بحران سوریه در 2011 به بهانه های واهی همچون نحوه عملکرد دولت این کشور آغاز شد. با اعمال تحریم‌های سیاسی- اقتصادی توسط غرب و اتحادیه اروپا علیه دولت سوریه و کمک تسلیحات نظامی آنها به شورشیان باعث شد تا سوریه محل اردوگاه نیروهای تروریستی داعش شود. هدف اصلی غرب از ایجاد جنگ داخلی ساقط کردن دولت قانونی سوریه بود. با اذعان مقامات غربی بعد از گذشت شش سال جنگ نیابتی و کشته شدن هزاران نفر، آواره شدن میلیون ها سوری و ویرانی عظیم شهرهای سوریه، غرب به اهداف خود در منطقه دست نیافته است.
اظهارات مقامات غربی نشان
می دهد که کشورهای غربی بویژه اروپا از موضع قبلی خود عقب نشینی کردند. سوال مهم این است که چه عواملی باعث شد تا اروپا بعد از تحمیل هزینه های هنگفت انسانی و مالی به مردم سوریه در تداوم سیاست خود تردید دارد. برای پاسخ به این سوال و چشم انداز آتی بحران سوریه، مصاحبه پژوهشی با آقای "مرتضی مکی" کارشناس مسائل اروپا، انجام شده است. به اعتقاد این کارشناس فرار موج گسترده ای از پناهجویان سوری به کشورهای اروپایی و اقدامات تلافی جویانه گروه های تکفیری و تروریستی داعش در خاک اروپا از یک سو و اختلاف نظر اروپا با آمریکا در خصوص بحران سوریه باعث شد تا اروپا در تداوم سیاست ضد سوری خود تجدید نظر کند.
چالش اروپا با تروریست های خود ساخته* با شروع بحران سوریه، کشورهای اروپایی سیاست های خصمانه ای علیه دولت قانونی دمشق اتخاذ کردند به طوری که سال 2011 سوریه از تمام جنبه های سیاسی- اقتصادی و... تحریم شد. بنظر می رسد در حال حاضر اروپا از موضع برکناری بشار اسد عقب نشینی کرده است. دلیل این چیست؟
پیش از جواب این سوال باید نگاهی به موقعیت خاورمیانه و سوریه در منطقه داشته باشیم تا بهتر بتوان سیاست های اتحادیه اروپا را نقد و بررسی کرد. این منطقه به دلیل موقعیت ژئوپولتیک، ژئواستراتژیک، ژئواکونومیک و ژئوکالچر محل تلاقی منافع و منازعه میان قدرتهای منطقه ای و فرامنطقه ای محسوب می شود. از این رو برای دولت های اروپایی منطقه خاورمیانه و بویژه سوریه اهمیت زیادی دارد.
مجاورت جغرافیایی، حضور بسیاری از مهاجران مسلمان کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا در کشورهای اروپایی، وابستگی اروپا به منابع طبیعی منطقه از جمله نفت و گاز و روابط گسترده تجاری بین اروپا و این کشورها دلایلی هستند که اروپا توجه خاصی به این منطقه دارد. سوریه، بازیگری ژئوپولتیک محور است که سه عامل، واقع شدن در منطقه استراتژیک خاورمیانه، قرار گرفتن بر کناره شرقی دریای مدیترانه و برخورداری از 187 کیلومتر ساحل و همسایگی با رژیم صهیونیستی، لبنان، ترکیه و عراق به وضوح اهمیت ژئوپولتیک و نقش راهبردی آن را در مناسبات منطقه ای و بین المللی نمایان می سازد. نقشی که باعث ایجاد یگ جنگ نیابتی گسترده در سطح جهانی در بیش از شش سال گذشته در این کشور شده است.
این موقعیت سوریه باعث شده تا اتحادیه اروپا و در راس آن کشورهای انگلیس، فرانسه و آلمان از ابتدای بحران سوریه سعی کردند نقش فعالی در عرصه سوریه ایفا کنند. خیزش های مردمی که در کشورهای شمال آفریقا از تونس علیه نظام های دیکتاتوری آغاز شد اروپائیها را غافلگیر کرد. پس از سقوط زین العابدین بن علی در تونس و حسنی مبارک در مصر دولت های اروپایی کوشیدند سوار بر موج خیزش های مردمی شده و آن را در جهت سیاست ها و منافع خود مدیریت کنند. در جریان خیزش های مردمی در لیبی برای سرنگونی معمر قذافی دولت های اروپایی مشارکت فعالی در کمک به مخالفان قذافی و سرنگونی او داشتند. البته همه اعضای اتحادیه اروپا با حملات هوایی اعضای اروپایی ناتو علیه قذافی موافق نبودند.
