تهران و رياض: قدم اول، نگاه آخر

 

مقامات ارشد امنيتي و ديپلماتيكي ايران از كاهش تنش‌ها و روابط خوب با عربستان به صراحت استقبال كردند. دبير شوراي امنيت ملي ايران در اظهاراتي بي‌سابقه گفت «كشور متبوعش نه تنها در پي آنچه شمخاني تلاش براي سرنگوني دولت عربستان توصيف كرد، نيست، بلكه مايل به مهار تلاش‌ها براي سرنگوني دولت سعودي است.» اين ارشد‌ترين مقام امنيتي كه اظهاراتش مي‌تواند منعكس‌كننده بخش‌هاي عمده و اصلي قدرت در ايران باشد تصريح كرد: «سرنگوني پادشاهي عربستان هيچگاه به معناي جايگزيني يك حكومت مطلوب در اين كشور نخواهد بود.» محمدجواد ظريف، وزير خارجه ايران نيز در اظهاراتي تقريبا مشابه در داووس سوييس گفت «دولت متبوعش براي پايان دادن به وضعيت به گفته او اسفبار مردم سوريه، يمن و بحرين و هرجاي ديگري در منطقه آماده همكاري با عربستان است. لذا دليلي براي خصومت ميان تهران و رياض نمي‌بيند.»  

 

در نقطه مقابل، هر چند نه به صراحت مقام‌هاي ايران، عادل جبير وزير خارجه عربستان نيز اواخر هفته گذشته تلويحا آمادگي كشورش را براي كاهش تنش‌ها با ايران به صورت مشروط اعلام كرد. او با اشاره به اعلام آمادگي عراقي‌ها براي وساطت يادآور شد «حل مشكلات تهران و رياض نياز به ميانجيگر ندارد. تهران به قول عادل جبير خود بهتر مي‌داند چكار بايد انجام دهد.» وزير خارجه عربستان گرچه اشاره‌اي به آگاهي از آنچه كه تهران بايد انجام دهد نكرد، اما منابع ديپلماتيكي مقيم منطقه گفته‌اند ترديد ندارند منظور وزير امور خارجه عربستان اشاره به جنگ داخلي سوريه و بحران يمن بوده كه به بزرگ‌ترين گره‌هاي سياست خارجي رياض تبديل شده‌اند. يك مقام ارشد وزارت‌خارجه كويت مي‌گويد: «برادران ما در رياض مايل به حل اين مشكلات هستند.»

 

احتمالا عمده‌ترين دليل نرم‌تر شدن نامحسوس مواضع سعودي‌ها در قبال تهران همين دو موضوع باشد. دست كم از اشارات متقابل وزير خارجه ايران و واكنش سعودي‌ها چنين استنباطي وجود دارد. عربستان كه احساس مي‌كند در ماراتن سوريه از ايران عقب‌ مانده، مدتي است علايمي ضعيف از تجديدنظر در بخشي از سياست‌هاي خود بروز مي‌دهد. آن مقام وزارت خارجه كويت كه مايل به افشاي هويت خود نيست، اما حوزه كاري‌اش مرتبط با روابط ايران و شوراي همكاري خليج فارس است، مي‌گويد «دولت كويت وظائفي در اين زمينه به عهده گرفته. قرار شد دولت كويت پس از سي و هفتمين نشست رهبران شوراي همكاري در منامه نامه‌اي به مقامات ايراني مبني بر ضرورت حسن همجواري، همكاري و رفع تدريجي سوءتفاهم‌ها تسليم كند. تهران به ما اعتماد دارد و مقامات وزارت‌خارجه كويت تا پيش از ٣٠ ژانويه به تهران سفر خواهند كرد.» اين مقام كويتي اما حاضر نشد روشن كند در اين نامه يا تلاش‌هاي مشابه، مشخصا موضوع عربستان و ميانجيگري دولت متبوعش موضوعي محوري و كليدي است يا نه!؟ هر چند كه آن را نيز تكذيب نكرد.   اينكه تلاش‌هايي براي بهبود روابط ميان تهران و رياض در حال انجام است به خوبي نشان مي‌دهد طرفين تا حدي به ضرورت حل مسائل خود آگاه شده و با وجود شدت حملات توپخانه‌هاي تبليغاتي دو طرف، ديپلماسي محرمانه كار خود را دنبال مي‌كند. اظهارات متعدد وزير امور خارجه يا مقامات ارشد امنيتي ايران و واكنش سعودي‌ها و تحركات اعراب محافظه‌كار بي‌علت و زمينه نيست.

 

البته سعودي‌ها ترجيح داده‌اند فعلا پشت در‌هاي ديپلماسي پنهان و مسووليت‌ها را متوجه متحدان خود مانند كويت و عمان كنند كه تناقضي آشكار با ديدگاه‌هاي عادل جبير محسوب مي‌شود. اما اگر تغيير نسبي و احتمالي مواضع سعودي‌ها درباره ايران نتيجه نوعي محاسبه امنيتي و ديپلماتيكي باشد، احتمال اينكه بتوان روزنه به وجود آمده را به يك شكاف ديپلماسي تبديل كرد فرض محتمل دور از ذهني نيست. به باور اكثر آگاهان و تحليلگران سياسي، رياض مترصد است پاسخ سوالات ورفع ابهامات خود در قبال ايران را از اجلاس آتي قزاقستان درباره سوريه دريافت كند. واقعيت آن است كه شرايط امنيتي سال‌هاي اخير به خصوص در سوريه، مانع از آن شده كه رياض بتواند به يك ارزيابي دقيق از چگونگي مناسبات خود با تهران و تناسب‌گيري آن با شرايط منطقه دست يابد. به همين دليل اساسا درك و تحليل نهايي خود از تحولات را به نشست روز دوشنبه آستانه موكول كرده‌اند. شايد رياض احساس مي‌كند در كنار متحدان خود از موضع بالاتري مي‌تواند با ايران روبه‌رو شود. اجلاسي بسيار مهم با حضور همه طرف‌هاي درگير محلي، منطقه‌اي و بين‌المللي جنگ سوريه با ابتكار ايران، تركيه و روسيه كه از ٢٣ ژانويه در آستانه، پايتخت قزاقستان شروع شده و ديروز به پايان رسيد. هر چند نتايج اين نشست اهميت فوق‌العاده‌اي دارد، اما براي بسياري از ديپلمات‌ها، تحليلگران سياسي و خبرنگاران، رويارويي مقامات ايراني و سعودي حاشيه‌اي مهم بوده و منعكس‌كننده جو مذاكرات تلقي مي‌شود. گفته شده مقامات دو كشور آن‌طور هم كه تصور مي‌شده با يكديگر بد برخورد نكردند. مي‌توان از لبخند يا خشم آنها سرنوشت آينده سوريه را پيش‌بيني كرد.

روزنامه اعتماد