حمید زنگنه، استاد اقتصاد کلان و بانکداری دانشگاه وایدنر، در چستر پنسیلوانیا آمریکا و نگارنده کتابهای «سرمایه داری مدرن و ایدئولوژی اسلامی» (به همراه سیروس بینا) و «اسلام، ایران و ثبات جهانی» است.
وی معتقد است از 4 تحریم علیه ایران تنها تحریمهای وابسته به برنامه های هسته ای حذف شده اند و مابقی به قوت خود باقی هستند.
زنگنه بر این باور است که مذاکره کنندگان ایرانی در طول مذاکرات دسترسی به بازار پولی بین المللی را هدف خود نکردند و فقط و فقط خواستند که مسئله هسته ای را حل کنند و در نتیجه خود را در مخمصه کنونی قرار داده اند و باید مفری برای خود بیابند.
وی با این باور که ایران پول مسدود شده ای ندارد ولی در تار عنکبوتی به سرمی برد که رهایی از آن سخت است، تأکید می کند، نقل و انتقال پولهای ایران در گروی دو باره سازی روابط کارگزاری بین بانکهای ایران و خارج است.
مشروح گفت وگوی خبرنگار اقتصادی تسنیم را با وی در ادامه می خوانید.
• در آمریکا چند نوع تحریم در مورد ایران وجود داشته و هنوز هم بیشترآنها پا بر جا هستند
• موسسات خصوصی و دولتی آمریکا تمایلی به رابطه حسنه با ایران و عادی سازی روابط ندارند
تسنیم: چرا با وجود برجام، هنوز تجارت خارجی ایران عادی سازی نشده است؟
زنگنه: قطعنامه های شورای امنیت در مورد برنامه های هسته ای لغو شده اند در نتیجه کشورهایی که روابط خود را بر مبنای آن قطعنامه ها محدود و یا مسدود کرده بودند باید قوانین و مقررات خود را لغو و عادی سازی کنند. این روند آسان نیست و وقت زیادی احتیاج دارد که روابط تجاری به روال عادی برگردند. مهم این است که بفهمیم روال عادی چه معنی دارد.
روال عادی سازی دو سر دارند. یک سر آن در اختیار دستگاههای دولتی است و سر دیگر آن در اختیار شرکتهای خصوصی است. دولتها قوانین تحریمی خود را کم وبیش لغو کرده اند ولی این به این معنی نیست که بتوانند شرکتهای خصوصی را اجبار به مراوده یا معامله با ایران کنند. بدین معنی که دولت حق امر و نهی به شرکتهای خصوصی در مورد معامله با ایران را ندارند و احتمالا علاقه ای هم به این عمل ندارند. بنابراین وظیفه دولت و ملت ایران است که روابط قدیم را زنده کنند که احتیاج به وقت ، پول، و همت است.
باید توجه کرد که سیستم امریکا با اروپا و کشورهای سایر مناطق کاملا متفاوت است. به این معنی که در هند، چین، روسیه، و برزیل عادی سازی روابط تجاری سهل تر است چون سیستمهای آنها اوامر دولتی را راحت تر می پذیرند تا در سیستم آمریکا که موسسات خصوصی مستقلا و راسا منویات خود را پیش می برند و دولت حتی در بهترین شرایط رُل راهبردی ندارد و کمتر موثر واقع می شود. در حقیقت این شرکتهای خصوصی هستند که می توانند رُل راهبردی داشته باشند و دولت را به طرفی که مایلند ببرند و نه بر عکس.
در آمریکا چند نوع تحریم در مورد ایران وجود داشته و هنوز هم بیشترآنها پا بر جا هستند. این تحریمها به نوعی در همدیگر تنیده شده اند و بسیاری از آمریکایی ها در موسسات دولتی و خصوصی که با ایران رابطه حسنه ای نیز ندارند از آنها سوء استفاده می کنند و همکاری لازم در حذف آنها را ندارند. بنابراین جدا کردن این قوانین و مقررات تنیده شده و حذف تحریمهای هسته ای که کان لم یکن شده اند به کندی پیش می روند. تحریمهای آمریکا و تا حدی تحریمهای جهان از چند چشمه آب می خورند.
تسنیم: چند نوع تحریم علیه ایران وجود داشت و کدام یک از آنها حذف شده است؟
زنگنه: انواع تحریمهای علیه ایران عبارتند از:
الف- تحریمهای وابسته به برنامه های هسته ای
ب- تحریمهایی که برای تنبیه ایران در مورد برنامه موشکی ایران بوجود آمده اند،
ج- تحریمهایی که برای تنبیه ایران برای حمایت از حزب اله و حماس بوجود آمده اند،
د- محدودیتهایی که دادستانی نیویورک از طریق دادگاههای نیویورک برای بانکهای بین المللی فعال در نیویورک (بانکهای آمریکایی و غیر آمریکایی فعال در نیو یورک) برای معاملات آنها با ایران ایجاد کرده است. این محدودیتها و یا ترس از این محدودیتها در ایالات دیگر نیزوجود دارند که برای شرکتهای ترسیده شده تحریم بالفعل هستند. بطور مثال در سال گذشته بانکهای فعال در نیویورک حدود 15 تا 25 ملیارد دلار برای معامله با ایران جریمه نقدی پرداخت کرده اند که رقمی قابل توجه است.
تحریمهای بند الف حذف شده اند ولی آنان که در بند های ب، ج، و د هستند بقوه خود باقی اند . در حال حاضر تمام دستگاهها دولتی ایران (وزارت خارجه و بانک مرکزی) در رتق و فتق امور تحریمهای هسته ای هستند و مواظبند که آنها به نوعی نا موجه به شکلی دیگر (اسب تروآ ) در جای دیگر سر در نیاورند. برای مثال دیدیم که آمریکا و فرانسه خواستند که آزمایش موشکی ایران را سبب کنند تا تحریمهای جدیدی برای ایران ایجاد کنند که موفق نشدند.
