طرح آمایش سرزمین در کما

به گزارش پایداری ملی، طرح آمایش سرزمین همچنان در لابه لای چرخ دنده های پیچیده اداری در کما بسر می برد در حالی است ایران از پیشگامان تهیه این طرح در آسیا بوده است.

پرسش اینجاست چرا عزم و اراده کافی برای اجرای این طرح مهم ملی در کشور وجود ندارد؟ پاسخگوی خسارتهای میلیاردی ناشی از نبود طرح آمایش سرزمین کیست؟ و دهها سووال مربوط به این نیاز اساسی کشور که باید پاسخ داده شود.

هدف آمایش سرزمین، توزیع بهینه جمعیت و فعالیت هایی اقتصادی در سرزمین است به‌گونه‌ای که هر منطقه متناسب با قابلیت‌ها، نیازها و موقعیت خود از طیف مناسبی از فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی برخوردار باشد و جمعیتی متناسب با توان و ظرفیت اقتصادی خود بپذیرد.

به عنوان مثال براساس آمار 89.8 درصد از جمعیت در 45 درصد از وسعت جغرافیایی ایران زندگی می کنند و 10.2 درصد باقی مانده آن در 55 درصد از پهنه سرزمین زندگی می کنند، این توسعه نامتوازن و نامتعادل بخش های مختلف کشور ضرورت اجرای این طرح ملی را صدچندان می کند.

مجلس شورای اسلامی تاکنون برای تهیه مقدماتی طرح آمایش سرزمین اقداماتی کرده اما به دلایلی متاسفانه این مهم تاکنون به نتیجه نرسیده است.

براساس قانون ماده 26 برنامه ششم توسعه، قرار بود در سال اول برنامه، طرح آمایش استان و کشور را تهیه و در سال دوم اجرایی شود.

سمنان در همین ارتباط میزگرد' طرح آمایش سرزمین از حرف تا عمل 'را با حضور، حسن سعدالدین مدیرکل برنامه ریزی و نوسازی استانداری سمنان، خدابخش عرب معاون برنامه ریزی و امور اقتصادی سازمان جهادکشاورزی استان ، محمدهادی نوچه معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان، حمیدرضا عزیزالدین معاون دفتر برنامه ریزی و بودجه سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان، محمدرضا قادری استاد دانشگاه سمنان و هادی رستگاران مدیر دفتر ثبت آثار فرهنگی و تاریخی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سمنان برگزار کرد.

**طرح آمایش سرزمین فرصت اجرا پیدا نکرد
استاد دانشگاه سمنان گفت : طرح سوال درباره موفقیت طرح آمایش سرزمین اشتباه است چرا که این طرح هیچ وقت در کشور فرصت اجرا پیدا نکرده است.

محمدرضا قادری افزود : کشور ایران با وجود این که از پیشگامان تهیه طرح آمایش سرزمین در آسیا بود ولی به دلیل نداشتن دانش و بینش درست نسبت به این طرح هنوز این مهم اجرایی نشده است.

وی اظهار داشت : طرح آمایش سرزمین در کشور یک راه اشتباه را طی می کند و تبدیل به جریان بی اثر شده که فقط مبتنی برحرف و بدون عمل است.

وی به تبعیت نکردن از تجربه و نظام جهانی برنامه ریزی فضایی در این ارتباط اشاره و اضافه کرد : در سال 1356 طرح آمایش سرزمین برای کشور تهیه شد که به اعتقاد صاحبنظران به دلیل آن که اتفاق خاصی در کشور رخ نداده صرف نظر از یکسری مسایل زیست محیطی 60 تا 70 درصد نیاز کشور را پاسخگو خواهد بود.

قادری نبود تقاضا برای اجرای آمایش را عمده ترین دلیل اجرا نشدن طرح آمایش سرزمین برشمرد و گفت : نظام برنامه ریزی کشور همیشه جریان آمایش را پس زده است.

