از تولد رویانا تا ترمیم ضایعات نخاعی

به گزارش پايداري ملي؛ تولید داروهای مورد نیاز با توجه به روند رو به رشد جمعیت کشور و مشکلات بهداشتی و درمانی کشور از اهمیت بسزایی برخوردار بود. محققان علوم پزشکی در سالهای پس از جنگ تحمیلی و با استفاده از تجربیات بدست آمده توانستند موفقیت های بسیاری را در جراحی های قلب، کلیه چشم و روشهای نوین در هر کدام از این بخش ها بدست آورند. در این میان استفاده از علوم بین رشته ای دیگر از جمله مهندسی بافت، علوم پایه و سایر حوزه های موثر در این بخش توانسته به تولیداتی در علوم پزشکی منجر شود که برخی از آنها در دنیا منحصربفرد بودند. ساخت نایچه مصنوعی به کمک مهندسی بافت توسط محققان کشور نخستین نایچه مصنوعی به کمک مهندسی بافت از سوی محققان ایرانی برای نخستین بار در دنیا ساخته شد. تحقیقات برای ساخت نای مصنوعی از حدود 10 سال پیش شروع شد.
نای مجرای تنفسی است که از حنجره شروع می شود و به ریه ختم می شود. این عضو 12 سانتی متر طول دارد و کسانی که در جریان جنگ تحمیلی دچار آسیب های شیمیایی شده اند و بافت داخلی نای آنها آسیب دیده و جوشگاهها موجب تنگی تنفس آنها می شود و  افرادی که در جریان تصادفات و بستری شدن در بخشهای مراقبت های ویژه (ICU) از لوله تنفسی استفاده کرده اند، مجبور به تعویض نای هستند.
این پروژه از سخت ترین بخشهای ساخت یک عضو بوده است زیرا تولید غضروف نای به همان شکل بسیار عمل پیچیده ای است. نای با توجه به اینکه یک مجرای ساده فیزیکی نیست و از پوشش داخلی ترد و بسیار پیچیده ای تشکیل شده است، ساخت آن به صورت مصنوعی نیز تکنیک ویژه ای می طلبد که محققان ایرانی توانسته اند به این تکنیک دست پیدا کنند.
ساخت نای مصنوعی به کمک داربستی ساخته شده به کمک مهندسی بافت به شکل یک ساختار نای انجام شده و سلولهای غضروفی را در آن ساختار تکثیر یافته و نای و نایچه مصنوعی به کمک سلولهای خود فرد بیمار ساخته شدند. ساخت نخستین چسب بافتی هوشمند دنیا توسط محققان ایرانی ساخت نخستین چسب بافتی هوشمند در دنیا از سوی محققان ایرانی از دیگر موضوعاتی بود که محققان ایرانی با تلاش پیگیر خود به آن دست یافتند. چسب های بافتی در جهان بیش از دو دهه است که در دنیا استفاده می شوند اما این چسب ها به دلیل مشکلاتی که برای نسوج انسانی ایجاد می کند، چندان مورد استقبال نبودند چسب بافتی که از سوی محققان ایرانی ساخته شده به صورت اتولوگ و از خون خود فرد مشتق شده است.
عنوان هوشمند این چسب بافتی به این منظور اطلاق می شود که غلظت های مختلف برای نسوج نرم، عصب، شریان و حتی استخوان مورد استفاده گرفته است. ضمن اینکه قدرت کشش آن قابل تغییر است و همه شاخه های پزشکی می توانند از آن استفاده کنند. مهمترین کاربردهای این چسب بافتی، امکان پذیر شدن پیوند عروق، اعصاب و استخوان است. تولید رگ مصنوعی به کمک نانوالیاف رگ مصنوعی از نانو الیاف زیست سازگار زیست تخریب پذیر از سوی محققان ایرانی ساخته شد. نمونه این رگ که در گردن یک گوسفند پیوند زده شده و پس از گذشت این مدت کارکرد مطلوبی داشت و گوسفند مزبور در زمان ارائه این گزارش به حیات طبیعی خود ادامه داد. این رگ مصنوعی با بهره گیری از تکنیک های نانوفناوری و مهندسی بافت تولید شد.
