افزایش سن ازدواج و کاهش تعداد فرزندان در کشور

محمد جلال عباسی شوازی که در نشست « بررسی مفهوم جوانی» صحبت می کرد، با تاکید بر اهمیت تحصیلات در ساختار جمعیت گفت: مقوله جمعیت، مقوله‌ای پویاست و تنها میزان کمی جمعیت نیست که باعث رشد اقتصادی می‌شود، بلکه تحصیلات به عنوان یکی از مهم ترین مقولات جمعیت‌شناختی در رشد اقتصادی، تاثیر بسزایی دارد.

وی با اشاره به اینکه آمارها نشان می‌دهد میزان استفاده از سرمایه‌های انسانی موجود، در شرایط مطلوبی قرار ندارد، افزود: بر اساس آمارهای سال 85 تا 95، 25درصد جوانان بیکار هستند که این میزان بین زنان به 42 درصد می‌رسد.

این جمعیت‌شناس با انتقاد از پایین بودن مشارکت اقتصادی زنان تصریح کرد: تنها نزدیک به 15 درصد از زنان در فعالیت‌های اقتصادی مشارکت دارند که این میزان در مردان حدود 64 درصد است. بنابراین یکی از موضوعات مهم جامعه که باعث می‌شود میزان توسعه کشور تحت تاثیر قرار بگیرد، استفاده پایین از پتانسیل بهره‌وری زنان در کشور است.

عباسی شوازی با تاکید بر دوره «فشرده جمعیت‌شناختی» ادامه داد: دوره جوانی به دلیل آنکه که انتقالات زیادی نظیر ازدواج، طلاق، مهاجرت، تکمیل تحصیلات، بیکاری و یا اشتغال اتفاق می‌افتد، به دوره فشرده جمعیت‌شناختی معروف است. فشردگی این وقایع زمانی که در مسیر تحولات اجتماعی قرار بگیرد، تاثیرات بیشتری روی جامعه می‌گذارد، چرا که جوانان موتور محرکه تحولات اجتماعی هستند.

کاهش میانگین تعداد فرزندان در همه استانها

افزایش شیب سن ازدواج

عباسی شوازی با اشاره به اینکه در سال 1350 میزان باروری کشور در سطح بالایی قرار داشته است، ادامه داد: در این دهه میانگین فرزندان یک خانواده روستایی حدود 8 فرزندبود این در حالی است که این میزان در دهه‌های اخیر به نزدیک سطح جانشینی کاهش پیدا کرده است و با روند رو به کاهش آرامی که طی کرده، در سال 1390 به 1.8 یعنی زیر سطح جانشینی رسیده است.

وی با اشاره به اینکه کاهش جمعیت در همه استان‌ها به شکل همگون اتفاق افتاده، ادامه داد: این میزان حتی در استان سیستان و بلوچستان که میانگین تعداد فرزندان 9 بوده، به زیر 3.5 فرزند رسیده است.

این جمعیت‌شناس با بیان اینکه در گذشته بیشتر سن دوران جوانی به فرزند آوری می‌گذشت تصریح کرد: در حال حاضر با تحولات جمعیتی نظیر افزایش سن ازدواج و کاهش تعداد فرزندان، مجموع سال‌هایی که از دوران جوانی به فرزندآوری اختصاص پیدا می‌کند، کاسته شده است.

عباسی شوازی در ادامه با اشاره به افزایش سن ازدواج خصوصا در میان دختران تصریح کرد: در سال 55 درصد افراد 20 تا 24 ساله‌ای که ازدواج کرده بودند، نزدیک به 34 درصد از جوانان بود اما این میزان در سال‌های اخیر به 21 درصد کاهش یافته است. همچنین شاهد افزایش شیب سن ازدواج به سنین بالاتر هستیم.

تغییرات باروری و افزایش امید به زندگی؛ مهمترین تحولات جمعیتی دهه‌های اخیر

رشد جمعیت ایران در شرایط مطلوبی قرار دارد

وی تغییرات میزان باروری و افزایش امید به زندگی را مهم‌ترین تحولات جمعیتی دهه‌های اخیر دانست و اضافه کرد: افزایش میزان باروری در 8 دهه گذشته جمعیت 10 میلیونی ایران را به نزدیک 80 میلیون رسانده است. این مساله نشان می‌دهد که جمعیت با نرخ مطلوبی در حال افزایش است. این در حالی است که اگر جمعیت کشور با رشد 3.2 درصدی که در دهه 50 و 60 افزایش پیدا می‌کرد، در حال حاضر جمعیت ایران در کمتر از 20 سال دو برابر می‌شد.

این جمعیت شناس با بیان اینکه رشد حاضر جمعیت ایران با ساختار سنی آن در سطح مطلوبی قرار دارد، تصریح کرد: براساس هرم سنی جمعیت افرادی که در دهه 60 متولد شده‌اند، در حال حاضر در میانه هرم سنی قرار دارند و بازخورد موالید آنها به شکل افزایش جمعیت در قاعده هرم خود را نشان می‌دهد.

عباسی شوازی با اشاره به اینکه در 30 سال آینده درصد افرادی که به سن 60 سال خواهد رسید، بیشتر از گذشته است، تاکید کرد: اگرچه در 30 سال آینده با سالخوردگان بیشتری روبه‌رو خواهیم بود، اما تعریف سالخوردگی نیز تغییر خواهد کرد این بدین معناست که با افزایش سن سالخوردگان و همچنین امید به زندگی و گسترش تکنولوژی با افرادی روبه‌رو خواهیم بود که نسبت به گذشته توانمندتر هستند.