وی اضافه کرد : براساس قانون اساسی نظام برنامه ریزی کشور، نظام بخشی است و اگر برنامه های اقتصادی مورد واکاوی قراردهیم فقط اهداف اقتصادی برای آن ها طرح شده است.

وی ادامه داد : با وجود گذشت بیش از یک سال از شروع برنامه ششم توسعه نظام برنامه ریزی تقاضایی برای اجرای آمایش ندارد که این مساله از دیگر دلایل اجرا نشدن این طرح بوده و نشان دهنده رغبت نداشتن دستگاه های متولی نسبت به تهیه طرح است.

وی تصریح کرد : براساس قانون ماده 26 برنامه ششم توسعه دولت مکلف است در سال اول برنامه طرح آمایش استان و کشور را تهیه و در سال دوم اجرا کند ولی با گذشت یکسال از شروع برنامه هنوز طرح آمایش برخی استان ها و آمایش ملی تهیه نشده است.

قادری با بیان این که در طرح آمایش بدون مشارکت و حضور نهادها برای آن ها برنامه تعریف شده است، اظهار داشت : در نظر نگرفتن خواسته ها و نظرات دستگاه ها باعث شده نهادها از قبول طرح آمایش ممانعت کنند.

وی ادامه داد : باید اضافه شدن هر صنعت و انجام هر کاری براساس طرح آمایش باشد و اگر اینطور نباشد سرمایه گذاری برای توزیع و پراکنش توزیع درست نبوده است.

استاد دانشگاه سمنان بیان داشت : رویه برنامه ریزی اقتصاد کشور به گونه ای است که فقط به ابتدا و انتها توجه داشته و کاری به محتوا ندارد.

وی ادامه داد : مشکل اجرای آمایش سرزمین همچنین وجود افراد با افکار و اعتقاد نادرست است زیرا نظام برنامه ریزی مشکلی ندارد.

**در اجرای طرح آمایش سرزمین کارشکنی می شود
معاون دفتر برنامه ریزی و بودجه سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان سمنان گفت : مطالعات آمایشی این استان در یک دوره طولانی انجام شد و در طی 2 مرحله که قدم اول با تغییر شرح خدمات در سال 90 که مرکز ملی آمایش و سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور ابلاغ کرد، تغییر یافت.

حمیدرضا عزیرالدین ، غیرقابل استفاده بودن مجموعه ای از مطالعات مختلف در شرح خدمات ابلاغ شده در مرحله اول و هم در مرحله دوم جریان آمایش را یکی از دلایلی ناموفق بودن طرح آمایش دانست.

وی با بیان این که پایه اصلی بخش 2 آمایش بر مبنای مشارکت تمام دستگاه های اجرایی ، بخش خصوصی و لایه های مختلف جامعه بوده است، گفت : یکی از دلایلی که آمایش به درستی اجرا نمی شود نداشتن آمایش ملی است و نهادهای اجرایی استان در اجرای این طرح کارشکنی می کنند.

وی با بیان این که برای آمایش ملی باید آمایش استانی برای همه استان ها تهیه شود ، تصریح کرد : برخی استان ها بنا به دلایلی هنوز آمایش سرزمین استانی خود راتهیه نکرده اند.

عزیزالدین خاطرنشان کرد : به دلیل نبود آمایش ملی آنطور که شایسته است نتوانستیم آمایش منسجم استانی را نتیجه گیری کنیم و حلقه واصل که آمایش منطقه است وجود نداشت.

وی تصریح کرد : مهمترین وظیفه آمایش انطباق طرح های با قابلیت اجرا براساس مطالعات انجام شده و نقد بر خواسته های نامعقولانه زیاده خواهان است.

وی با اشاره به این که اجرای طرح آمایش با بررسی طرح براساس توان شرایط طبیعی منطقه مانع اجرای تمام طرحی هایی می شود که قابلیت اجرا ندارند،ادامه داد: مقاومت به اجرای طرح آمایش با توجه به محدودیت هایی که برای خواسته های نامعقول ایجاد می کند وجود دارد.

