسان‌ها برای اقتصاد ایران

به گزارش ایسنا، با مروری بر تاریخچه استفاده از اینترنت در ایران مشخص می‌شود که اوج مصرف پهنای باند در کشور به فعالیت پیام‌رسان‌های اجتماعی برمی‌گردد؛ پیام‌رسان بخش عمده‌ای از اوقات فراغت مردم را پر کرده و کسب‌وکارهای زیادی را نیز ایجاد کرده و از این جهت لازم است حوزه پیام‌رسان اجتماعی و اثرات بومی‌سازی آن مورد بررسی قرار گیرد.

دسترسی به خدمات ویژه اقتصاد ایران

با توسعه خدمات فضای مجازی، ارتباطات آنلاین با نیازهای واقعی انسان‌ها درهم می‌آمیزد و می‌تواند خدماتی در هر دو عرصه ارائه دهد. این امکان تنها زمانی محتمل خواهد بود که خدمات مجازی در جغرافیای یک کشور به‌گونه‌ای تعریف شود که بتواند ارتباطات منسجم با بخش واقعی اقتصاد داشته باشد. پیام‌رسان خارجی از آن‌ جهت که در بدنه اقتصاد یک کشور تعریف نمی‌شود، نمی‌تواند خدمات مهمی مانند امور مالی را ارائه دهد.

این در حالی است که پیام‌رسان‌ها در جهان به سمت ارائه انواع خدمات در حوزه‌های مختلف هستند؛ به‌طور مثال تراکنش‌های مورد نیاز در خریدهای روزمره افراد در دنیای واقعی تا حدی با اعتبار دیجیتالی ایشان درهم آمیخته است و در نتیجه کاربران تنها با استفاده از کیف پول خود می‌توانند از خدمات متنوع بهره‌مند شوند.

درصورتی‌که پیام‌رسان یا هر خدمت دهنده خارجی نتواند جایگاه خود را در اقتصاد یک کشور تعیین کند و خصوصاً به حوزه تراکنش بانکی متصل شود، در ارائه این‌گونه از خدمات موفق نخواهد بود. برای خروج از این مشکل دو راه حل وجود دارد: ایجاد دفتر پیام‌رسان خارجی در جغرافیای کشور (که به دلیل مشکلات تحریم تقریبا ناممکن است.) دوم راه‌اندازی پیام‌رسان بومی؛ در حال حاضر از یک‌سو پیام‌رسان خارجی در بدنه اقتصادی کشور تعریف نشده و توان ارائه این‌گونه خدمات را ندارد و از سوی دیگر با قدرت گرفتن پیام‌رسان خارجی، پیام‌رسان بومی قدرت رقابت و جذب کاربر را از دست داده است؛ در نتیجه بخش‌هایی از صنعت که با پیام‌رسان بومی معنادار است، در بازار شکل نمی‌گیرد.

بهره‌مندی از مزایای اقتصاد محتوا

یکی از مزایای توسعه پیام‌رسان، تولید محتوای انبوه توسط کاربران است. اگر محتوا در فضای مجازی را از کالاهای قابل تولید، توزیع و مصرف بدانیم، اقتصادی که حول آن شکل می‌گیرد را می‌توان اقتصاد محتوا نام‌گذاری کرد. در این اقتصاد، محتوا یک‌بار تولید می‌شود و چندین بار فروش می‌رود و همچنین هزینه توسعه و ارتقای هر کالا و خدمت محتوایی بسیار پایین‌تر از درآمد آن است، شناخت تقاضا و نیاز بازار به‌راحتی در آن ممکن است، داده و تحلیل آن از مهم‌ترین دارایی‌های دارندگان کسب‌وکار و کشورهاست.

در دنیای امروز تولید محتوا و نشر آن بر بستر فضای مجازی یا مستقیماً برای فروش و درآمدزایی صورت می‌گیرد و یا برای اهداف دیگری ازجمله معرفی کسب‌وکار و فرهنگ‌سازی به کار بردن یک محصول انجام می‌شود. طبق آمارهای رسمی جهانی، در سال 2013 در حوزه تولید محتوا 106 میلیارد دلار ارزش افزوده ایجاد شده است. این میزان در سال 2016 تنها در حوزه بازی آنلاین عددی معادل 100 میلیارد دلار است. اگر ایران تنها یک درصد از مزایای این اقتصاد را دارا باشد می‌تواند تحولی عظیم در تولید ناخالص داخلی خود ایجاد کند.

