اختلاف عقیده بین کارشناسان هواشناسی و محیط زیست بر سر غییرات اقلیمی مبحثی است که شاید در وهله اول یک مسئله صرف آکادمیک به شمار آید، اما وقتی صحبت از تصمیم‌گیری‌های کلان حاکمیتی کشورها در این زمینه در میان باشد، نمی‌توان صرفا مسئله را دانشگاهی فرض کرد.
در این میان بحث معاهده اب و هوایی پاریس و خروج ایالات متحده به عنوان بزرگترین تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای در جهان، بر اساس شعارهای انتخاباتی ترامپ نقطه عطفی در این زمینه به شمار می‌آید.
تغییر اقلیم در مقیاس کلان غیر ممکن استحسین اردکانی استاد پیشکسوت هواشناسی بابیان اینکه به تغییر اقلیم در مقیاس خرد و میان‌مقیاس موافق هستم گفت: نمی‌توان تغییرات اقلیمی در مقیاس کلان را قبول کرد؛ چراکه تغییرات اقلیمی در این مقیاس بستگی به گردش کلی جو دارد و از نظر علمی این گردش تغییرناپذیر است و با هر دستکاری بشری بازهم پس از کمی تغییر، به حالت تعادل خودش بازمی‌گردد.
وی ادامه داد: این گردش کلی با معادلات گسترده ای در حدود سال 1860 (پس از جنگ جهانی دوم) نوشته شده است و بر این اساس اگر گردش قطبی (تا 60 درجه زمین) را در نظر بگیریم که کمی از حالت یخی خارج می‌شود، گاهی سیستم‌های جوی که از روی اقیانوس اطلس به سمت قطب می‌روند و هوای گرم را از روی اقیانوس حمل می‌کنند، موجب تغییراتی در پوشش یخ و برف قطب می‌شود، تحقیقات در این زمان نشان می‌دهد پوشش یخ و برف نسبت به 10 سال پیش از این زمان از نظر عمق کم و هم سطح پوششی کم شده است.
اردکانی تصریح کرد: بنابراین می‌توان گفت تغییرات اقلیمی بر روی یخ‌های قطبی اثر داشته اما اینکه سلول بین قطب و 60 درجه زمین را تغییر دهد قابل قبول نیست.
وی با اشاره به اینکه میان 60 درجه تا 30 درجه و 30 درجه تا خط استوا هم سلول‌هایی وجود دارد که غیرقابل تغییر هستند، گفت: بنابراین نمی‌توانیم تغییرات در بزرگ‌مقیاس را در حوزه آب و هوایی را قبول کنیم.
6 محور اصلی مطرح شده از سوی مدعیان تغییرات آب و هوایی مبنای علمی ندارد
محمدتقی زمانیان عضو سابق کمیته مشترک علمی سازمان هواشناسی جهانی با اشاره به اینکه مسئله تغییر اقلیمی که در جهان مورد توجه قرار گرفته است بر محور گرم شدن کره زمین بنا شده است، اظهار داشت: کسانی که این مسئله را مطرح می‌کنند حدود 6 محور اصلی را برمی‌شمرند که عبارتند از بالا رفتن دمای زمین که موجب آب شدن یخ‌های قطبی شده این امر با افزایش سطح آب دریاها، چرخش عمومی جو را دچار تغییراتی کرده که موجب تغییرات حاد در هواشناسی می‌شود و بنابراین محورها پیش‌بینی‌ها نشان می دهد تا پایان سال 2100 دمای زمین 7 درجه سیلسیوس افزایش می‌یابد که به عقیده من این محورها مبنای علمی ندارد.
مجید شفیع‌پور رئیس مؤسسه ملی تغییر اقلیم و محیط زیست دانشگاه تهران با تأکید بر اینکه گرمایش جهانی برگرفته از مشاهدات و اندازه‌گیری‌هاست، گفت: افزایش تواتر رخدادهای جوی در دهه 80 میلادی باعث نگرانی جامعه جهانی شد. طوفان‌ها، خشک‌سالی‌ها، افزایش سطح آب‌های بین‌المللی، سیل، بازگشت و ظهور برخی بیماری‌ها، خودسوزی جنگل‌ها و... که موسوم به رخدادهای هواشناسی فوق‌العاده هستند، دلیل این نگرانی‌ها بود.
