[*] خشنود نیستم
«اسم اقتصاد مقاومتی هم زیاد تکرار میشود... من البتّه خیلی خشنود نیستم از مقدار پیشرفت این فکر و این بنیان مهم در کشور.»[1] این عبارات رهبر معظم انقلاب اسلامی حکایت از نارضایتی ایشان از روند عملیاتی‌سازی سیاستهای اقتصاد مقاومتی و پیشرفت آن دارد. البته اعلام ناخشنودی از نحوه‌ی عملکرد مسئولان و کارگزارانِ کشور در تحقق سیاستهای اقتصاد مقاومتی تنها در این سخنان حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به چشم نمی‌خورد. ایشان در پیام نوروزی خود به مناسبت آغاز سال 1393 نیز نسبت به انجام نشدن کارِ لازم برای تحقق «حماسه‌ی اقتصادی» ابراز نارضایتی کرده و با اشاره به اعلام سیاستهای «اقتصاد مقاومتی» از آن به عنوان «زیرساخت فکری و نظری برای ایجاد حماسه‌ی اقتصادی» نام بردند:
«در باب حماسه‌ی اقتصادی کاری که باید انجام بگیرد و توقّع بود که اتّفاق بیفتد، اتّفاق نیفتاد. تلاشهایی انجام گرفت که مورد سپاس است، ولی کار بزرگی که باید در زمینه‌ی حماسه‌ی اقتصادی انجام بگیرد، همچنان در پیش روی ما است و ما موظّفیم که این حماسه را به وجود بیاوریم. مسئله‌ی اساسیِ اقتصاد برای کشور ما و ملّت ما یک مسئله‌ی مهم است؛ در اواخر سال 92 بحمدالله یک زیرساخت فکری و نظری برای حماسه‌ی اقتصادی به وجود آمد؛ سیاستهای «اقتصاد مقاومتی» اعلام شد و زمینه آماده است برای اینکه ان‌شاءالله تلاش لازم در این باب انجام بگیرد.»[2]
اشاره‌ی رهبری به ابلاغ سیاستهای اقتصاد مقاومتی، به اسفندماه 1392 برمی‌گشت. رهبر انقلاب پس از ابلاغ این سیاستها در جلسه‌ای با حضور سران سه قوه، ضمن تأکید بر جامع و فراگیربودن این سیاستها، ورود جدی قوا برای اجرای آن و پاسخ به انتظارات مردم را خواسته بودند:
«با ابلاغ این سیاستها، مردم اکنون منتظر اجرای آنها و تأثیرات مثبت ناشی از اجرای سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی هستند، بنابراین دولت، مجلس و قوه‌ی قضائیه باید بطور جدی وارد میدان شوند و وظایف مربوط به خود را، در هر بخش، پیگیری و اجرا کنند.»[3]
چند روز پس از جلسه‌ی رهبر انقلاب با سران قوا، ایشان دیداری با مسئولان، فعالان اقتصادی و مدیران مراکز علمی و رسانه‌ای و نظارتی داشته و طی آن به تبیین سیاستهای اقتصاد مقاومتی به صورت تفصیلی پرداخته و لوازم اجرای آن را برشمردند. ایشان مجموعه‌ی سیاستهای اقتصاد مقاومتی را «الگویی بومی و علمی» و «تدبیری بلندمدت» برای اقتصاد کشور معرفی کردند:
«مجموعه‌ی سیاستهای اقتصاد مقاومتی در واقع یک الگوی بومی و علمی است که برآمده‌ی از فرهنگ انقلابی و اسلامی ما است؛ متناسب با وضعیت امروز و فردای ما است... این یک تدبیر بلندمدت برای اقتصاد کشور است.»[4]
یک‌سال بعد رهبر انقلاب ضمن اشاره به سخنان پیشین خود درباره‌ی مسئله‌ی اقتصاد و ابلاغ این سیاستها، تلاش‌های به عمل آمده در زمینه‌ی مسائل اقتصادی را «کافی» ندانسته و از ضرورت دمیدن «نفَس جدیدی» در مسئله‌ی اقتصاد سخن گفتند:
«در طول این سالها همیشه تلاشهایی شده است لکن کافی نیست. آنچه ما میخواهیم بگوییم، این است که باید یک نفَس جدیدی به این کار داده بشود. امروز بیست‌ونهم بهمن است. سال گذشته بیست‌ونهم بهمن، سیاستهای اقتصاد مقاومتی را به دستگاههای مختلف ابلاغ کردیم؛ امروز یک‌سال گذشته. اقتصاد مقاومتی برای کشور ضروری است.»[5]
[*] با تکرار زبانی هیچ اتّفاقی نمی‌افتد
اما دلیل این اعلام نارضایتی‌ها و تذکرات رهبر انقلاب به مسئولان در زمینه‌ی اجرای سیاستهای اقتصاد مقاومتی چیست؟ با دقت در بیانات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای می‌توان پاسخ این سؤال را «فقدانِ اقدام و عمل لازم» در این زمینه و بسنده کردن به «حرف» و در یک کلمه «برخورد شعاری و سطحی» با موضوع دانست. ایشان در برهه‌های گوناگونی به صراحت این موضوع را اعلام کرده و مسئولان را به اقدام جدی و «فراتر رفتن از حرف و شعار» فراخواندند.