یکی از نیازهای مهم در هر اقتصاد وجود آمار و اطلاعات دقیق از بازار است؛ میزان مصرف، میزان و کیفیت تولید، هزینه‌ها، دانش ردوبدل شده و بسیاری از اطلاعات مشابه، ابزاری برای سیاست‌گذاری خرد و کلان در سطح جامعه و توسعه یک کسب‌وکار به شمار می‌رود. با توسعه مراکز اقتصادی مجازی به‌ویژه پیام‌رسان‌های بومی، می‌توان رسیدن به اهدافی ازجمله شناخت بازار برای هریک از کسب‌وکارها و سیاست‌گذاری در این خصوص را ممکن کرد.

به علاوه پیام‌رسان بومی می‌تواند این خدمت را به راحتی و با اثربخشی بالا در بدنه کسب‌وکار داخلی ارائه دهد زیرا هم از قابلیت‌های پردازش کلان‌داده برخوردار است و هم در جغرافیای اقتصادی ایران بهینه می‌شود.

همچنین یکی از جنبه‌ها و روش‌های شناخت نیاز بازار، بررسی نقدهایی است که توسط کاربران ارائه می‌شود. فرض کنید تعداد زیادی از کاربران از ارائه یک خدمت شرکت الف شکایت دارند و شرکت الف نیز از این مشکلات بی‌اطلاع است؛ پیام‌رسان بومی، می‌تواند با جمع‌بندی این داده‌ها و تحلیل کلان آن، مشکلات به اشتراک گذاشته شده را به شرکت ارائه دهد تا تولیدات مناسب‌تری را در بازار عرضه کند.

قدم اول در ورود کسب‌وکارها به فضای مجازی، استفاده از امکاناتی چون سایت یا پیام‌رسان تنها برای تبلیغات و معرفی محصولات و ارتباط با مشتریان است. با گذر از این مرحله می‌توان ارتباطات بین کارمندان و نیز میان زنجیره‌های متصل به یک کسب‌وکار را در فضای مجازی ایجاد کرد. اگرچه تحقق این امر کمی مشکل است اما بدین معناست که پیگیری کارهای مرتبط با زنجیره تولید و توزیع در بستر یک پیام‌رسان و به‌صورت تقسیم‌کار مبتنی بر زمان و فعالیت صورت گیرد. یک پیام‌رسان بومی ازآن‌جهت که کسب‌وکارهای داخلی را به‌خوبی می‌شناسد و یا می‌تواند با تحقیقات هدفمند به آن دست یابد، در ارائه این‌گونه خدمات توانمندتر از پیام‌رسان خارجی عمل خواهد کرد.

اثرات پیام‌رسان برای اقتصاد کلان

ایجاد و توسعه کسب‌وکار همواره باعث بهبود بخشی از اقتصاد می‌گردد؛ در این میان پیام‌رسان از آن‌جهت که کاربران زیادی دارد، محتوای ردوبدل شده در آن غالباً توسط همان کاربران تولید می‌شود و سایر کسب‌وکارها می‌توانند از قابلیت‌های آن استفاده کنند، بسیار در بهبود بخش‌هایی از اقتصاد ایران مؤثر خواهد بود. افزایش تولید ناخالص داخلی به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم، ایجاد اشتغال، ارتقای سطح نیروی کار، جذب سرمایه داخلی و خارجی، جذب درآمد از بازارهای خارجی، ازجمله ویژگی‌هایی است که در پیام‌رسان بومی وجود دارد و باعث توسعه اقتصاد کلان کشور می‌گردد. در ادامه برخی از اثرات توسعه پیام‌رسان بومی بر اقتصاد کلان برشمرده شده است.

افزایش تولید ناخالص داخلی

نیازی به توضیح ندارد که ایجاد و حفظ یک کسب‌وکار به معنای تولید درآمد و افزایش درآمد ناخالص داخلی (GDP) است. با اشباع اقتصاد جهانی در حوزه کالا و خدمات در اعصار گذشته، امروزه محصولات مجازی می‌تواند اقتصاد جهانی را متحول کند. سرمایه‌گذاران در تمام نقاط جهان به فکر توسعه فعالیت‌های خود در فضای مجازی هستند. از این‌رو با توجه به اینکه اقتصاد ایران نیز از این موضوع مستثنا نیست و با ایجاد کسب‌وکارهای نوین در آن، می‌توان درآمد ملی را افزایش داد، لازم است برای ورود به اقتصاد فضای مجازی برنامه‌ریزی مدون و معطوف به هدف داشت. در کشورهای پیشرو بلحاظ اقتصاد فضای مجازی، درصد اقتصاد اینترنتی از حجم کل اقتصاد ایشان تا 12.4 گزارش شده است که عدد قابل توجهی است.

