فیزیک‌دانانی که در حوزه سلامت کار می کنند، به مقدار انرژی جذب شده توسط بدن را به عنوان دوز تابش می نامند. البته این میزان تابش توسط واحد اندازه گیری به نام rads اندازه گیری می‌شود. این اندازه‌گیری برای تابش ذرات بتا، اشعه گاما و اشعه ایکس به یک میزان است و البته برای تابش برخی نوترون‌ها، پروتون‌ها و ذرات آلفا، متفاوت است.
خسارت حاصل از تابش مواد رادیو اکتیو بر اعضای بدن
مو
وقتی بدن ما در معرض تابش 200 rems (واحد سنجش میزان تابش ذرات رادیواکتیو) از ذرات رادیو اکتیو قرار بگیرید به سرعت با ریزش مو روبرو می‌شود.
مغز
از آنجایی که سلولهای مغز تکثیر نمی‌شوند مستقیما در معرض آسیب قرار نمی‌گیرند. مگر اینکه در معرض 5000 rems و یا بیشتر قرار بگیرید. اگر مغز انسان در معرض تابش شدید قرار بگیرد با توجه به تابش رادیواکتیو که می‌تواند باعث تخریب سلول های عصبی و عروقی خونی شود در نتیجه این عمل باعث تشنج و مرگ فوری شخص می شود.
غده تیروئید
قسمت هایی از بدن به طور خاص تحت تاثیر تابش مواد رادیواکتیو قرارمی گیرند که در این بین غده تیروئید حساس به ید رادیواکتیو است. اگر میزان و انرژی تابش مواد رادیواکتیو زیاد باشد، ید رادیواکتیو می تواند تمام یا بخشی از تیروئید را از بین ببرد. البته با مصرف پتاسیم یدید می توان اثرات مخرب حاصل از تماس با مواد رادیواکتیو را کاهش داد.
سیستم خون
هنگامی که یک فرد در معرض حدود 100 rems از ذرات رادیواکتیو قرار می گیرد، تعداد سلول های لنفوسیت خون به اندازه چشم گیری کاهش می یابد، با این شرایط قربانی بیشتر در معرض ابتلا به انواع عفونت ها قرار می گیرد. این مورد اغلب به عنوان بیماری خفیف حاصل از تشعشع مطرح می شود. علائم اولیه این بیماری شبیه به آنفولانزا است و ممکن است بدون توجه به میزان خون سنجی انجام شود. طبق داده های هیروشیما و Nagaski، نشان می دهد که علائم ممکن است تا 10 سال باقی بماند و همچنین ممکن است این امر تا بلند مدت باعث ایجاد بیماری سرطان خون در بدن شود.
قلب
قرار گرفتن در معرض مواد رادیواکتیو به میزان 1000 تا 5000 rems ، باعث آسیب فوری به عروق خونی می شود و معمولا به طور مستقیم باعث نارسایی قلبی و یا مرگ می شود.
دستگاه گوارش
قرار گرفتن در معرض تابش مواد رادیواکتیو می تواند به پوشش رودها آسیب وارد کند و در نتیجه باعث ایجاد تهوع، استفراغ خونریزی و اسهال شود. این اتفاق زمانی رخ می دهد که قربانیان در معرض 200 rems و یا بیشتر باشند. این میزان تابش می تواند باعث نابودی سلول های بدن که در حال تقسیم شدن هستند شود.
آسیب به دستگاه تولید مثل
از آنجایی که سلولهای دستگاه تولید مثل به سرعت در حال تقسیم شدن هستند، از این رو تابش کمتر از 200 rems نیز می‌تواند در عملکرد این سیتم اختلال ایجاد کند. و باعث نابودی آن شود.
میزان تابش مواد رادیواکتیو و آثار آن بر بدن
5 - 20 rems: آسیب کروموزومی ممکن است در بدن ایجاد شود.
20 - 100 rems: کم شدن تعداد سلول های سفید خون (سلول های ایمنی) با ضعیف شدن شیشتم ایمنی بدن ابتلا به انوع بیماری ها بالا می رود.
100- 200 rems : بیمار مبتلا به تابش خفیف در عرض چند ساعت با
حالاتی چون استفراغ، اسهال، خستگی؛ کاهش مقاومت در برابر عفونت ها روبرو می
شود.
200 تا 300 rems: عوارضی هم چون خونریزی در بدن ایجاد شده و نزدیک شدن به مرگ حاصل از تابش قوت می گیرد.
300 – 400 rems : تخریب مغز استخوان و روده.
400 – 1000 rems: بیماری حاد، مرگ زودرس
1000- 5000 rems: بیماری حاد، مرگ زودرس
تأثیرات بلند مدت تابش مواد رادیو اکتیو در انسان
یکی از بزرگترین مشکلات در معرض تابش مواد رادیو اکتیو قرار گرفتن این است که، این گونه مواد تاثیرات مخربی در بلند مدت نیز دارند. بیماری ها هم چون سرطان خون و بسیاری دیگر از سرطان‌ها حتی ممکن است به دو سه و حتی ده سال پس از قرار گیری در معرض تابش مواد رادیو اکتیو در بدن ایجاد شوند.