اتحادیه اروپا و در راس آنها انگلیس و فرانسه به عنوان بازیگران فرامنطقه ای در بحران سوریه در جرگه ائتلاف مخالفان بشار اسد قرار گرفتند و هدفشان سرنگونی دولت بشار اسد بود. ولی هدف راهبردی آنها در سوریه بود در سازماندهی مخالفان اسد و ارائه کمک های مالی و تسلیحاتی به مخالفین و اعمال تحریم های بسیار سخت گیرانه علیه دولت سوریه تحقق نیافت.
یکی از دلایل عقب نشینی اروپا در موضوع بحران سوریه این بود که دولت های اروپایی تصور می کردند با حمایت از مخالفان دولت سوریه و گردآوری و سازماندهی مخالفان خارج نشین می توانند در عرض کمتر از سه ماه حکومت سوریه را ساقط کنند. ولی با مقاومت مردم و دولت سوریه می بینیم که بعد از گذشت شش سال از بحران داخلی سوریه هنوز دولت قانونی این کشور پابرجاست.
سیاست های مداخله جویانه غرب در سوریه و طولانی شدن دوره این بحران باعث شد که دامنه نفوذ گروه های تکفیری و تروریستی در سوریه و منطقه افزایش یابد. نتیجه این سیاست فرار موج گسترده ای از پناهجویان سوری به کشورهای اروپایی بود. از طرفی گروه های تکفیری و تروریستی در قالب گروه های پناهنده وارد خاک اروپا شدند و از طرفی اتباع کشورهای اروپایی که به داعش پیوسته بودند به کشور خودشان بازگشتند. داعش از این فرصت استفاده کرده دست به اقدامات تروریستی در خاک بریتانیا، فرانسه، بلژیک و... زدند که به یک چالش امنیتی جدی برای این اتحادیه تبدیل شد. بحران امنیتی که خود در جای دیگر دنیا کاشتند و الان در خاک خود درو می کنند.
* دیدگاه های مشترک و اختلاف نظر اتحادیه اروپا و امریکا در مورد سوریه چیست؟
آمریکا و اتحادیه اروپا اختلاف نظر راهبردی در قبال بحران سوریه ندارند. اما با توجه به روند تحولات میدانی در سوریه اختلاف نظر میان آمریکا و اتحادیه اروپا در چگونگی مقابله با این تحولات به وجود آمده است.
- در مورد دیدگاه های مشترک دو طرف می توان به این نکات اشاره کرد:
- هر دو تحریم های مالی و تجاری فراوانی علیه دولت سوریه اعمال کردند؛
- هر دو حامی مخالفین دولت سوریه هستند؛
- هر دو خواهان تضعیف حکومت سوریه می باشند؛
- هر دو به شورشیان مسلح مخالف دولت سوریه کمک های مالی و تسلیحاتی می کردند و تحریم های قبلی را که مانع رسیدن سلاح به شورشیان می شد، لغو کردند.
- البته شدت عمل اروپا در این خصوص بیشتر بود؛اتحادیه اروپا و امریکا موافق برخورد قاطع با کاربرد سلاح های شیمیایی در سوریه بوده و به ادعای آنها دولت این کشور مقصر هستند.
- اروپا و هم آمریکا مهار قدرت ایران و حزب ا... در سوریه را مدنظر دارند؛
- هر دو طرفدار تامین امنیت رژیم صهیونیستی هستند و امنیت این رژیم را جزء لاینفک ثبات منطقه می دانند و در جهت پیشبرد مذاکرات میان رژیم صهیونیستی و تشکیلات خودگردان فلسطین تلاش می کنند.
- در خصوص اختلاف مواضع امریکا و اروپا نسبت به بحران سوریه نیز میتوان به موارد ذیل اشاره کرد:
آمریکا ابتدا خواهان برخورد نظامی با دولت بشار اسد بود اما اتحادیه اروپا به دلیل مجاورت جغرافیایی با منطقه خاورمیانه و بحث مهاجران در تلاش بود حتی المقدور از حمله نظامی اجتناب کند. اما برخی سیاستمداران کشورهای اروپایی موافق حمله نظامی امریکا به سوریه بودند که باعث پدید آمدن اختلاف نظرهای فراوانی در میان آنان شد. در واقع درباره حمله نظامی به سوریه اجماعی میان دولت های اروپایی وجود ندارد. در سال 2013 پس از آن که از بمب های شیمیایی در سوریه استفاده شد و آمریکا تا مرز حمله به سوریه پیش رفت تنها کشوری که آمادگی همراهی آمریکا در این حمله را داشت دولت فرانسه بود.
مجلس عوام انگلیس به طرح حمله به سوریه دیوید کامرون نخست وزیر سابق رای مخالف داد. در آلمان حرب سوسیال دموکرات به شدت با طرح مرکل برای حمله به سوریه مخالفت کرد. به طور کلی افکار عمومی اروپا به شدت با هر گونه بحران آفرینی در سوریه با توجه به تجربه ناموفق افغانستان، عراق و لیبی با حمله نظامی به عنوان دموکراسی خواهی و مبارزه با تروریسم مخالف هستند. همین موانع باعث شد اتحادیه اروپا طرح مداخله مستقیم نظامی در سوریه را کنار بگذارد.