هدف تولید انبوه رگ مصنوعی نبوده بلکه هدف ارائه محصولات دانش محور است و پیش بینی می شود که حداقل سه سال و حداکثر 10 سال دیگر این طرح به کاربرد بالینی برسد . هدف کشت سلول‌های "سنگفرشی" و عضلانی در دو طرف این رگ است که در صورت این موفقیت می توان پیوند اصلی را انجام داد. نانوکریستال های موثر در ترمیم بافت های آسیب دیده داخل بدن تولید نانوکریستالهای جدید برای ترمیم بافت، ایجاد نانوفنجان هایی برای دارورسانی و درمان سل مقاوم به کمک نانو کریستال ها از جمله این دستاوردهای مهم کشور در حوزه مهندسی بافت است. نانوکریستال هایی که محققان ایرانی به آن دست پیدا کرده اند موجب تکامل بافت، رشد و جذب سلول ها به شکل طبیعی خواهد شد و به طور همزمان داربست و سلول های سوار شده بر آن به صورت بیولوژیکی رشد می کند.
ایجاد نانوفنجان هایی برای دارورسانی نیز از سوی محققان ایرانی محقق شد. نانو فنجان ها به گونه ای طراحی شده اند که غشاهای بیولوژیک بر روی آن ساخته شده است و در بخش ضخیم آن این توانایی وجود دارد که داروهای مورد نظر را بر روی آن سوار کرده و به سلول هدف مورد نیاز ارسال می شود تا ضمن اتصال به آن بتواند عملکرد دارویی خود را به انجام برساند.
محققان دانشگاهی همچنین توانستند با تغییر باکتری سل مقاوم به درمان به کمک نانو کریستال توانسته اند یک زائده به آن بچسبانند و آن باکتری را از بین ببرند. تولید رده سول های بنیادی جنینی در ایران و قرار گرفتن ایران در میان 10 کشور برتر دنیا پژوهشکده رویان در سال 80 با تلاش های مرحوم دکتر سعید کاظمی آشتیانی و همکارانش به عرصه تحقیقات سلول های بنیادی وارد شد که این تحقیقات در سال 1382 به نتیجه رسید و پژوهشکده رویان با تولید رده سول های بنیادی جنینی نام ایران را در بین 10 کشور برتر دنیا که به این فناوری دست یافته اند، قرار گرفت. ایران‌ بعد از کشورهای‌ آمریکا، استرالیا، سوئد، انگلیس‌، هندوستان‌، کرة‌ جنوبی‌، ژاپن‌، سنگاپور موفق‌ به‌ تولید این‌ سلولها شده‌ است‌. تولد اولین کودک حاصل از روش لقاح مصنوعی در ایران در سال 71 اولین کودک حاصل از روش IVF در ایران در این پژوهشکده در سال 1371، دومین کودک حاصل از روش میکرواینجکشن در ایران در سال 1373 در پژوهشکده رویان و اولین کودک حاصل از روش PGD در ایران در سال 1383 در پژوهشکده رویان متولد شد. تولد اولین گوسفند شبیه سازی شده در ایران در سال 85 نخستین گوسفند شبیه سازی شده ایران با تلاش محققان ایرانی به دنیا آمد. رویانا بره شبیه سازی شده از نژاد افشاری است که در روند شبیه سازی در تخمکی که هسته آن خارج شده، بدنیا آمد. در این روش هسته یک سلول بالغ غیر جنسی (پیکری) جایگزین شده و پس از فرآیندی خاص، جنین های حاصله از طریق جراحی به رحم گوسفند ماده منتقل شدند. پس از حاملگی و زایمان، موجود حاصله کاملا همانند موجودی است که سلول پیکری از آن گرفته شده است. تولید موش از سلولهای بنیادی جنینی موشی محققان ایرانی توانستند از سلولهای بنیادی جنینی موش موشهایی به منظور مدل های حیوانی آزمایشگاهی برای تحقیقات تولید کنند. این حیوانات به عنوان مدل استفاده می شوند و در فاز اول به کمک سلولهای بنیادی تهیه شده اند. خودکفایی در تولید پروتئین فاکتور رشد فیبروبلاستی انسانی توسط محققان ایرانی پژوهشگران ایرانی توانستند در تولید پروتئین فاکتور رشد فیبروبلاستی انسانی به خودکفایی برسند و در سه جنبه مختلف خطوط جدیدی