شفیع‌پور اظهار داشت: این نگرانی‌ها باعث تشکیل یک هیئت بین‌الدولی تغییرات آب و هوایی (IPCC) متشکل از هزار نفر از فرهیختگان و دانشمندان سراسر جهان در سازمان جهانی هواشناسی تشکیل شود.
به گفته رئیس مؤسسه ملی تغییر اقلیم و محیط زیست دانشگاه تهران 90 درصد اعضای IPCC به این نتیجه رسیدند که مبنای محاسبات خود را در حوزه تغییرات اقلیم به سال 1850 میلادی (آغاز انقلاب صنعتی) قرار دهند بنابر این مبنای تاریخی میزان استفاده از سوخت‌های فسیلی که بسیار لجام‌گسیخته مصرف می‌شد، هم‌زمان با تغییر کاربری اراضی از زمین‌های مستعد کشاورزی و جنگلی مورد بررسی قرار گرفت تا مشخص شود، غلظت گازهای دی‌اکسید کربن در این مدت چقدر افزایش یافته است.
شفیع‌پور خاطرنشان کرد: جزیره مونالوآ در مجمع‌الجزایر هوایی به دلیل شرایط مناسب اندازه‌گیری به‌عنوان مرجع اندازه‌گیری موردقبول قرار گرفت و IPCC در نوامبر سال 2012 آخرین عدد غلظت دی‌اکسید کربن را نسبت به سال مرجع 1.18 اعلام کرد که این روند از افزایش غلظت دی‌اکسید کربن، کاهش سطوح جنگلی، افزایش دمای کره زمین خبر می‌دهد و گفته می‌شود وجود گازهای موسوم به گازهای گلخانه‌ای دلیل تغییر بوده است.
ایران یک و نیم برابر میانگین جهانی افزایش دما داشته است
رئیس مؤسسه ملی تغییر اقلیم و محیط‌زیست دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: ایران یک و نیم برابر میانگین جهانی یعنی 1.8 درجه به دلیل استفاده از سوخت‌های فسیلی و وجود گازهای گلخانه‌ای افزایش دما داشته است، درحالی‌که میانگین افزایش دما در کره زمین 15 درجه سیلسیوس بوده، پیش‌بینی می‌شود که اگر همین روند تا قرن 21 ادامه یابد، دما حدود 5 درجه سیلسیوس تا پایان قرن 21 افزایش خواهد یافت.
وی افزود: عده‌ای از متخصصین اعلام کردند که ابا افزایش 5 درجه ای دمای زمین، رقابت جدی برای تأمین غذا در میان کشورها شکل می گیرد.
شفیع‌پور با اشاره به تشکیل کنوانسیون تغییرات آب و هوایی در سال 1992 اظهار داشت: در این کنوانسیون کشورهای توسعه‌یافته متعهد شدند که انتشار گازهای گلخانه‌ای را تا سال 2012 به سطح انتشار سال 1990 کاهش دهند.
رئیس مؤسسه ملی تغییر اقلیم و محیط زیست دانشگاه تهران افزود: به دلیل عدم تحقق این خواسته در سال 1997 سومین کنفرانس تغییرات آب و هوایی در کیوتو شکل گرفت و مقرر شد کاهش گازهای گلخانه‌ای شتاب بیشتری بگیرد و تا سال 2012 به صورت میانگین 5.2- درصد نسبت به سال 1990 کاهش تولید داشته باشند. ازآنجایی‌که این تعهد هم اجرایی نشد، در توافق‌نامه پاریس که ذیل کنوانسیون در سال 2015 به امضا رسید، مقرر شد تا تمامی کشورها برای رسیدن به این مقصود تعهداتی داشته باشند تا غلظت دی‌اکسید کربن پایین‌تر بیاید.
زمانیان بابیان اینکه نمی‌توان افزایش دمای زمین را بر مبنای گزارش های ایستگاههای هواشناسی قبول کرد گفت: اندازه‌گیری‌های امروزه را با 50 سال قبل قیاس نیست، بسیاری از ایستگاههای هواشناسی وضعیت اولیه خودشان را ندارند.