معاون دفتر برنامه ریزی و بودجه سازمان مدیریت و برنامه ریزی سمنان گفت : از ابتدای شروع تدوین طرح آمایش در استان از سال 1387 مدت زمان زیادی صرف توضیح و توجیه مسوولان و موثران درباره سند آمایش و چرایی تدوین و اجرای آن صرف شد ولی اکنون همه افراد خود را دایه دار طرح آمایش می دانند.

وی با بیان این که سند آمایش استان تهیه شده است ، یادآورشد : پایبندی و مورد وثوق بودن این سند در بین همه مسوولان استان و اجرای طرح ها براساس سند آمایش بسیاری از مشکلات حل خواهد شد.

**مسوولان سلیقه ای عمل می کنند
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری سمنان گفت: مسوولان ارشدکشوری و استانی بحث آمایش سرزمین را می پذیرند ولی در بحث آمایش منطقه ای و استانی رغبتی به اجرای طرح ندارند.

محمدهادی نوچه با بیان این که براساس طرح آمایش سرزمین برای تمامی مناطق استان برنامه ریزی می شود و مسوولان باید برطبق برنامه عمل کنند افزود : متاسفانه تمایل مسوولان به سلیقه ای عمل کردن و بدون توجه به ظرفیت هر منطقه عامل مانع اجرای این طرح است.

وی همسو نبودن و مقابله برخی برنامه های طرح آمایش سرزمین با وظایف ذاتی سازمان ها ،اعتماد نداشتن دستگاه های اجرایی به مشاوران طرح و به دنبال آن ممانعت از در اختیار قراردادن اطلاعات به مشاوران را از جمله عوامل مانع اجرای این طرح برشمرد.

نوچه بیان داشت : باور این که سند آمایش راه نجاتی برای کشور است مهمترین اصل برای اجرای موفق سند آمایش هست که متاسفانه در کشور افراد هنوز به این باور نرسیده اند.

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری سمنان دخیل نبودن بدنه کارشناسی سازمان ها در تدوین سند را چالش اجرای سند آمایش دانست و استفاده از کارشناسان سازمان های مختلف در سند آمایش و پرهیز از بخشی نگری و فرهنگ سازی وپایبندی به سند را از راهکار اجرای آن اعلام کرد.

وی گفت : تجربه به دست آمده در تهیه سند آمایش حوزه حبله رود با مشارکت 2 استان سمنان و تهران متاسفانه به دلیل بخشی نگری و منطقه نگری در اجرا دچار مشکل شده است.

**مسوولان تفاهم ندارند
مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی، نوسازی و تحول اداری استانداری سمنان گفت : اگر طرح آمایش سرزمین با برنامه ریزی منطقه ای و فراهم کردن امکانات با نگاه ملی در نظر بگیریم بخشی از آمایش سرزمین برنامه ریزی و اجرا شده و بخشی هنوز کاری انجام نشده است.

حسن سعدالدین افزود : مسوولان در کشور درباره این که آیا طرح آمایش در ابتدا به صورت کشوری مطرح سپس براساس آن برنامه منطقه ای تدوین شود یا بلعکس هنوز به تفاهم و یک دیدگاه مشترک نرسیده اند که این موضوع موجب ایجاد چالش در طرح آمایش سرزمین شده است.

وی ادامه داد : زمانی که سند چشم انداز توسعه کشور تدوین شد در راستای آن باید سند آمایش سرزمین تصویب می شد تا براساس آن برنامه چشم انداز پنج ساله تدوین شود ولی متاسفانه در این زمینه مشکلات اساسی وجود دارد.