را در بخش تحقیقات ایجاد کند و به فناوری بومی تولید پروتئین فاکتور رشد فیبروبلاست انسانی دست یابند. این مواد دارای هزینه زیادی در خارج از کشور هستند که با تلاش محققان ایرانی با تولید این کار در داخل به خودکفایی برسیم و نیاز کشور را تامین شود. دستیابی ایران به دانش بومی پیوند اتولوگ سلولهای ملانوسیت برای درمان بیماری لک و پیس محققان ایرانی توانستند برای نخستین بار در دنیا به دانش بومی پیوند اتولوگ سلولهای ملانوسیت برای درمان بیماران مبتلا به بیماری لک و پیس (Vitiligo) دست یابند. بیماری لک و پیس با از دست دادن موضعی و پیش رونده سلولهای رنگدانه و ایجاد لکه های سفید رنگ در پوست فرد ایجاد می شود و می تواند به صورت موضعی یا سیستمیک بروز کند. در واقع وجود ضایعات با رنگ غیر طبیعی به خصوص در نواحی صورت، دست و دیگر مناطق قابل رویت است مشکلات روحی و روانی برای فرد ایجاد کرده و در زندگی طبیعی او اختلال ایجاد می کند. مشکل اصلی در این بیماران ناکارآمد بودن سلولهای ملانوسیت است بنابراین جایگزینی این سلولها می تواند به درمان آنها کمک کند. در حال حاضر نیز حدود یک دهم تا دو درصد جمعیت دنیا به این بیماری مبتلا می شوند. تزریق سلول های شوآن برای ترمیم آسیب های نخاعی توسط پژوهشگران ایرانی پروژه تزریق سلول های شوآن برای ترمیم آسیب های نخاعی به عنوان یک درمان بی خطر برای نخستین بار در جهان از سوی پژوهشگران ایرانی اعلام شد و نتیاج بالینی این تحقیق پس از 10 سال به اطلاع عموم رسید. برای اینکه درمان بوسیله تزریق سلول های شوآن به بیماران آسیب نخاعی موفقیت آمیز باشد بیمار آسیب نخاعی نباید بالای 50 سال باشد، ضایعه نخاعی دچار عفونت خاصی نباشد و علائم نورولوژیک محدودی در ناحیه ضایعه وجود داشته باشد. روش تزریق سلول های شوآن به بیماران آسیب نخاعی یک روش ابتکاری و نوین است که برای اولین بار از سوی دانشمندان ایرانی با موفقیت انجام گرفت. در دو کشور روسیه و چین از سلول های بنیادی برای درمان آسیب نخاعی استفاده شده اما روش ایران در تزریق سلولهای شوئن به بیماران آسیب نخاعی تاکنون بر روی چند بیمار داوطلب انجام شده و موفقیت آمیز بوده است. آغاز پیوند مغز استخوان در ایران در سال 69 محققان ایرانی 17 سال پیش در کشور برای نخستین بار توانستند پیوند مغز استخوان را به انجام برسانند و پس از این مدت انجام دوهزارمین پیوند مغز استخوان را جشن گرفتند. 40 نوع بیماری به کمک پیوند مغز استخوان و سلول درمانی، بهبود پیدا می کنند.
طرح ایجاد خانه های بهداشت ؛ افتخار نظام جمهوری اسلامی طرح گسترش شبکه های بهداشتی در سالهای دهه 60 از سوی دکتر حسین ملک افضلی معاون وقت وزیر بهداری پایه گذاری شد. با تاسیس خانه های بهداشت، مراقبت های بهداشتی و درمانی در مناطق روستایی به بهورزان که افرادی از همان منطقه با تحصیلات دیپلم و آموزش های اولیه بهداشتی و درمانی بودند، سپرده شد. اکنون بیش از 18 هزار خانه بهداشت و 35 هزار بهورز در سراسر کشور وجود دارد که اساسی ترین خدمات بهداشتی را به محروم ترین و دور افتاده ترین روستاهای کشور ارائه می دهند. اکنون به دلیل وجود خانه های بهداشت 25 مرگ در یک هزار تولد زنده وجود دارد. با وجود اینکه سواد بهورزان از پزشکان کمتر بود اما به دلیل دسترسی بیشتر مردم به خدمات بهداشتی، پیشگیری، واکسیناسیون و مراقبت های مادر و کودک، اثربخشی خدمات بهورزان به مراتب بیشتر از پزشکان بود.