وی با اشاره به اینکه منابع گرمایشی تهران نسبت به 50 سال گذشته حدود هزار برابر افزایش یافته است، ابراز داشت: بسیاری از ایستگاههای هواشناسی در مناطق نامناسب و در معرض منابع گرمایشی قرار گرفته‌اند. این وضعیت در کشورهای دیگر هم وجود دارد، پس نمی‌توان به اعداد و ارقام ارائه‌شده از ایستگاههای هواشناسی اعتماد کرد و معتقد به افزایش دمای زمین شد.
عضو سابق کمیته مشترک علمی سازمان هواشناسی جهانی اظهار داشت: پیش‌بینی‌های انجام‌گرفته از سوی IPCC به چند دلیل قابل رد است؛ اول اینکه بسیاری از این پیش‌بینی‌ها هنوز اتفاق نیفتاده و یا نقض شده است، مثل افزایش سطح آب دریاها به 2 متر تا سال 2000 یا افزایش 5 متری آب دریاها تا سال 2010 که اتفاق نیفتاد.
مدل های آماری IPCC قابل استناد نیست
وی ادامه داد: ایراد دومی که می‌توان به این فرضیات گرفت این است که مدل‌های اقلیمی مورد استفاده در IPCC آماری هستند و استفاده از روش‌های آماری در هواشناسی پذیرفته‌شده نیست؛ چراکه علم هواشناسی و علم آمار داده‌های متفاوتی دارند. در هواشناسی داده‌ها محدود و در آمار بی‌نهایت است. افزون بر این کیفیت داده‌ها در آمار به صورت تصادفی ارزیابی می‌شود درحالی‌که در هواشناسی هیچ‌کدام از داده‌ها تصادفی نیستند؛ علاوه‌بر این همبستگی در هواشناسی کاملاً بی‌معنی است. پیش‌بینی در آمار احتمال است درحالی‌که در هواشناسی دقیق اندازه‌گیری می‌شود.
زمانیان در خصوص آب شدن یخ‌های قطبی نیز گفت: تمام فیلم‌های منتشرشده از وضعیت قطب مربوط به روزهای قطبی است. روزهای قطبی درواقع تابستان قطب است که ممکن است در این فصل برف‌ها و یخ‌ها آب شوند. این در شرایطی است که IPCC با استناد به آب شدن یخ‌های قطبی می‌گوید گرمایش رخ داده است، اما در همین سال‌ها بارش برف سنگینی در اسپانیا و مسکو گزارش شده که از دلایل نقض این ادعاست.
عضو سابق کمیته مشترک علمی سازمان هواشناسی جهانی ادامه داد: یخ‌های قطبی بخشی مربوط به اقیانوس منجمد شمالی هستند که اگر این یخ‌ها آب شود، درواقع در حجم اقیانوس باقی می‌ماند و عمده سطح قطب هم خشکی است که به دلیل سرمای موجود با برف پوشیده شده، پس نمی‌توان بالا آمدن آب را دلیل آب شدن یخ‌های قطبی دانست.
زمانیان بسیاری از مطالبی که درباره تغییرات اقلیمی مطرح می شود را از مسائل جانبی دانست و گفت: خودسوزی جنگل‌ها یا افزایش پدیده‌های حدی ازآنجاکه به نظام‌های جوی آسیبی وارد نمی‌کند را نمی‌توان دلیل گرمایش زمین و تغییرات آب و هوایی دانست.
600 فاکتور برای سنجش تغییرات اقلیمی دخیل هستند که بسیاری از آنها قابل اندازه گیری نیست
وی بابیان اینکه عمده مدعیان تغییرات اقلیمی بر روی افزایش دما و تغییرات بارش تأکید دارد، گفت: اقلیم فراسنجش‌های مختلفی مرتبط با خودش دارد که حدود 600 فاکتور را شامل می‌شود و تا به امروز برای حل این 600 فاکتور معادله‌ای حل نشده است که بگوییم افزایش دما باعث تغییرات اقلیمی می‌شود.