اختلالات در خون
طبق داده‌های ژاپنی‌ها، کم خونی در میان افرادی که در معرض بمب های اتمی قرار گرفته بودند پس از گذشت چندین سال قابل مشاهده بود. این گونه افراد با کاهش سلولهای سفید و قرمز حتی پس از 10 سال از بمب گذاری مواجه شدند.
آب مروارید
افزایش میزان آب مروارید از بازماندگان در هیروشیما و ناکازاکی، تا سال ها قابل مشاهده بود از این رو قرار گرفتن در معرض مواد رادیواکتیو می‌تواند اثرات بسیاری مخربی بر انسانها و حتی محیط زیست تا سال‌ها داشته باشد.
تومورهای بدخیم
تمام اشعه‌های حاصل از یونیزاسیون، سرطان‌زا هستند، اما در این بین برخی از انواع تومورها بیشتر از انواع دیگر تولید می شوند. نوع شایع آن لوسمی است. بروز سرطان در بین بازماندگان هیروشیما و ناکازاکی به طور قابل توجهی بیشتر از آن چیزی بود که در سایر نقاط جهان رخ می‌داد. از جمله سرطان‌های رایج پس از قرار گرفتن در معرض مواد رادیواکتیو، می‌توان به سرطان تیروئید، سرطان پستان، سرطان ریه و سرطان غدد بزاقی اشاره کرد.
ایجاد زخم‌های کلوئیدی
معمولا کسانی که در معرض تابش مواد رادیواکتیو قرار می‌گیرند اگر دوز این تابش کم باشد ممکن است پس از چند ماه اثر زخم حاصل از تابش بهبود یابد اما احتمال بازگشت زخم ها به صورت کلوئیدی وجود دراد که به این گونه زخم ها به اصطلاح زخم های کلوییدی می‌گویند.
تابش رادیو اکتیو و فاجعه‌ای که می‌تواند بر انسانها وارد کند
دوزهای پایین تابش رادیواکتیو می‌تواند در DNA تغییراتی را ایجاد کند و این در حالی است که اگر انسانها با دوز بالایی از تابش مواد رادیو اکتیو برخورد داشته باشند جان خود را از دست خواهند داد، چرا که دوز بالا می تواند باعث مرگ سلول های بدن شود. بنا براین اگر حتی در معرض دوز های پایین مواد رادیو اکتیو هم قرار بگیریم احتمال ابتلا به انواع سرطان ها در ما بیشتر می‌شود اما دوزها بالا به راحتی می توانند باعث مرگ بسیاری از افراد شوند. البته نباید مزایای برخی از این پرتوها را از یاد برد امروز از این نوع پرتوها به صورت کنترل شده در علم پزشکی برای نابودی انواع تومورها مورد استفاده قرار می گیرد که به آن پرتودرمانی می گویند.
به طور معمولا دوزهای زیاد مواد رادیو اکتیو بر اثر انفجارات مواد هسته ای به وجود می آیند که گاها اثرات مرگبار آن ها بر روی زمین روزها و حتی هفته ها به طول می انجامد و این در حالی است که اثرات دراز مدت آنها به صورت خفیف تر می تواند تا سال‌ها به طول انجامد.
کدام سلول در بدن بیشترین تاثیر را از تابش مواد رادیواکتیو می گیرند
سلول‌ها و اندام‌هایی که به طور فعال در حال باز تولید هستند در معرض بیشترین آسیب ناشی از تابش مواد رادیو اکتیو هستند. در این بین سلولهای خونی دارای بیشترین میزان گردش خون در بدن ما هستند، بنابراین بافتی که از مغز و استخوان جدا می شود در معرض بیشترین آسیب ها قرار دارند. این در حالی است که اگر بدن انسان در مقابل دوز بالایی از تابش مواد رادیو اکتیو قرار بگیرد با کم شدن سلولهای ایمنی بدن پس از تابش سیستم ایمنی بدن به خودی خود نابود می شود.
البته اگر بدن انسان در معرض دوز پایینی از تابش های مواد رادیو اکتیو باشد جهش‌های DNA که در آن به وجود می آید که می‌تواند باعث بروز انواع سرطان در بدن شود. این جمله که، جنین‌ها بیشترین آسیب را از مواد رادیو اکتیوی می‌بینند کاملا درست است از آن جایی که جنین‌ها با حجم بالایی از تقسیمات سلولی برای کامل شدن روبرو هستند از این رو تابش رادیو اکتیو می تواند اثرات بسیار مخرب و مرگباری بر آن ها داشته باشد هر چند که دوز این تابش ها کم باشد.
استرانسیوم و اثرات آن بر بدن
استرانسیوم از لحاظ شیمیایی بسیار شبیه کلسیم است، بنابراین اگر غذای آلوده به ایزوتوپ‌های استرانسیوم رادیواکتیو، مانند استرانتیوم 90 را جذب کنید، این ماده در هر نقطه ای از بدن که کلسیم وجود دارد می تواند جایگزین آن شود و این عمل می تواند باعث مرگ شخص در معرض تابش مواد رادیواکتیوی شود. در بزرگسالان، دوز کمی از استرانسیوم عمدتا بر روی سطح استخوان‌ها تجمع می کند، اما در کودکان می‌تواند به عضوی از ساختار داخلی استخوان‌های در حال رشد تبدیل شود. این گونه جایگزینی‌ها پس از مدتی می‌تواند باعث ایجاد سرطان مغز و استخوان در بدن شود.
منابع: atomicarchive/ abc.net.au