راهکار نجات اقتصاد کشور در دوران پسا برجام چیست؟

کم کم به ۲۲ اردیبهشت (آخرین مهلت تمدید تعلیق تحریم‌های ایران توسط آمریکا) نزدیک می‌شویم. بسیاری از تحلیلگران مسائل بین‌المللی معتقدند که حیات برجام به خطر افتاده و این توافق مهم در مسیر نابودی قرار گرفته است. حال باید دید درصورت از بین رفتن برجام از طرف کاخ سفید، مسؤلان کشور برای دوران بعد از این توافق به ویژه در خصوص مسائل اقتصادی چه تدابیری اندیشیده‌اند.

رهایی از اقتصاد تک محصولی، شعار اول انقلاب

ترامپ که دی ماه سال گذشته تعلیق تحریم‌های ایران را تمدید کرد مدعی شد که این آخرین باری است که تعلیق تحریم‌های ایران تمدید خواهد شد و پس از این تاریخ در صورتی که خواسته‌های او برای تغییر در برجام برآورده نشود از این توافق خارج خواهد شد. حال موضوع مهم این است که در صورت تمدید نشدن تعلیق تحریم‌ها توسط ایالات متحده، ما باید چه برنامه‌هایی را در حوزه‌های مختلف از جمله در حوزه اقتصادی دنبال کنیم تا با مشکل جدی مواجه نشویم.

تحریم‌های اقتصادی قبل از برجام، برداشتن تحریم‌های اقتصادی با شکل گیری برجام و در ادامه هم اعمال تحریم‌های اقتصادی بیشتر در صورت از بین رفتن برجام نشان می‌دهد که توافق هسته‌ای بیشترین تاکیدش بر مسائل اقتصادی است.

در حالی که پیش بینی می‌شد با شکل گیری توافق برجام تحریم‌های اقتصادی و مالی حذف شوند، اما واقعیت چیز دیگری شد، به طوری که، ولی الله سیف، رئیس بانک مرکزی ایران اعلام کرد: "تقریباً هیچ چیز از برجام عاید ایران نشده است. " به طور مثال به سرانجام نرسیدن خرید هواپیما از بوئینگ و ایرباس به دلیل تامین نشدن فاینانس خارجی یکی از مواردی است که نشان می‌دهد برجام دردی از اقتصاد کشور درمان نکرده است.

هم اکنون که در نزدیکی مرگ محتمل برجام هستیم باید با اتکا به توان داخلی، بازار کشور‌های همسایه را به دست بگیریم و از طرف دیگر تلاش کنیم تا وابستگی اقتصاد کشور به نفت را کم و بر روی تولید و صادرات محصولات غیرنفتی کار کنیم تا در صورت نابودی برجام، اقتصاد کشور دچار مشکل نشود، این در حالی است که ایران با داشتن منابع و معادن ارزشمندی، چون نفت، گاز و محصولات غیرنفتی فراوان توان بالایی در سرعت بخشی به رونق اقتصادی دارد.

پایان برجام در بزنگاه اقتصاد نامطلوب

نوذر شفیعی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نهم در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه سیاست خارجی گروه سیاسی باشگاه خبرنگاران جوان؛ با اشاره به نزدیک شدن به ۲۲ اردیبهشت (زمان تمدید تعلیق تحریم‌ها توسط آمریکا) و از بین رفتن احتمالی برجام، اظهار کرد: توافق برجام در زمانی می‌خواهد نادیده گرفته شود که ما به لحاظ اقتصادی وضع مطلوبی نداریم.

وی تصریح کرد: از بین رفتن برجام را می‌توان در دو حوزه اقتصادی و غیراقتصادی بررسی کرد که در حوزه غیراقتصادی وزیر امور خارجه کشورمان همه گزینه‌ها را مشخص کرده است که می‌توان به از سرگیری فعالیت‌های هسته‌ای و همچنین احتمال خروج از NPT اشاره کرد.

شفیعی ادامه داد: در حوزه اقتصادی اصل این است که یک سیاستمدار خردمند باید پیش از آنکه تحت فشار قرار بگیرد برنامه ریزی‌هایی را در حوزه اقتصادی داشته باشد تا در صورت بروز هر گونه اتفاقی، کمتر تحت فشار قرار بگیرد.

عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نهم با بیان اینکه قرار بود برجام به بهبود اقتصاد کشور کمک کند، اما واقعیت این است که امروز در شرایط مطلوبی نیستیم، افزود: خروج آمریکا از برجام یا از بین رفتن برجام قطع به یقین به لحاظ روانی روی دوش ما سنگینی زیادی خواهد کرد و جبران این سنگینی به همراه فشار‌های جانبی مختلفی که وجود دارد کار بسیار دشواری است.

سیاستمداران نباید فرصت‌ها را به سادگی از دست بدهند

وی اظهار کرد: ممکن است مردم کشورمان ریاضت‌های جدید اقتصادی را تحمل کنند، اما سیاستمداران ما باید بدانند که نباید فرصت‌ها را به سادگی از دست بدهند.

شفیعی بیان کرد: ما باید پیش از این اقتصاد داخلی خود را تقویت می‌کردیم و علاوه بر آن مناسبات گسترده با جهان ایجاد می‌کردیم تا از این تحولات کمتر تحت فشار قرار می‌گرفتیم و این چیزی جز بحث اقتصاد مقاومتی نبود.

وی بیان کرد: مسئولان باید زندگی مردم را ملاک عمل خود قرار دهند، چون وضعیت اقتصادی مطلوب نیست و مسؤلان کشور باید برنامه جدی برای بهبود سطح زندگی مردم داشته باشند.

موانع سیاسی در حوزه رقابت خارجی

وی درباره رویکرد صادرات غیرنفتی کشور پس از برجام، اظهار کرد: هم اکنون چهل سال از پیروزی انقلاب اسلامی می‌گذرد و هنوز به نفت وابسته هستیم و این در حالی است که یکی از شعار‌های ابتدای انقلاب این بود که ما باید از اقتصاد تک محصولی رهایی یابیم، اما متاسفانه نتوانستیم این اقدام را انجام دهیم.

شفیعی تصریح کرد: متأسفانه اگر یک شرکت در بخش خصوصی بخواهد وارد بازار‌های خارجی شود با توجه به تحریم‌هایی که وجود دارد دچار مشکل می‌شود چرا که اگر یک شرکت بخواهد محصولش را در خارج از کشور بفروشد باید در بازار با دیگر شرکت‌ها رقابت کند، اما با موانع سیاسی مواجه می‌شود.

عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نهم در پایان خاطرنشان کرد: یکی از راه‌های نجات اقتصاد کشور در دوره پس از برجام توجه بیشتر به محصولات غیرنفتی است.

خروج یکجانبه ترامپ از برجام آمریکا را منزوی خواهد کرد

مخالفان برجام در آمریکا مدعی هستند که منافع اقتصادی حاصل از برجام، توانایی ایران برای پیگیری برنامه هسته‌ای خود را افزایش داده و این امتیازات اقتصادی، در حالی به ایران داده شده که تهران برنامه موشکی خود را نیز توسعه داده است. البته کارشناسان سیاست خارجی آمریکا با این عقیده که شروط جدید تعیین شده توسط ترامپ، برجام را از بین خواهد برد، موافق نیستند.

رابرت لیتواک، مدیر مطالعات امنیت بین‌المللی در مرکز ویلسون و از اعضای شورای امنیت ملی در دوره کلینتون گفته است پیش‌بینی اینکه توافق برجام پس از ماه می‌به حیات خود ادامه خواهد داد یا خیر، سخت است، ولی باید پذیرفت که قبول عواقب وخیم خروج از برجام مشکل است. وی مدعی شد، خروج یکجانبه آمریکا از برجام این کشور را منزوی خواهد کرد و به نظر می‌رسد بر خلاف دوره قبل که دنیا علیه ایران متحد شده بود این بار اتحادی علیه آمریکا شکل بگیرد.

با توجه موضع گیری‌های دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا و تلاش او برای خروج از برجام، این احتمال وجود دارد که دامنه تحریم‌ها افزایش یابد و اقتصاد کشور بیشترین تاثیرپذیری را از تحریم‌ها داشته باشد؛ بنابراین مسؤلان کشور باید به این موضوع به عنوان فرصتی بزرگ برای تکیه بر تولید داخل توجه کنند. توجه هر چه بیشتر به تولید و صادرات محصولات غیرنفتی می‌تواند هم کشور را از تک محصولی بودن خارج کند و هم به ایجاد اشتغال کمک کند.