رهبر انقلاب خردادماه 93 و در دیدار نمایندگان مجلس شورای اسلامی «حمایت و ستایش» از این سیاستها را کافی ندانسته و خواستار اقدام لازم شدند:
«از روزى که این سیاستهاى اقتصاد مقاومتى اعلام شده است و ذکر آن مکرّر گفته شده است، مسئولین مختلف -دولتى‌ها، مجلس محترم، دستگاه‌هاى مختلف، مسئولان گوناگون- در مقام حمایت و ستایش از این سیاستهاى اقتصاد مقاومتى برآمده‌اند و مکرّر گفته شده، لکن تجربه‌ى بنده به من میگوید که ستایش کافى نیست؛ تعریف کردن کافى نیست؛ حرکت لازم است. بله، افرادى مى‌آیند، مى‌نشینند، در منبرهاى عمومى یا در جلسات خصوصى از مزایاى این اقتصاد مقاومتى مطالبى را بیان میکنند و غالباً هم درست است، امّا خب باید اقدام کرد، عمل کرد.»[6]
پس از این رهبر انقلاب در دیدار با مسئولان نظام نسبت به کُند حرکت کردن در این زمینه هشدار دادند:
«اقتصاد مقاومتی را جدّی بگیرید. خب، رئیس جمهور محترم گفتند، مسئولین دیگر هم کم‌وبیش اظهار کرده‌اند، گفته‌اند، منتها باید عمل کرد: وَ لا مِمَّن عَلی غَیرِ عَمَلٍ یَتَّکِل؛ این‌جور نباشد که به زبان بگوییم، در عمل کُند حرکت بکنیم.»[7]
چند ماه پس از این هشدار، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به صراحت «تکرار زبانی» این موضوع از جانب مسئولان و فعالان اقتصادی و سیاسی بدون اقدام متناسب را راه‌گشا ندانستند:
«از وقتی که این عنوان مطرح شده، شاید هزار مرتبه از طرف مسئولین -با کم و زیادش- تأیید شده؛ مسئولین مختلف، فعّالان اقتصادی، حتّی فعّالان سیاسی، مسئولین دولتی، مجلس، غیره، مکرّر گفته‌اند اقتصاد مقاومتی، اقتصاد مقاومتی؛ خب، خوب است؛ لکن با اسم و با تکرار زبانی هیچ اتّفاقی نمی‌افتد؛ هیچ اتّفاقی نمی‌افتد. با بردن اسم دارو و تکرار اسم دارو هیچ بیماری خوب نمیشود؛ دارو را باید مصرف کرد.»[8]
[*] باید اقتصاد مقاومتی را باور کنید
تذکرات رهبر معظم انقلاب درباره‌ی پرهیز از برخورد شعارگونه با اقتصاد مقاومتی و ضرورت اقدامات عملی جدی مسئولان در این زمینه در سال 94 نیز ادامه یافته است. ایشان در خردادماه 94 از نگرانی خود درباره‌ی «نبود همدلی» درباره‌ی مسئله‌ی اقتصاد مقاومتی سخن گفتند:
«در مورد اقتصاد مقاومتی، خوشبختانه در کشور هم‌زبانی هست، [امّا] مشکل ما در همدلی است؛ آدم میترسد هم‌زبانی باشد، همدلی نباشد... این هم‌زبانی هست، همدلی هم باید انجام بگیرد یعنی از بُن دندان به مسئله‌ی اقتصاد مقاومتی باید باور آورده شود؛ باور کنیم که کلید حلّ مشکلات کشور در داخل است.»[9]
این روند اعلام نارضایتی رهبری از انجام نگرفتن اقدامات لازم و ضروری برای اجرایی‌سازی سیاستهای اقتصاد مقاومتی و بسنده کردن به تکرار زبانی موضوع همچنان ادامه یافت که نشانگر «عدم تغییرِ رفتار مسئولان مرتبط» در این زمینه است. رهبر انقلاب در دیدار با اقشار مختلف مردم در اواسط شهریور 94 بار دیگر اقدامات جدی در این موضوع را خواستار شدند:
«همین اقتصاد مقاومتی که سیاستهای آن ابلاغ شده است و بر روی زمین و به‌صورت کار عملی و عملیّاتی و اجرائی هم باید با شدّت هرچه تمام‌تر و بدون فوت وقت دنبال بشود.»[10]