پیش‌بینی می‌شود در سال 2017 میزان درآمد حاصله در شبکه‌های اجتماعی 36.69 میلیارد دلار باشد. با توجه به گستردگی استفاده کاربران ایرانی از این خدمات و یک درصد جمعیت جهان در کشور، ظرفیت جذب بیش از یک درصد این درآمد برای اقتصاد ایران دور از تصور نیست؛ بنابراین با یک تصمیم درست می‌توان عددی معادل 4 میلیارد دلار که تقریباً یک درصد از تولید ناخالص داخلی است را برای کشور ایجاد کرد.

ارتباطات و خدمات داخلی اداری

تأمین امنیت داده برای کاربران خصوصاً کاربران دولتی بسیار مهم است. یکی از چالش‌های موجود در پیام‌رسان و خدمات خارجی در اختیار نبودن تأمین امنیت اطلاعات و داده است. تا زمانی که امنیت این داده تأیید نشود بسیاری از خدمات دولتی و ارتباطات درون دستگاهی که مقدمه خدمات است رخ نخواهد داد. از چت دونفره و تبادل فایل بین ایشان گرفته تا تبادل اسناد ملی، هویتی و اقتصادی نیازمند تأمین امنیت است.

این خدمات نیز با مشکلاتی روبروست که بخش عمده آن به قابلیت‌های فنی پایین این خدمات مرتبط می‌شود. این در حالی است که امروزه در پیام‌رسان، زمانی که یک پیام منتقل می‌شود، کاربر از ارسال شدن یا نشدن آن، خوانده شدن یا نشده آن و همچنین پاسخ دادن یا ندادن به آن، به سهولت قابل مشاهده است. ازاین‌رو پیام‌رسان بومی می‌تواند گلوگاهی برای توسعه خدمات عمومی کشور باشد.

علاوه بر خدماتی که ممکن است برای مردم اتفاق افتد، تبادلات درون اداری که در روز شاید میلیون‌ها تبادل و گفتگو باشد، امری بسیار مهم است. شاید کسی نتواند انکار کند که امروزه بسیاری از تبادلات شغلی و اداری در پیام‌رسان‌ها و به‌ویژه تلگرام صورت می‌گیرد. این موضوع در ادارات دولتی و غیردولتی نیز صادق است و درصورتی‌که بخواهیم این موارد از دسترسی (شنود) کشورهای رقیب و دشمن دور باشد، لازم است آنها را به فضای امن داخلی جابجا کنیم.

امکان ورود ارز با جذب کاربر خارجی

ارزآوری یعنی صادرات کالا به خارج از کشور؛ این مهم در حوزه خدمات نیز قابل‌تعریف است. به‌طور مثال خدمات سلامت الکترونیک و گردشگری سلامت ازجمله مواردی است که ایران در آن دارای مزیت است و در سال‌های گذشته توانسته است افراد زیادی از کشورهای همسایه و اروپا را تحت پوشش قرار دهد. اگر پیام‌رسان‌های خارجی توانسته‌اند در کشورهای هدف به جذب کاربر موفق شوند، اگر خدمات مختلف گوگل باعث خروج ارز از کشور می‌شود، در این حالت روند معکوس تنها با توسعه خدمات داخلی مانند پیام‌رسان بومی، آن‌هم با نگاه به مخاطبان خارجی، معنادار است.

ارتقای دانش، فناوری و مهاجرت معکوس نخبگان

افزایش واردات برخی محصولات، سهل‌الوصول‌تر و باکیفیت‌تر از تولید داخلی آن‌ها به نظر می‌رسد، اما تولید بومی، مزیت‌هایی برای اقتصاد هر کشور دارد که واردات به‌هیچ‌عنوان از آن مزیت‌ها برخوردار نیست. چگونه می‌توان خدمات پرکاربرد کاربران ایرانی را کسب‌وکارهایی بدون مزیت دانست؟ در بسیاری از کسب‌وکارهای پردرآمد و دارای مخاطب بالا، هر کشور می‌تواند مزیتی نسبی را برای خود تعریف کند.