سعدالدین تاکید کرد : تدوین نظریه پایه توسعه استان ها بدون توجه به سند آمایش سرزمین و نبود متولی برای جمع آوری این اطلاعات به صورت ملی در کشور سپس بازخوردها را اعلام و مشخص کنند آیا طرحی که تدوین شده درست هست یا خیر؟ آیا بر اساس ظرفیت استان ها برنامه ریزی شده است یا خیر؟

وی ضعف در برنامه ریزی کلان در سطح ملی و منطقه ای کشور و سیاسی بودن و سیاست زدگی در برنامه ریزی ها و برنامه ریزی اقتصادی مبتنی بر سیاست را از جمله موانع سند آمایش سرزمین برشمرد.

سعدالدین ادامه داد : برای موفق شدن در تدوین سند آمایش سرزمین باید فارغ از مسایل سیاسی برنامه ریزی انجام شود.

وی در عین حال تصریح کرد : اکنون دنیا به سند آمایش سرزمین کمتر توجه دارد چرا که برنامه های جدید و به روزتر برای توسعه کشورها مطرح شده است.

وی با بیان این که رهبری در سال 1390 برخی سیاست های کلی برای تدوین سند آمایش سرزمین را ابلاغ کرده بود ، اضافه کرد : باید این سیاست ها در تدوین سند آمایش در همان سال پیگیری می شد.

مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی، نوسازی و تحول اداری استانداری سمنان خاطرنشان کرد : سند آمایش استان ها بنابر ماده 105 برنامه سوم توسعه باید در مدت سال 1382 تا 1386 طرح تکمیل می شد ولی متاسفانه با گذشت زمان هنوز در احکام ماده 26 برنامه ششم توسعه درباره سند آمایش در استان ها ذکر شده سال اول تدوین سال دوم اجرا شود ولی هنوز برخی استان کار تدوین سند انجام نشده است.

وی اضافه کرد : در خرداد ماه سال96 طرح آمایش مربوط به استان سمنان تدوین شده است بنابراین پیگیری مسوولان و متولیان کشوری برای اجرای طرح آمایش سرزمین نقش مهمی در تدوین و اجرای سند دارند.

مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی، نوسازی و تحول اداری استانداری سمنان ادامه داد: لازمه اجرای برنامه توسعه کشور وجود یک سند بالادستی چشم انداز است.

وی اضافه کرد : برای تحقق اهداف باید سند بودجه نشات گرفته از برنامه پنج ساله باشه و برنامه پنج ساله نشات گرفته از سند چشم انداز باشد ولی در زمان حاضر این همخوانی وجود ندارد.

وی اظهار داشت : نظارت بر اجرای درست برنامه و بررسی میزان انحراف از اجرای برنامه راهکار مهم در تحقق چشم اندازها و برنامه های توسعه کشور است.

وی اظهار داشت : عدالت اجتماعی مدنظر سند آمایش هنوز اجرا نشده است و این موضوع مهمترین چالش اجرای سند آمایش است.

**اجرا نشدن طرح آمایش، صنعت را با مشکل مواجه کرد
معاون امور صنایع سازمان صنعت، معدن و تجارت استان سمنان گفت : مشکل کشور نداشتن طرح آمایش سرزمین نیست بلکه خوب اجرا نشدن طرح آمایش به خصوص در بخش صنعت مشکل اصلی است.

رشید یزادن فرد سرمایه گذاری در بخش اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی به صورت عادلانه براساس توزیع جمعیت و امکانات و منابع طبیعی و اجرای طرح های متناسب با منطقه و هزینه کمتر با بیشترین بازدهی را از اهداف اجرای طرح آمایش برشمرد.

وی وجود دید سیاسی و منطقه ای نسبت به مسایل ،بخشی نگری ، اجرایی کردن طرح ها برای تحقق اهداف کوتاه مدت بدون توجه به ضررهای آن در دراز مدت و اعتقاد نداشتن متولیان و مسوولان به طرح آمایش سرزمین را از جمله مانع اجرایی شدن طرح ذکر کرد.

وی تصریح کرد : متاسفانه در کشور عدالت اجتماعی به لحاظ تقسیم سرمایه گذاری در نقاط مختلف وجود ندارد به همین دلیل هریک از مسوولان بدون توجه به آینده طرح هایی را اجرا می کنند که به ضرر منجر می شود.