پیش از این و در دیدار با اعضای هیأت دولت، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به صراحت فعالیت‌های صورت‌گرفته در این زمینه از سوی دولت را «ناکافی» دانسته بودند:
«پارسال -سال 93- شروع اجرای سیاستهای اقتصاد مقاومتی بود. دوستان دولت هم گزارشهایی به من دادند... حالا یک گزارش مفصّلی فرستادند که البتّه برای من خلاصه کردند آن گزارش را و تماماً خواندم، نگاه کردم. کارهایی که انجام گرفته در زمینه‌ی اقتصاد مقاومتی، بعضی‌هایش کارهای مقدّماتی است... بعضی از کارهایی که گزارش شده، مربوط به بندهای اقتصاد مقاومتی نیست... اینها آمده جزو کارنامه‌ی دستگاه‌ها در زمینه‌ی اقتصاد مقاومتی؛ درحالی‌که این نیست. بعضی از کارها هم ارتباطی اصلاً به بندهای اقتصاد مقاومتی ندارد؛ این مقدار کافی نیست.»[11]
[*] مطالباتِ رهبری از مسئولان برای اقدام عملی
با نگاه به بیانات رهبر معظم انقلاب در چند سال اخیر و به‌خصوص پس از ابلاغ سیاستهای اقتصاد مقاومتی می‌توان به این نکته پی برد که ایشان به روشنی «مطالبات و انتظارات» خود از قوای سه گانه و دستگاههای گوناگون را در چارچوب سیاستهای ابلاغی مشخص ساخته و اعلام کرده‌اند. «وظایف مسئولان و مدیران کشور» کاملاً مشخص است و اگرچنانچه عزم و اراده‌ی جدی و راسخی برای اجرای خواسته و مطالبه‌ی رهبر انقلاب و مردم وجود داشته باشد، اقتصاد مقاومتی پیاده شده و کشور در مقابل فشارها مصونیت می‌یابد.
اهم این مطالباتِ رهبری در قالب 3 جدول ذیل مرور شده است:
| جدول شماره (1) مطالبات رهبری از سه قوه در زمینه اقتصاد مقاومتی | |||
| مخاطب | مطالبات | ||
| سران قوه | 1 | پرهیز از ایجاد تشکیلات جدید و موازی‌کاری | 1392/12/6 |
| 2 | عزم جدی و راسخ برای اجرای سیاستهای اقتصاد مقاومتی | 1392/12/20 | |
| 3 | تبدیل سیاستهای اقتصاد مقاومتی به برنامه و سیاستهای | ||
| اجرایی گوناگون همراه با شاخصها و زمان‌بندی قابل اندازه‌گیری | 1392/12/20 | |
| 4 | تعیین سازوکار هماهنگی میانِ بخشهای گوناگون در اجرای سیاستهای اقتصاد مقاومتی | 1392/12/20 |
| 5 | نظارت بر دستگاه‌ها در اجرای سیاستهای اقتصاد مقاومتی | 1392/12/20 |
| 6 | شناسایی و رفع موانعِ پیش‌رویِ سیاستهای اقتصاد مقاومتی |
| برای حرکتِ فعالان اقتصادی، کارآفرینان، مبتکران، سرمایه‌گذاران، دانشمندان | 1392/12/20 |
| 7 | ایجاد مرکز رصدِ قوی و بینا برای پایش پیشرفت اجرای |
| سیاستهای اقتصاد مقاومتی و اطلاع‌رسانی آن به مردم | 1392/12/20 | |
| 8 | حمایت قانونی، قضائی و اجرایی از تولید ملّی | 1393/1/1 |
| جدول شماره (2) مطالبات رهبری از دولت در زمینه اقتصاد مقاومتی | ||||
| مخاطب | عرصه | مطالبات | ||
| دولت | قانون و سیاست های کلی | 1 | حذف برخی ضوابط و مقررات دست و پاگیر و تنظیم | |
| ضوابط جدیدِ تسهیل کننده‌ی سیاستهای اقتصاد مقاومتی با صدور بخشنامه | 1392/12/6 | |
| 2 | ارائه‌ی لوایح مناسب به مجلس در زمینه‌ی اقتصاد مقاومتی | 1393/3/4 |
| 3 | توجه به الزامات قانونی، حقوقی و قضائی در اجرای |
