بیابان زایی در ایران و گسترش روز افزون آن یکی از جدی ترین معضلات عرصه زیست محیطی کشور محسوب می شود که از نظر برخی کارشناسان بهترین راهکار مقابله با آن اعمال اقدامات علمی و بومی متناسب است.
عرصه محیط زیست یکی از بخش ها و حوزه های بسیار حائز اهمیت در جهان کنونی به شمار می رود.
اگر درگذشته به دلیل عدم آشنایی کافی به این حوزه حساس و خطیر، توجه چندانی به این امر نمی شد،اما امروزه با پیشرفت علم و دانش و غبار روبی از مسائل نهان و مستتر طبیعت و الزامات مرتبط با بقاء و حیات آن،دغدغه های بسیار جدی و قابل توجهی در ان خصوص مطرح است که هرگونه کم توجهی یا بی توجهی نسبت به آن،با آثار زیان بار و بعضا مرگ آوری همراه می شود که به تدریج عوارض و تبعات آن ظهور و بروز پیدا می کند.
در این میان یکی از معضلات جدی زیست محیطی به بیابان هایی معطوف می شود که فراتر از حد تصور و شتاب معمول ،رو به گسترش و تزاید است.
پرویز کردوانی،استاد دانشگاه و یکی از کارشناسان حوزه محیط زیست در گفتگو با رسانه ها نسبت به این روند شتابناک هشدار داده است.
وی که به عنوان پدر کویرشناسی ایران شناخته می شود،در خصوص دلایل این چالش زیست محیطی عنوان کرد:الگوی بیابانی شدن تغییر یافته و به تعبیری می توان گفت نمی توان دلیل و علت واحدی برای این چالش متصور شد.
این استاد دانشگاه و پژوهشگر عرصه کویرشناسی معتقد است تدریجا و به مرور زمان،دلایل و عوامل موثر در بیابانی شدن عرصه ها تغییر می کند.
به عبارت دیگر می توان گفت دلایلی که برای کویری شدن برخی مناطق ایران در50 سال گذشته مطرح بوده لزوما در حال حاضر نیز صدق نمی کند و عوامل این امر در شرایط فعلی تغییر یافته است.
گرم شدن زمین و کاهش منابع زیرزمینی آب
کردوانی در تشریح عوامل موثر در بیابانی شدن اراضی ایران عنوان کرد:گرم شدن زمین،کاهش سفره های زیرزمینی آب از عوامل موثر و تاثیرگذار در تخریب پوشش گیاهی منابع طبیعی و به تبع بیابان زایی محسوب می شود.
وی معتقد است حفر بی رویه چاه های عمیق و نیمه عمیق موجب شده تا سطح آب های زیرزمینی از 300 تا 575 متر کاهش یابد که این پدیده باعث خشک شدن گیاهانی می شود که از ریشه های کوتاهی برخوردار هستند.
کردوانی با بیان بروز ریزگردهای داخلی ناشی از تشدید روند بیابانی شدن اراضی در کشور ایران می گوید:وسعت قابل توجهی از اراضی زراعی که به دلیل فقر آبی رها شده اند نیز در حال حاضر به کانونی برای گرد و غبار مبدل شده اند.
در کنار عوامل فوق،خشکی تالاب ها نیز مزید بر علت شده که روند بیابانی شدن اراضی کشور با گستره و پهنه وسیع تری همراه شود.
برداشت های بی رویه از معادن
این استاد دانشگاه و متخصص علم کویر شناسی معتقد است یکی دیگر از عوامل تاثیرگذار در شیوع بیابان در عرصه و اراضی کشور به برداشت های بی رویه از معادن باز می گرددکه تبعات و عوارض آن در تشدید گرد و غبار ظهور و بروز پیدا می کند.
وی با اشاره به تالاب بختگان که در جوار خود معدن سنگ آهن را جای داده می گوید:کامیون های حمل مواد استخراج شده،در زمانی که تالاب مذکور پر آب بود،به ناچار عرصه آبی را دور می زدند اما امروز با حرکت در مسیرهایی (که پیش از این امکان تردد در آن وجودنداشت)،غبار و ذرات گردو خاک بسیاری را در هوا منتشر می کنند.
این استاد دانشگاه معتقد است،بیابان زایی صرفا به نابودی گیاهان ختم و خلاصه نمی شود،بلکه طبق تعاریف مطرح شده از سوی سازمان ملل،هر خطه ای که در آن شاهد کاهش تولید و از بین رفتن موجودات زنده باشیم مشمول این تعریف یا پدیده می شوند که ممکن است در خصوص روستاهای تخلیه شده نیز این تعریف مصداق پیدا کند.
خیانتی به نام مالچ پاشی
مالچ پاشی نفتی یکی از راهکارهایی است که از سوی بسیاری از کارشناسان به عنوان روشی برای مقابله با پدیده گرد وغبار بکار گرفته می شود،امری که به اعتقاد کردوانی خیانت به محیط زیست کشور محسوب می شود.
وی در تشریح پیشینه و سابقه مالچ پاشی نفتی در کشور ایران عنوان کرد:برای نخستین بار این روش در سال 1342 در محدوده فتح آباد بویین زهرا اجرایی شد و بعد از آن این روش با رواج هر چه بیشتری همراه شد.
این استاد دانشگاه معتقد است برای مقابله با چنین پدیده هایی باید به روش های علمی،فناوری و بومی تکیه کرد و ما باید با اتخاذ روشهای کارشناسی شده و اصولی به جایی برسیم که کشورهای دیگر از ما الگو برداری کنند.
کردوانی می گوید:مالچ پاشی،اکوسیستم طبیعت را به مخاطره می اندازد و باید به جای مالچاشی نفتی از ریگ استفاده شود.
وی می افزاید:در این روش،ریگ در منطقه مورد نظر پخش می شود و سپس بواسطه غلطک،صاف همراه می شود و حتی می توان با استفاده از ریگ هایی با رنگ های متنوع،سیمای خوشی به دشت ها بخشید.
امید آن می رود در شرایطی که هر از چندگاهی،اخباری بد و نامطلوب از حوزه زیست محیطی کشور شنیده و دیده می شود،مسئولان و دستگاه های ذیربط با عزمی جدی و همتی عالی برای حفظ هر چه بیشتر و مطلوب تر عرصه محیط زیست اقدامات لازم را عملیاتی کنند.
البته در کنار این امر نباید از نقش آحاد مردم نیز به سادگی گذشت،موضوعی که ممکن است در گام نخست به نوعی کلیشه ای و شعار گونه تصور شود،اما فارغ از تعارفات معمول،مسئولیت آحاد مردم در قبال محیط زیست و محدوده پیرامونی خود،اصلی مهم و حائز اهمیت است که در قانون اساسی (اصل پنجاهم) نیز به آن تاکید ویژه ای شده و امید است با همگرایی و اجرای اصولی این قانون،حفظ و حیات محیط زیست به نحو شایسته تری محقق شود.
امری که رهبری معظم انقلاب نیز در اواخر سال 1393 در دیدار با برخی از مدیران و مسئولان، دغدغه های بسیاری را در خصوص مخاطرات عرصه زیست محیطی مطرح فرمودند و بطور یقین با سرلوحه قرار دادن رهنمودهای رهبری معظم و تامین منویات معظم له می توان به نحو سازنده تری،چالش های پیش روی این حوزه حساس را پشت سر گذاشت.