* در حال حاضر وضع مهاجران سوری در اروپا چگونه است و چشم انداز آتی بعد از پایان بحران سوریه چیست؟
یکی از نقاط آسیب پذیر اتحادیه اروپا موج پناه جویان به اروپا است. در این زمینه اختلاف نظر عمیقی میان اعضای اتحادیه اروپا در پذیرش پناهجویان و مهاجران وجود دارد. متاسفانه سوریه چشم انداز روشنی ندارد. بیش از پنج میلیون سوری در کشورهای همجوار سوریه در اردوگاه ها زندگی می کنند. آنها نیز که موفق به گذشتن از دریای مدیترانه و رساندن خود به اروپا شدند وضعیت مناسبی ندارند. طبق توافقی که اتحادیه اروپا با ترکیه امضاء کرده، جلوی عزیمت پناهجویان سوری به اروپا گرفته شده است.
کسانی که از طریق ترکیه به اروپا عزیمت کنند برگرداننده می شوند و به همان تعداد از اردوگاه های ترکیه به صورت رسمی گزینش شده و پذیرفته می شوند. آن دسته از سوری ها که موفق به کسب پناهندگی از دولت های اروپایی شده اند بعید به نظر می رسد که دیگر به سوریه ویران برگردند. در واقع می توان گفت چشم انداز روشنی از وضعیت مهاجران سوری وجود ندارد و هدف غائی بسیاری از آنها رسیدن به اروپا است. به زعم بسیاری از سوری ها تنها در اروپا است که می توانند آینده خوبی برای خود ترسیم کنند.
* دیدگاه های اروپا در خصوص آینده سیاسی سوریه از جمله؛ انتقال قدرت، شکل و ساختار سیاسی بعد از داعش چیست؟ آیا اروپا خواهان نبود بشار اسد در قدرت هستند؟
موضع اتحادیه اروپا در قبال سوریه با توجه به تضاد منافع و بازیگران ملی، منطقه ای و فرامنطقه ای و تهدیداتی که از ناحیه عزیمت تروریست ها به اروپاست، سخت شده است. اروپایی ها می خواهند قدرت و نفوذ ایران و حزب ا... لبنان را در سوریه مهار و در صورت توان از بین ببرند.
اروپا نمی خواهد بشار اسد هیچ نقشی در آینده سوریه داشته باشد و به شدت به دنبال ایجاد یک حکومت فدرال در سوریه هستند. اتحادیه اروپا به دنبال ایجاد یک حکومت ضعیف در سوریه هستند که تهدیدی برای اسرائیل نباشد و می خواهند محور مقاومت در سوریه هیچ نقش و جایگاهی در مقابله با اسرائیل نداشته و جنبش های مقاومت فلسطینی در سوریه خلع سلاح شوند. این موارد، سیاست های اتحادیه اروپا در خصوص سوریه است. ولی این خواسته های دولت های اروپایی با واقعیت های میدانی سوریه فاصله زیادی دارد.
* اکراد سوریه در کنار نیروهای ائتلافی با داعش مبارزه می کنند. از طرفی برخی از نیروهای کرد ادعای استقلال بعد از داعش در سر دارند. سیاست های اروپا در خصوص استقلال احتمالی اکراد سوریه چیست؟
در میان تمام گروه های که در سوریه مورد حمایت دولت های اروپایی و آمریکا قرار گرفتند تنها کردها بودند که توانستند از کمک های آنها حداکثر استفاده را کرده و حملات موفقی را علیه گروهای تکفیری و تروریستی سوریه انجام بدهند. البته این حملات در چارچوب سیاست های کلان آمریکا و دولت های اروپایی انجام می شود. به نوعی کردها هم اینک بازوی آمریکا در عرصه میدانی در نقش آفرینی برای تعیین آینده سوریه هستند.
اهداف آنها در وهله اول مهار قدرت و نفوذ ایران و حزب ا... لبنان در سوریه است سپس به دنبال یک سوریه ضعیف و قابل کنترل و آسیب پذیر در برابر ائتلاف مخالفان حکومت بشار اسد هستند و در مرحله نهایی تجزیه سوریه و اعلام استقلال اکراد سوری خواهد بود. اغلب صاحبنظران بین المللی معتقد هستند که بحران موجود در منطقه و بویژه سوریه در راستای استراتژی کلان غرب در خصوص تجزیه کشورهای منطقه می باشد که به طور قطع اتحادیه اروپا و دیگر کشورهای غربی از تجزیه و استقلال اکراد سوریه حمایت خواهند کرد.