این استاد رشته هواشناسی جهانی تأکید کرد: دلایل بسیاری داریم که مشخص کنیم اقلیم تغییر نمی‌کند، مثل اینکه تابش خورشید عمدتاً در مناطق حاره به زمین می‌رسد، طوفان‌های موسمی سازوکار گرمایی نهان و غیر حسی و... از دیگر عوامل هستند که اجازه نمی‌دهند گرما به عرض‌های بالاتر منتقل شوند، مثل پدیده النینو که باعث می‌شود در همه جای جو تعادل ایجاد شود.
نباید وضعیت آب و هوایی را با تغییر اقلیم خلط کنیم
زمانیان با اشاره به اینکه نباید وضعیت آب و هوایی را با تغییر اقلیم خلط کنیم، گفت: اگر یک‌بار در عربستان برف ببارد، این مسئله معنای تغییر اقلیم ندارد مگر اینکه 50 سال به صورت متوالی در این منطقه برف باریده شود.
وی بابیان اینکه CO2 به‌عنوان متهم ردیف اول تغییرات آب و هوایی از سوی IPCC شناخته می‌شود، ابراز داشت: می‌گویند CO2ای که بشر ایجاد می‌کند عامل گرمایش زمین است، اما تنها 2 دهم درصد گازهای گلخانه‌ای دنیا را CO2 تشکیل می‌دهد.
شفیع‌پور رئیس مؤسسه ملی تغییر اقلیم محیط‌زیست با تأکید بر اینکه موضوع تغییر اقلیم برمبنای یک رخداد علمی مطرح شده است، گفت: دمای زمین روبه افزایش است و ازآنجایی‌که یک طرف مباحث علمی جهان مربوط به اقتصاد است، بدون تردید این مسئله بر روی اقتصاد تأثیرگذار خواهد بود و گرمایش زمین از مهمترین رکن‌های تصمیم‌گیری در آینده کشورها می‌شود.
وی با اشاره به اینکه از زمان شکل‌گیری توافق پاریس سالانه 20 هزار میلیارد دلار در بخش انرژی جهان سرمایه‌گذاری می‌شود، ابراز داشت: از این مقدار تنها حدود 2 هزار میلیارد دلار در بخش انرژی‌های فسیلی هزینه شده و مابقی مربوط به انرژی‌های تجدیدپذیر است، یعنی موضوعی که تا چند سال پیش وجود نداشت، امروز مبنای سرمایه‌گذاری قرار گرفته است.
استفاده ازگاز طبیعی گام اختصاصی ایران برای مقابله با تغییرات اقلیمی
شفیع‌پور اظهار داشت: در موضوع انرژی، جهان سه گام را دنبال می‌کند که در ایران یک گام جدید میان گام دوم و سوم وجود دارد که به واسطه منافع ملی است. گام نخست این است که کمتر مصرف کنیم، سپس جهان بر روی راندمان بالاتر مصرف تأکید دارد و پس‌ازآن به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر حرکت می‌کند.
رئیس مؤسسه ملی تغییر اقلیم محیط‌ز یست ادامه داد: ما در ایران در تطابق با مزیت‌های ملی‌مان بر روی استفاده گسترده از فناوری‌های پیشرفته گاز طبیعی تأکید داریم و سپس به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر می‌رویم، البته ممکن است این حرکات موازی باشد.
وی یادآور شد: شرکت‌کنندگان در توافق پاریس به دنبال تحقق سه هدف هستند، نخست آنکه کنوانسیون تغییرات آب و هوایی به صورت ارتقایافته اجرا شود به‌گونه‌ای که تا پایان قرن 21 افزایش دما زیر 2 درجه سیلسیوس نگه داشته شود، ضمناً امنیت غذایی و مبارزه با فقر را هم در نظر گرفته‌اند. هدف سوم حصول اطمینان از استمرار تخصیص جریان‌های مالی در همه کشورها برای کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای است.
رئیس مؤسسه ملی تغییر اقلیم محیط زیست ادامه داد: در مقابل تعهد کشورهای توسعه‌یافته، کشورهای درحال‌توسعه تنها تعهد ارائه گزارش ملی را دادند که عمدتاً دارای سه رکن میزان انتشار و نوع گاز، منابع جذب و برنامه‌های پیش روست که باید سعی کنند به صورت داوطلبانه و با ایجاد انگیزه‌های اجتماعی، کاهش گازهای گلخانه‌ای را به اولویت‌های ملی‌شان تبدیل کنند.