• ایران پول مسدود شده ای ندارد ولی در تار عنکبوتی به سرمی برد که رهایی از آن سخت است
• نقل و انتقال پولهای ایران در گروی دو باره سازی روابط کارگزاری بین بانکهای ایران و خارج است
• تحریمهای هسته ای ظاهرا حذف شده اند ولی بانکها هنوز نمی دانند که آیا می توانند که با ایران رابطه پولی داشته باشند یا نه
تسنیم: ایران به سوئیفت راه یافته است ولی اقدام عملی رخ نداده است چرا؟
زنگنه: پولهای متعلق به دولت، پولهای متعلق به وزارت نفت، سپرده های ایران در چین ، هند، عمان و سایر کشورها نامسدود شده اند و در اختیار بانک مرکزی هستند و بانک مرکزی می تواند از آنها برای امور خود استفاده کند. بنابراین ایران در حال حاضر پول مسدود شده ای ندارد ولی نمی توان گفت که ایران از تارعنکبوتی که ایران در آن گرفتار شده رهایی یافته است. ایران هنوز در خانه اول است و تا به خانه آخر آزادی و رهایی از پیچک تارعنکبوتی راه دراز و شب طولانی در پیش است.
نقل و انتقال پولها اشکال دارد و بسته به دو باره سازی روابط کارگزاری بین بانکهای ایران و خارج است. در این مورد کار شکنی بانکها و دولت و دادگاههای آمریکا بسیار دخیل هستند. تا کنون بانکهای ایران موفق به انجام این کار نشده اند و زمان بر است که اعتماد سازی و کارگزاری کنند و به مرحله معاملاتی برسند.
درست است که ایران به سوئیفت راه یافته ولی بانکهای بین المللی که باید از آن برای معاملات خود با بانکهای ایران استفاده کنند مایل به این کار نشده اند. مبنای این امر نیز عدم رابطه ایران با امریکا و ترس بانکها و شرکتهای دنیا ندانستن هدف و مقصود دولت امریکا و همچنین بنیادهای خصوصی که با دولت ایران سر نا سازگاری دارند است.
هر چند که تحریمهای هسته ای ظاهرا حذف شده اند ولی بانکها هنوز نمی دانند که آیا می توانند که با ایران رابطه پولی داشته باشند یا نه. بیشتر این مسائل بخاطر در هم شدن این تحریمها و مداخلات غیر موجه این و آن هستند. این امر بخصوص سخت می شود وقتی که می بینیم که بیشتر این معاملات از طریق نیویورک که «مرکز پولی دنیا است» باید حل و فصل شوند.
• جریمه میلیاردی بانکهای خارجی فعال در نیویورک توسط دادستان نیویورک به خاطر معامله با ایران
تسنیم: گویا نیویورک تاکنون همراهی لازم را در این خصوص نداشته و کمکی به حل و فصل مسأله نکرده است؟
زنگنه: در سال گذشته دادستان نیویورک میلیارد ها دلار بانکهای خارجی فعال در نیویورک را بخاطر معاملات خود با ایران جریمه کرد که ترس عجیبی برای همه بوجود آورده است. به همین دلیل است که خزانه داری امریکا سعی دارد به طور ضمنی، بدون اینکه مخالفین ایران را مورد هدف خود قرار دهند و تهیج کنند، معاملاتی که قبلا شامل تحریمهای بند الف بود را از معاملات تحریم شده در بند های ب، ج، و د جدا کنند و مفری برای ایران بیافرینند. وزیر خزانه داری امریکا هفته پیش هشدار داد که بانکها و موسسات دیگر باید از فرا گذاشتن پای خود در استفاده از مقررات زمان حال خودداری کنند تا لطمه ای به حیثیت امریکا در دنیای خارج نخورد.
• احتمال صدور دستورالعمل از سوی خزانه داری آمریکا برای روشن تر شدن روابط تجاری
تسنیم: این وضع تا کی ادامه دارد و بالاخره این شرایط شفاف سازی خواهد شد؟ آیا روابط تجاری ایران و غرب به این زودیها عادی سازی می شود؟
زنگنه: اشکال مهم ایران این بود که در طول مذاکرات دسترسی به بازار پولی بین المللی را هدف خود نکردند و فقط و فقط خواستند که مسئله هسته ای را حل کنند و در نتیجه خود را در مخمصه کنونی قرار داده اند و باید مفری برای خود بیابند.
در حال حاضر ریال ایرانی نمی تواند در آمریکا معامله بشود و دلار آمریکایی نمی تواند بنحوی در دسترس ایران قرار بگیرد و ایران نمی تواند وارد سیستم بانکی امریکا شود و از آن استفاده کند. بنابراین معامله ای نظیر (روپیه – دلار – ریال)، و یا (ریال – دلار- یورو)، و یا (یا یورو – دلار – ریال) امکان ندارند. در نتیجه ایران می تواند به هند نفت بفروشد و یورو دریافت کند ( روپیه – دلار – یو رو ) ولی نمی تواند دلار دریافت کند.
هنوز کاملا برای همه مشخص نیست که آیا ایران اجازه دارد که روپیه خود را به دلار تبدیل کند (بدون اینکه دلار ها به حساب ایران واریز شوند) و آنها را در امریکا برای خرید کالاهای آمریکایی در امریکا استفاده کند یا نه؟ به احتمال زیاد به زودی دستور العملی در این مورد از طرف خزانه داری امریکا صادر می شود و کم و بیش بیشتر این مکانیزمها روشن ترخواهد شد.