| سیاستهای اقتصاد مقاومتی و همکاری با دو قوه‌ی دیگر در این زمینه | 1394/6/4 |
| 4 | انطباق همهی برنامه‌های اقتصادی دولت با سیاستهای |
| اقتصاد مقاومتی از جمله در برنامه‌ی ششم، برنامه و بودجه‌های سالیانه | 1394/6/4 و 1393/3/4 |
| برنامه‌ریزی |
| و رصد | 5 | ارائه‌ی برنامه‌ی اجرائی و عملیّاتی منسجم برای اجرای |
| سیاستهای اقتصاد مقاومتی همراه با شاخصها و زمان‌بندی قابل اندازه‌گیری | 1392/12/20 و 1394/6/4 |
| 6 | استفاده از افرادِ دارای انگیزه‌های انقلابی و مردمی و |
| اعتقاد لازم و کافی برای پیگیری و اجرای سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی | 1392/12/6 | |
| 7 | فکر و برنامه‌ریزی برای استفاده‌ی حدّاکثری از ظرفیّتهای داخلی اعم از منابع و امکانات | 1393/11/29 |
| 8 | تشکیل ستادِ فرماندهیِ قوی، هوشمند و نافذالکلمه برای رصدِ |
| اجرای سیاستهای اقتصاد مقاومتی، شناسایی موانع و برطرف‌سازی آن | 1394/6/4 | ||
| 9 | تعیین شاخصها برای ارزیابی پیشرفتِ اجرای سیاستهای اقتصاد مقاومتی | 1394/6/4 | |
| 10 | گزارشِ پیشرفت کار در اجرای سیاستهای اقتصاد مقاومتی به مردم | 1394/6/4 | |
| تولید | 11 | پشتیبانی از فعّالیّتهای مجموعه‌های دانش‌بنیان و رفع مشکلات آنها | 1391/6/2 و 1393/2/10 |
| 12 | استفاده از تولیدات داخلی در دستگاه‌ها و |
| وزارتخانهها و جلوگیری از مصرف جنس خارجی در وزارتخانهها | 1391/6/2 | |
| 13 | تأمین امنیت غذایی و ذخایر راهبردی | 1392/12/6 |
| 14 | حمایت از تولید ملی در دو بخش صنعت و کشاورزی، |
| رفع مشکلات آنها و فعال‌سازی واحدهای کوچک و متوسط | 1391/6/2 و 1393/6/14 | |
| 15 | ارتقاء بهره‌وری | 1393/11/29 |
| 16 | کاهش واردات غیر ضرور یا دارای مشابه داخلی | 1392/12/6 و 1393/9/6 |
| 17 | کاهش وابستگى مالى کشور به نفت، |
| قطع اتّکاء بودجه‌ی کشور به نفت و اتّکاء بودجه به تولید داخلی و مالیات | 1393/10/17 و 1393/11/29 | |
| تکیه بر مردم | 18 | تکیه‌‌ی به مردم و استفاده از همهی ظرفیتها، کمک به بخش خصوصی |
| و پیگیری سیاستهای اصل 44 با تأکید، اهتمام، دقت و وسواسِ هرچه بیشتر | 1391/6/2 | |
| 19 | توجه به ظرفیّتِ بخشهای بیرون از دولت از جمله بسیج، اقتصاددانان و افراد اقتصادی | 1394/6/4 |
| نظام |
| پولی و مالی | 20 | مدیریت دقیق منابع ارزی | 1394/6/4 |
| 21 | مبارزه با مفاسد اقتصادی و بدحساب‌های بانکی | 1391/6/2 و 1393/11/29 | |
| 22 | ایفای نقش مثبت بانکها و تطبیق آنها با موادّ سیاستهای اقتصاد مقاومتی | 1393/6/14 | |
| اصلاح |
| الگوی مصرف | 23 | مدیریت مصرف، صرفه‌‌جوئی و جلوگیری از اسراف و زیاده‌‌روی | 1391/6/2 |
| جدول شماره (3) مطالبات رهبری از مجلس، قوه قضائیه و سایر دستگاه‌ها در زمینه اقتصاد مقاومتی | |||
| مخاطب | مطالبات | ||
| مجلس | 1 | فراهم آوردن قوانین مناسب یا حذف کردن قوانین مزاحم و معارض | 1393/3/4 |
| 2 | نظارت برعملکرد دولت به عنوان مجری اقتصاد مقاومتی | 1393/3/4 | |
