رئیس سابق بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی با اشاره به اینکه ایران و آژانس به صورت گسترده ای در حال همکاری هستند گفت: مسائل غیرهسته ای از جمله بحث موشکی و حقوق بشر ارتباطی به برجام ندارد.
به گزارش پایداری ملی، جواد حیران‌نیا، مهدی ذوالفقاری: با افزایش فشارهای دولت آمریکا بر ایران طی ماه های پس از روی کار آمدن دونالد ترامپ به عنوان رئیس جمهوری این کشور، تهران همواره واشنگتن را به نقض توافق هسته ایِ ۱۴ جولای سال ۲۰۱۵ (۲۳ تیرماه ۱۳۹۴) موسوم به «برجام» متهم کرده و خواستار پایبندی دولت آمریکا به این توافق بوده است.
از سوی دیگر، دولت ایالات متحده و «نیکی هیلی» نماینده این کشور در سازمان ملل متحد ضمن تأکید بر ناکافی بودن سختگیری های لازم در نظارت بر فعالیت های هسته ای ایران، سعی کرده است تا در ماه های اخیر، سایر شرکای غربی خود را برای افزایش تحریم های جدید علیه ایران به بهانه فعالیت های موشکی و مسائلی واهی همچون نقض حقوق بشر متقاعد سازند.
در همین راستا خبرگزاری مهر گفتگویی با دکتر «اولی هاینونن» معاون سابق آژانس بین المللی انرژی اتمی و رئیس سابق بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی داشته است که در ادامه می آید.
هاینونن رئیس سابق بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی و مشاور ارشد اندیشکده «بنیاد دفاع از دموکراسی» در زمینه علوم تحلیلی و منع اشاعه هسته ای است. وی همچنین عضو اندیشکده «مرکز بلفر» متعلق به دانشگاه هاروارد است.
* هیأت آمریکایی در نشست اخیر شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وین طی بیانیه ای اعلام کرد که هرگونه نگرانی قابل توجهی درباره برنامه هسته ای ایران باید مورد بررسی قرار گیرد. در این بیانیه آمده است: آمریکا از بیانیه «یوکیا آمانو» مدیرکل آژانس مبنی بر اینکه این نهاد بین‌المللی به ارزیابی اعلامیه‌های ایران ذیل پروتکل الحاقی ادامه داده و بازرسی‌های مبتنی بر دسترسی تکمیلی از سایت‌ها و دیگر اماکن ایران را انجام می‌دهد، استقبال می کند. معنای بازرسی های مبتنی بر دسترسی تکمیلی به سایت ها و اماکن (هسته ای) چیست؟ آیا این دسترسی چیزی فراتر از پروتکل الحاقی است؟
وظیفه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی راستی آزمائی در صحت و کامل بودن بیانیه های ایران تحت پادمان های این توافق جامع است؛ در حالی که پروتکل الحاقی تضمین های مضاعفی را می دهد که بر اساس آن تمامی مواد هسته ای و فعالیت های ایران در این راستا باید توسط تهران ارائه شوند.
در این راستا، آژانس از ابزارهایی از بازرسی های منظم و یا ویژه و نیز انجام دیدارهای اطلاعاتی تا دسترسی های تکمیلی را در اختیار دارد و به واسطه آنها می تواند این دسترسی ها را البته با توجیه برای هر مکان و منطقه ای از ایران به انجام برساند.
* چرا آمریکا سعی دارد تا موضوع ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته ای ایران (PMD) را بار دیگر به آژانس ببرد؟
فرایند راستی آزمایی بر اساس تجزیه و تحلیل اطلاعات قابل دسترسِ کنونی، پیشین و جدید به صورت مداوم، بی طرفانه و بر مبنای حقایق از فعالیت های منشعب از راستی آزمایی، بیانیه های صادره از سوی ایران و نیز اطلاعات موجود از منابع آزاد و یا دیگر منابع مورد توجه این نهاد است.
وقتی در دسامبر سال ۲۰۱۵ میلادی، آژانس بین المللی انرژی اتمی گزارش خود را درباره ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته ای ایران ارائه کرد، چنین نتیجه گرفت که تهران مجموعه ای از فعالیت های تحقیق و توسعه (R&D) را درباره طراحی تسلیحات هسته ای به انجام رسانده است.
این در حالی است که در طول تحقیقات آژانس، ایران دسترسی کاملی را برای تحقیق از دانشمندان و مکان های مشمول این فعالیت ها مهیا نکرد(!) همچنین برخی سؤالات نیز در این خصوص بی پاسخ ماند. لذا آژانس بین المللی انرژی اتمی نتیجه گرفت که بیانیه تهران درباره یکی از ساختمان های کلیدی در پارچین با یافته های میدانی این نهاد انطباق ندارد.
همچنین نمونه های گرفته شده (از) پارچین حکایت از وجود ذرات اورانیوم با منشأ (ساخت) انسانی داشت. این امر به صورت معمول اقدامات متعاقبی را با نمونه برداری مجدد و اخذ شفاف سازی هایی از ایران درباره وجود مواد هسته ای در مکانی که به عنوان تأسیسات هسته ای اعلام نشده است، در پی خواهد داشت.