این موضوع در مقوله دانش بسیار متفاوت است. اگر در کشور برای برخی کالا و خدمات مزیت تولیدی نداشته باشیم اما بدانیم این کالا یا خدمت به‌طور مستقیم یا با تکمیل سایر چرخه‌های یک صنعت در آینده می‌تواند به اقتصاد کشور کمک کند و مزیت ایجاد کند، راه‌اندازی آن را از امروز می‌توان جزو فعالیت‌های دارای مزیت تلقی کرد. همچنین این امر می‌تواند در قالب پروژه‌های دانشگاهی تعریف شود که دانشجویان و اساتید دانشگاه را وارد تحقیقات نوین، به‌روز و کارآمد کند.

ایران در برخی محصولات و خدمات، دارای برند منطقه‌ای و حتی جهانی است. در حوزه فضای مجازی نیز اگرچه به‌تازگی وارد این عرصه شده است اما می‌تواند به تولید و صادرات خدمات مرتبط با این اقتصاد بپردازد. هم اکنون برخی خدمات و پلت فرم های داخلی توانسته‌اند بازار کشورهای همسایه را به دست گیرند. در نتیجه در حوزه پیام‌رسانی، بعید نیست که با برنامه‌ریزی دقیق و کارآمد بتوان سهمی از بازار کشورهای همسایه و حتی سایر کشورها را به دست آورد.

جذب سرمایه خارجی و سرمایه سرگردان داخلی

هر کسب‌وکار علاوه بر نیروی انسانی و دانش، نیازمند سرمایه است؛ جذب سرمایه نیز بدون وجود بستر آن یعنی کسب‌وکاری که بتواند سودآوری مناسبی داشته باشد، معنا ندارد. با توسعه هر کسب‌وکار، به میزان نیاز آن سرمایه جذب می‌شود که این سرمایه می‌تواند داخلی و یا خارجی باشد. آمارها نشان می‌دهد که جذب سرمایه خارجی در ایران بسیار اندک است.

اگرچه جذب سرمایه خارجی مهم است اما نکته اساسی‌تر، جذب سرمایه‌های سرگردان داخلی است؛ سرگردانی سرمایه‌ها و ورود آن به بازارهای تورم‌زا و کالاهای کمیاب باعث برهم خورد امور اقتصادی کشور می‌شود که راه‌اندازی کسب‌وکارهای نوین و جذب سرمایه برای توسعه آن می‌تواند از این خطر جلوگیری کند. در حقیقت اگر اقتصادی به‌درستی عمل کند و کسب‌وکارهای آن رونق داشته باشد، می‌توان امید داشت که مدیریت پول و در نتیجه تبعات اقتصادی آن در کشور آسان است.

با توجه به اقبال کاربران ایرانی به پیام‌رسان، توسعه پیام‌رسان بومی توجیه اقتصادی دارد، درنتیجه از یک سو می‌تواند به جذب سرمایه داخلی و مدیریت سرمایه‌های سرگردان کمک نماید و از سوی دیگر سرمایه خارجی جذب کند. در هر دو صورت اقتصاد کشور به میزان قدرت این خدمات توسعه خواهد داشت. تلگرام به‌عنوان یک پیام‌رسان خارجی و با تکیه‌بر کاربرانی که از سایر کشورها مانند ایران دارد، توانسته است به میزان 1.7 میلیارد دلار تنها برای فروش ارز دیجیتال خود سرمایه جذب کند. این مهم به توانمندی بالای یک خدمت مجازی در تحول اقتصادی اشاره دارد.

در پایان توسعه هر صنعت نیازمند توسعه فعالیت‌های مجاور آن است؛ با فعال شدن کشاورزی در یک زمین بلااستفاده، به‌تدریج فعالیت‌های مرتبط با کاشت، داشت و برداشت نیز ایجاد شده و توسعه می‌یابد. اگر قبول کنیم صنایع نوین می‌توانند موتور محرکه‌ای برای ایجاد فعالیت‌های جانبی جدید باشند، توسعه اقتصاد فضای مجازی و ازجمله پیام‌رسان بومی می‌تواند کسب‌وکارهای زیادی در اقتصاد ایران ایجاد کند و به توسعه کسب‌وکارهای موجود نیز کمک کند. ازاین‌رو یکی از سیاست‌های مهم هر دولتی می‌تواند کمک به توسعه اقتصاد فضای مجازی و در حال حاضر، توسعه پیام‌رسان‌های بومی باشد.