وی در ادامه با اشاره به فرصت طلایی «پنجره جمعیتی» تصریح کرد: این شرایط به زمانی اطلاق می‌شود که با کاهش موالید افراد فرصت بیشتری برای توانمندسازی خود، اشتغال و تربیت فرزند خواهند داشت. در نتیجه با اشتغال بیشتر درآمد بیشتری هم تولید می شود. همچنین بیشتر درآمد حاصل از جمعیت جوانان صرف آموزش و تحصیل کودکان خواهد شد.

برابری تحصیلات زنان و مردان در آینده

عباسی شوازی با اشاره به تفاوت ساختار سنی و تحصیلی جمعیت در دهه 50 با دهه حاضر ادامه داد: در دهه 50 بیشتر جمعیت کشور تحصیلات بالایی نداشتند اما در حال حاضر این افراد در بخش بالای هرم جمعیت قرار گرفته‌اند و بخش میانی جمعیت متعلق به جوانانی است که از تحصیلات بالاتری برخوردار هستند.

این جمعیت‌شناس در ادامه با مقایسه سطح تحصیلات دو جنس زن و مرد تصریح کرد: در سال 1350 میانگین سال‌های تحصیلی مردان 6 سال بود که این میزان در افراد بالای 65 سال تا یک سال نیز می‌رسید اما در سال 80 با رشد چشمگیر میزان تحصیلات در ساختار سنی جمعیت روبه‌رو هستیم، به طوری که در سال 1410 پیش‌بینی می‌شود این میزان به بالای 9 سال افزایش یابد. در مورد زنان نیز به نظر می‌رسد در آینده با وجود کم بودن میزان تحصیلات زنان نسبت به مردان به برابری نسبی در سال‌های تحصیل در هر دو جنس برسیم.

لزوم استقاده از پتانسیل تحصیلات زنان در توسعه

عباسی شوازی تغییر افزایش میزان دسترسی به تکنولوژی را تغییر دیگری در ساختار جوامع دانست و ادامه داد: مجموعه این تغییرات باعث شده‌اند تا به ساختار سنی مطلوبی در جامعه برسیم اما سوال اساسی اینجاست که آیا مانند کشورهای جنوب شرقی آسیا توانسته‌ایم از این پتانسیل استفاده کنیم؟.

عباسی شوازی با تاکید بر اینکه باید با استفاده از فرصت پنجره جمعیتی میزان اشتغال در کشور را بالا ببریم، اظهار کرد: باید از سرمایه‌گذاری که سال‌های پس از انقلاب روی تحصیل زنان شده است، استفاده کنیم و با افزایش کیفیت آموزش و بهره‌وری در رشد اقتصادی استفاده کنیم.

وی با تاکید بر اهمیت برنامه‌ریزی در ساختار کشور تاکید کرد: باید در مواجهه با برنامه‌ها انعطاف‌پذیر باشیم و در صورتی که سیاست‌گذاری‌ها و آموزش‌ها با یکدیگر تناسب نداشتند آنها را تغییر دهیم.

رشد مطلوب جمعیت در کشور

این جمعیت‌شناس با انتقاد از اینکه در سال‌های اخیر عده‌ای با نگاه غیرکارشناسانه، امنیتی و غیرعلمی بحث‌های جمعیت‌شناسی را با عنوان «سقوط جمعیت» و «کاهش باروری» مطرح کردند، تصریح کرد: چنین مسائلی انرژی زیادی را در کشور هدر دادند این در حالی است که میزان رشد جمعیت براساس ساختار سنی در شرایط مطلوبی قرار دارد و این نگاه که شاهد سقوط جمعیت در کشور هستیم، غیرکارشناسانه و غیرواقعی است.

عباسی شوازی با انتقاد از این نگاه که لزوم افزایش جمعیت در کشور را بیش از صد میلیون نفر اعلام می‌کند، تصریح کرد: باید پرسید در صورتی که وسعت کشور پتانسیل پذیرش چنین جمعیتی را داشته باشد، آیا ظرفیت منابع آبی، اشتغال و کیفیت زندگی نیز پذیرای چنین جمعیتی است یا نه؟ این در حالی است که تا 30 سال آینده رشد جمعیت ایران منفی نخواهد بود.

وی با انتقاد از اینکه در کشور از ظرفیت جوانان به خوبی استفاده نشده است، تصریح کرد: با بررسی داده‌های 120 کشور جهان که توسط سازمان ملل منتشر شده است، می‌بینیم که ساختار سنی جمعیت با تحصیلات در کشور مان باعث ایجاد دموکراسی در جامعه بوده است. با مقایسه انتخابات سال 88 و 95 می‌بینیم که تحولات زیادی در زمینه آگاهی و نوع مشارکت سیاسی جوانان اتفاق افتاده است و در انتخابات اخیر این جوانان بودند که پدرانشان را هدایت کردند.

این جمعیت‌شناس با اشاره به اهمیت پتانسیل زنان در جامعه ادامه داد: اگرچه مقاومت‌هایی به شکل فرهنگی وجود دارد، اما با برگزاری برنامه‌ها و فعالیت‌های مدنی می‌توان این مسیر پیچیده را ادامه داد. به نظر می‌رسد سرمایه‌گذاری در بحث آموزش جوانان در جامعه تاثیرات مطلوبی بر جای خواهد گذاشت، این در حالی است که در حال حاضر از ظرفیت‌های جوانان به خوبی استفاده نمی‌شود.