آژانس بین الملی انرژی اتمی در دسامبر سال ۲۰۱۵ میلادی در گزارش ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته ای ایران (PMD) اعلام کرد که پس از سال ۲۰۰۹ هیچگونه تسلیحات مرتبط با تحقیق و توسعه را در ایران پیدا نکرده است.
اکنون که ایران و آژانس به صورت گسترده ای در حال همکاری با یکدیگر هستند، باید به سؤالات مذکور رسیدگی شود تا آژانس بتواند اعلام کند که همه فعالیت ها و مواد هسته ای ایران به این نهاد اعلام شده و همچنین تهران بتواند تضمین دهد که برنامه هسته ای این کشور صلح آمیز است.
*«یوکیا آمانو» با تأکید بر اینکه آژانس در حال حاضر هیچ گونه نگرانی درباره بند T برجام ندارد، در نشست اخیر شورای حکام آژانس گفته است که آژانس در حال راستی آزمایی پیرامون پایبندی ایران به بندهای مربوط به فعالیت های هسته ای ازجمله بند T این توافق بوده است. به نظر می رسد پیام یوکیا آمانو تا حد زیادی نزدیک به سخنان نیکی هیلی، سفیر آمریکا در سازمان ملل شده است. نظر شما در این باره چیست؟
اظهارات آمانو نیازمند نگاهی عمیق تر است. آژانس از تابستان سال جاری اعلام کرد که در حال راستی آزمایی از اجرای برجام به ویژه بند T این توافق (مواردی با کاربری هسته ای و غیر هسته ای) است. در اینجا بهتر است به نمونه سیستم های چاشنی های انفجاری چند مرحله ای بپردازیم؛ چرا که بخشی از پرونده ابعاد احتمالی نظامی ایران محسوب شده و به صورت کاملی نیز مورد بررسی قرار نگرفته است.
مطابق با بند T برجام، ایران می تواند در کاربردهای تسلیحات غیرهسته ای از چاشنی های انفجاری استفاده کند. به عنوان مثال، این چاشنی ها می توانند در صنایع نفتی مورد استفاده قرار گیرند. به این منظور، تهران باید درخواست مجوز آن را به کمیسیون مشترک (JC) ارائه کند؛ چنین اقدامی مورد بازرسی نیز قرار خواهد گرفت.
ایران اعلام کرده است که چنین کاری به انجام رسیده است؛ اما نشانه ای دال بر تائید این اقدامِ تهران توسط کمیسیون مشترک برجام وجود ندارد. این در حالی است که آژانس نیز تا کنون به بازدید از این اماکن با هدف بازرسی از آنها مبادرت نورزیده است.
لذا آژانس بین المللی انرژی اتمی به عنوان بخشی از دستور کار خود باید اقدامات راستی آزمایی را به عنوان یک پیش نیاز به انجام رسانده و سپس بیانیه های شفافی را، هم در بخش T و در سایر موارد مصرح در گزارشات خود صادر نماید.
از این رهگذر می توان گفت که قصور در بررسی مناسب و گزارش دهی صحیحِ بند T می تواند تبعات منفی را با خود به همراه داشته باشد.
یک سؤال مطرح این است که آیا نواقص دیگری نیز می تواند در سایر بخش هایِ در حال اجرای برجام روی دهد یا خیر؟ در این باره باید گفت که چندین عضو شورای حکام آژانس پیشتر نیز خواستار گزارش هایی جزئی تر با هدف اطلاع از پیشرفت های حاصله در توافق هسته ای میان ایران و کشورهای ۱+۵ بوده اند. در این راستا آنچه از اهمیت برجسته ای برخوردار است، ارائه گزارشی شفاف است تا به این واسطه استحکام اعلامی راستی آزمایی های برجام برای همگان به منصه ظهور درآید.
* رضا نجفی، سفیر ایران در آژانس تاکید کرده است که دولت آمریکا با محدودسازی بهره برداری ایران از توافق هسته ای هم متن برجام را نقض کرده و هم روح آن را؛ به ویژه درخصوص مواد ۲۶، ۲۸ و ۲۹ توافق هسته ای، این اقدام آمریکا اجرای موفق برجام را زیر سؤال برده است. این بیانیه در حالی مطرح می شود که آمریکا تحریم های جدیدی را به بهانه های تروریسم و حقوق بشر علیه ایران وضع کرده است. در صورتی که توان بهره برداری ایران از منافع حاصل از توافق هسته ای محدود شود، چه بر سر برجام خواهد آمد؟
برجام (JCPOA) یک توافق هسته ای است و لذا مسائلی از قبیل حقوق بشر، فعالیت های تهران در خاورمیانه و توسعه برنامه موشکی ایران که از نظر برخی دولت ها به عنوان یک تهدید به نظر می رسد، در آن جایی ندارد.
هر وقت چنین مواردی حل و فصل شوند، دیگر نباید نگرانی از بابت هیچ یک از سایر بخش های این توافق در ارتباط با موارد بی ارتباط به اصلِ برجام وجود داشته باشد.