ماجرای اعلام داغ ترین نقطه جهان در ایران از سوی مجله نیچر
شفیع‌پور با تأکید بر اینکه کشور ما متأثر از گرمایش جهانی بوده و میانگین افزایش دما در ایران یک و نیم برابر جهان گزارش شده است، گفت: طبق گزارش مجله نیچر داغ‌ترین نقطه جهان در سال 2016 در استان بوشهر ثبت شده است، به‌گونه‌ای که دمای حسی بالای 60 درجه بوده و طبق گزارش همان مقاله عنوان شده است که تا سال 2030 نوار طرفین خلیج‌فارس در محیط باز غیرقابل سکونت خواهد شد.
اردکانی نیز با تأکید بر این مسئله که دیتاهای اندازه‌گیری هوا در بسیاری از کشورها مثل ایران صحیح نیست، گفت: دمای اندازه‌گیری‌شده از سوی این دستگاه‌ها عمدتاً غلط است.
وی با طرح این سؤال که آیا محل این اندازه‌گیری ذکر شده است، گفت: باید از مسئولان پرسید چرا منطقه ما تحت تأثیر این تغییرات آب و هوایی گرمایش زمین قرار گرفته است؟
زمانیان تأکید کرد: قطعاً این اندازه‌گیری در ایستگاه هواشناسی نبوده است؛ چراکه اعلام نشده و هیچ‌گاه بوشهر گرم‌ترین نقطه ایران نبوده است. احتمالاً این اندازه‌گیری بر اساس داده‌های ماهواره‌ای بوده که عمدتاً خطا دارد.
تصویب سیاست‌های کلی محیط زیست در ایران پیش از امضای توافق نامه پاریس
شفیع‌پور در ادامه اظهار داشت: فارغ از بود یا نبود توافق‌نامه پاریس یا پروتکل کیوتو، مسئولان سیاسی با توجه به منافع ملی، مسیری را تحت عنوان سیاست‌های کلی محیط زیست (بر مبنای ابلاغیه مقام معظم رهبری) و مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام در تاریخ 26 آبان 96 مطرح کردند که این مصوبه یک ماه قبل از تولد توافق‌نامه پاریس بوده است.
رئیس مؤسسه ملی تغییر اقلیم دانشگاه تهران با اشاره به سیاست پنجم این مصوبه گفت: مدیریت تغییرات اقلیمی در این سیاست ها از سوی مقام معظم رهبری موردتوجه قرار گرفته و در سیاست هشتم به گسترش اقتصاد سبز و صنعت کم کربن تأکید شده است. سیاست پانزدهم نیز بر تقویت دیپلماسی محیط‌زیست با بهره‌گیری از فرصت‌ها و مشوق‌های محیط زیستی برای حرکت به سمت اقتصاد کم‌کربن اشاره دارد.
اردکانی خاطرنشان کرد: برای دستیابی به این اهداف تمامی کشورهای منطقه باید همکاری داشته باشند؛ چراکه آب و هوای جهانی متأثر از تمامی مناطق جهان است.
به گفته وی جنگ‌های داخلی عراق و سوریه اتمسفر ما را آلوده کرده است و تغییراتی که در اقیانوس هند و دریای عرب ایجاد شده موجب کاهش بارش‌ها شده است و باید این مسئله مورد تحقیق قرار بگیرد.
این استاد برجسته هواشناسی با بیان اینکه اطلاعات IPCC تنها بر مبنای انتشار CO2 تنظیم شده است، گفت: بر اساس این گزارش‌ها CO2 تا قرن 21، 970 PMM اندازه‌گیری شده اما درباره متان، اکسید نیتروژن و دیگر گازها که در افزایش گازهای گلخانه‌ای موثراند صحبتی نشده است.
به گفته وی وضعیت آب و هوایی منطقه ما مخصوص است و نمی‌توانیم با دیگر نقاط جهان آن را مقایسه کنیم. برای مثال تغییرات زیادی که در اقیانوس هند ایجاد شده بر گرمایش آب و هوایی ما اثر گذاشته و سازمان هواشناسی باید به دنبال علت دقیق آن باشد