| قوه قضاییه | - | مبارزه با مفاسد اقتصادی | 1391/6/2 |
| سایر دستگاه ها | 1 | فرهنگ‌سازی صداوسیما و سایر رسانه‌ها برای جلوگیری از اسراف و زیاده‌‌روی | 1391/6/2 |
| 2 | گفتمان سازی، فرهنگ‌سازی و ارائه‌ی تصویری درست از اقتصاد مقاومتی | ||
| توسط صداوسیما، رسانه‌های کشور، مسئولین، صاحبان فکر و دلسوزان | 1392/12/6 و 1392/12/20 |
| 3 | عمل کردن مجمع تشخیص مصلحت نظام به مسئولیت |
| نظارتی خود در زمینه‌ی اجرای سیاستهای اقتصاد مقاومتی | 1392/12/20 |
[*] دو صد گفته چون نیم کردار نیست
از سوی دیگر پس از انتشار نامه‌ی رهبر معظم انقلاب اسلامی خطاب به رئیس‌جمهور درباره‌ی الزامات اجرای برجام و تأکید دیگرباره‌ی ایشان بر «جدّی گرفتن و پیگیری همه‌‌جانبه‌ی اقتصاد مقاومتی» موضوع بسیار حساس‌تر نیز شده است:
«رفع تحریمها هر چند از باب رفع ظلم و احقاق حقوق ملّت ایران کار لازمی است، لیکن گشایش اقتصادی و بهبود معیشت و رفع معضلات کنونی جز با جدّی گرفتن و پیگیری همه‌‌جانبه‌ی اقتصاد مقاومتی میسّر نخواهد شـد. امید است که مراقبت شود که این مقصود با جدّیّت تمام دنبال شود و بخصوص به تقویت تولید ملّی توجّه ویژه صورت گیرد.»[12]
پس از اتمام مذاکرات چندین ساله‌‌ی هسته‌ای، مردم در انتظارِ اقدامات جدی و اثرگذار از سوی مسئولان و به‌خصوص مسئولان دولت برای اجرای سیاستهای اقتصاد مقاومتی و گشایش در وضعیت اقتصادی خود هستند. وظایف مسئولین در این زمینه کاملاً شفاف بوده و تذکرات رهبر معظم انقلاب درباره‌ی فراتر رفتن از برخورد شعاری با موضوع و برنامه‌ریزی و اقدام جدی در این حوزه، چندین بار تکرار شده است. «عالِم بی‌عمل» بودن از منظر عقل و دین نکوهش شده و در فرهنگ عمومی ملتِ ما نیز «دو صد گفته چون نیم کردار» هم تلقی نشده است. حال باید منتظر ماند و دید مسئولان و مدیران کشور چه عملکردی در اصلاح رویه‌ی گذشته و روی آوردن به برنامه‌ریزی و اقدام جدی برای تحقق این سیاستها خواهند داشت؟ که به فرموده‌ی امیرالمؤمنین علیه‌السلام «فرصت‌ها چون ابر در گذرند».[13]
پی نوشت:
[1] - بیانات در دیدار شرکت‌کنندگان در نهمین همایش ملی «نخبگان فردا» 1394/7/22
[2] - پیام نوروزی به مناسبت آغاز سال جدید 1392/12/29
[3] - بیانات در جلسه سران قوا در حضور رهبر انقلاب 1392/12/6
[4] - بیانات در جلسه تبیین سیاستهای اقتصاد مقاومتی 1392/12/20
[5] - بیانات در دیدار مردم آذربایجان 1393/11/29
[6] - بیانات در دیدار نمایندگان مجلس شوراى اسلامى 1393/3/4
[7] - بیانات در دیدار مسئولان نظام 1393/4/16
[8] - بیانات در دیدار اعضای ستاد بزرگداشت روز ملّی مهندسی 1393/11/6
[9] - بیانات در دیدار نمایندگان مجلس شورای اسلامی 1394/3/6
[10] - بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم 1394/6/18
[11] - بیانات در دیدار رئیس‌جمهور و اعضاى هیأت دولت 1394/6/4
[12] - نامه رهبر انقلاب به رئیس‌جمهور درباره الزامات اجرای برجام 1394/7/29
[13] - نهج‌البلاغه، کلمات قصار 21: الْفُرْصَةُ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ فَانْتَهِزُوا فُرَصَ الْخَیْرِ