وی برنامه ریزی برای طرح ها و مسایل در سطح ملی و اجتناب از بخشی نگری را راهکار و لازمه اجرای موفق طرح آمایش برشمرد و اضافه کرد : در صورت تحقق این شاخص ها تدوین طرح کار چندان مشکلی نیست.

وی اضافه کرد : مشکل از سند آمایش نیست و سیستم پاسخگویی در کشور اشکالاتی دارد و هیچ مسوولی در هیچ زمینه ای پاسخگوی اعمال خود بعد از تغییر سمت نیست.

یزدانفر اظهارداشت : شکل گیری سیستم پاسخ گویی، ارایه گزارش های سالیانه و گزارش پایان دوره ای و تغییر افکار و باور مسوولان نسبت به اجرای درست برنامه ها لازمه و پیش نیاز اجرای برنامه آمایش است‌.

وی اضافه کرد: برای اجرای موفق سند آمایش نباید مسوولانی در حوزه فعالیت و اختیاراتشان نیست دخالت کنند.

**نبود آمایش سرزمین مهاجرت روستاییان را افزایش می دهد
معاون برنامه ریزی و امور اقتصادی سازمان جهاد کشاورزی استان سمنان با بیان این که 63 سال از عمر نظام برنامه ریزی رسمی در کشور می گذرد، گفت : اولین برنامه تنظیم شده در کشور هفت ساله و مربوط به سال 1327 بوده است.

خدابخش عرب افزود : تاکنون 11 برنامه در کشور مصوب شده و به اجرا درآمده که در همه این برنامه ها نشانی از وجود نگاه آمایشی وجود داشته است.

وی اضافه کرد : با ایجاد نگرش نظام برنامه ریزی و اجرای آن در سطح کلان، 2 خسارت مهم به کشور وارد شد که هیچ برنامه ریزی قادر به حل این مشکلات نیست.

عرب با بیان این که نگاه شهری شدن در تمام برنامه ریزی ها حاکم شده که بزرگترین اشتباه بوده و خسارت های زیادی را بر کشور وارد کرده است، ادامه داد : این نوع نگرش در نظام برنامه ریزی برای توسعه شهری شدن و شهرنشینی روستاها، کشاورزی کشور را نابود کرده است.

وی یادآور شد : در زمان حاضر تنها 26 درصد جمعیت کشور در روستاها و اکثریت جمعیت در شهرها زندگی می کنند و با وجود چنین شرایطی به طور یقین مشکلات خود را نشان خواهند داد.

عرب اضافه کرد : ظرفیت خدمات برای جمعیت در یک شهر مشخص است و قابلیت های محیطی یک منطقه یا یک نقطه برای بارگذاری یک جمعیت خاص است وشرایط کنونی افزایش جمعیت در شهرها مشکلات زیادی را ایجاد خواهد کرد.

وی بعد از نگاه شهری شدن ،نگاه صرف صنعتی کردن کشور را دومین خسارت و مشکل نظام برنامه ریزی کشور برشمرد و گفت :در کشور توسعه صنعت به صورت فراگیر و نگاه عادلانه صورت نگرفته است.

وی ادامه داد : نگاه عادلانه برای توسعه کشور در تمام زمینه ها به خصوص صنعت در گرو اجرای طرح آمایش سرزمین است.

وی اظهارداشت : برخی افراد خاص با تعصب و خودخواهی خاص جهت نظام برنامه ریزی را تغییر داده اند و در زمان حاضر هم نیستند که پاسخگوی این موارد باشند.

عرب با بیان این که طرح آمایش و نظام برنامه ریزی کشور مسیر عادی و مبتنی بر عدالت به خصوص بعد از انقلاب پیش نگرفت، خاطرنشان کرد : متاسفانه سیاست گذاران اصلی به دلیل اجرا نشدن آمایش سرزمین یکسری برنامه را تجویز می کنند که مسوولان از حیث سلسله مراتب اداری با وجود میل باطنی مکلف به اجرا هستند.

وی خودخواهی ، نصب مشاور جدید و ایجاد نگاه جدید و الزام به اجرای برنامه ، وجود نظام مدیریتی محکوم به اقدامات سلسله مراتبی در کشور را از مشکلات و موانع اجرای طرح آمایش سرزمین برشمرد.

وی تصریح کرد : امروز در دنیا استفاده از منابع حیاتی برای سرمایه گذاری ، توسعه اشتغال با هدف افزایش سرانه در آمد ملت خود منسوخ شده است و براساس این تئوری، کشوری در توسعه خودش موفق است که هرچه بیشتر بتواند سرمایه کشورهای دیگر را برای سرمایه گذاری و ایجاد اشتغال خودش صرف کند و در سند آمایش باید این مهم را مد نظر قرار داد.

** آیا اعتقادی برای اجرای طرح آمایش در کشور وجود دارد؟
مدیردفتر ثبت آثار فرهنگی و تاریخی اداره کل میراث فرهنگی سمنان گفت : موضوع آمایش سرزمین یک موضوع ملی است و مشکلات در جاهایی که حاکمیت و دولت به دنبال کسب در آمد پایدار و مستمر نظیر گردشگری هست بیشتر وجود دارد.

هانی رستگاران افزود : در سال 1383 تصمیم به ایجاد رشته دانشگاهی درباره آمایش گرفته شد و در سال 1387 نیز دراین رشته دانشجو پذیرش شد.

وی با بیان این که تربیت افراد متخصص برای آمایش سرزمین از سال 1378 شروع شده است ،ادامه داد : انتظار اجرای آمایش سرزمین در تمام ابعاد و طرح های کشور در تمام برنامه های دوم ، سوم ،چهارم ، پنجم و ششم توسعه با توجه به این که طرح آمایش به تازگی در ادبیات کشور تعریف شده امکانپذیر نیست.

وی خاطر نشان کرد : با نگاهی به تاریخ در می یابیم آمایش سرزمین برای اولین بار در دوره سلجوقی به صورت کاربردی و عملی وجود داشته است.

وی اضافه کرد : توزیع زیر ساخت ها و امکانات فرهنگی و مذهبی مانند کاروانسراها و مساجد برای تمام افراد جامعه در نقاط مختلف کشور نمونه ای از اجرای آمایش سرزمین است.

وی با بیان این که بناهای تاریخی موجود در کشور براساس پراکنش منطقه ای گواه براین گفته است، تصریح کرد : برنامه ریزی متناسب با خواسته ها و ظرفیت های هر منطقه در گذشته عامل مانع مهاجرت بوده است.

وی خاطرنشان کرد : قوانین اصلاح اراضی و انتقال حجم گسترده ای از مردم روستایی به شهرها بدون تامین زیرساخت ها در گذشته منشا بسیاری از مشکلات است.

رستگاران گفت: در کشور خلا قانونی برای اجرای طرح آمایش سرزمین وجود ندارد و تنها برخی اسناد ناقص هستند، باید بررسی شود آیا اعتقاد به اجرای آمایش در کشور وجود دارد یا خیر؟

وی با بیان این که در کشور بیش از 11 هزار قانون وجود دارد، افزود : این آمار نشان دهنده آن است که کشور دارای برنامه نویسان خوب هست ولی متاسفانه در اجرا مشکل داریم.

وی اضافه کرد : به عنوان مثال قرار براین بود استان سمنان محور گردشگری قرار بگیرد اما بعد از گذشت حدود هشت سال هنوز برای استان سمنان طرح جامع گردشگری مصوب نشده است.

وی تصریح کرد : در ساختار سند آمایش سرزمین باید به مبحث پدافند غیرعامل هم توجه شود.

کارشناسان، اجرای طرح آمایش سرزمین را با توجه به چالشهای فراروی کشور، امری اجتناب ناپذیر می دانند.