کشورهایی که برای میانجیگری بین تهران و ریاض اعلام آمادگی کردند

شنبه 12 دی ماه پس از اعلام اعدام «شیخ نمر» در عربستان بود که در رسانه‌های ایران اعلام شد کنسولگری عربستان در مشهد و همچنین سفارت این کشور در تهران مورد حمله قرار گرفته و بخشی از ساختمان سفارت در آتش سوخت.

خبر حمله به سفارت عربستان در ایران به سرعت در منطقه پیچید و حکومت سعودی تصمیم به قطع رابطه دیپلماتیک با ایران گرفت و به دنبال آن با فشار به کشورهای عربی همپیمان خود تلاش کرد موج ضد ایرانی را در منطقه به راه اندازد. 

از اعلام خبر قطع روابط از سوی «عادل الجبیر» چند ساعتی نگذشته بود که بحرین نیز اعلام قطع روابط کرد و به دنبال آن امارات اعلام کرد روابط خود را کاهش می‌دهد. سودان نیز قطع روابط را اعلام کرد و پس از آن کشور جیبوتی و در آخر مجمع الجزایر کومور و سومالی دست به این کار زدند.

برخی کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و اتحادیه عرب اقدام به فراخوان سفیر خود برای مشورت کرده و سایر کشورهای عربی نیز در این باره بیانیه‌ای صادر و حمله به سفارت عربستان را محکوم کردند. 

آمریکا و اتحادیه اروپا نیز ضمن محکوم کردن حمله به سفارت عربستان، اعدام شیخ نمر را نیز امری نادرست قلمداد کردند. اقدام عربستان در ارجاع شکایت به شورای امنیت با نامه مقامات کشورمان که از این موضوع ابراز تاسف کرده و اعلام داشتند که عوامل مسبب را به سرعت شناسایی و با آنها برخورد می‌کنند نیز راه به جایی نبرد تا سعودی تلاش کند که در سازمان همکاری‌های اسلامی که احتمالاً پنجشنبه جاری برگزار می‌شود، اقدامات خود را دنبال کند.

مجموع تحرکات و تحولات رخ داده حکایت از آن داشت که عربستان سعودی نتوانست به خواسته خود که محکومیت بین‌المللی ایران و انزوای کشورمان آن هم در آستانه اجرایی شدن برجام است، برسد و تلاشش به چند قطع رابطه از سوی کشورهای ذره بینی و بی تاثیر در محیط اطراف خود محدود شد.

این اتفاق با عبور از مرحله اول به مرحله دوم رسید که تلاش کشورهای منطقه‌ای و بین‌المللی برای میانجیگری بود. کشورهای مختلف از این بیم داشتند که تیرگی روابط ایران و عربستان بر تحولات منطقه‌ای آثار منفی گذاشته و بحران‌های سوریه، یمن و عراق هر چه عمیق‌تر و پیچیده‌تر شوند.

بر همین اساس شاهد بودیم که طی روزهای گذشته کشورهای مختلف برای میانجیگری اعلام آمادگی کردند که از بین آنها می‌توان به اندونزی، آلمان، چین، عراق، ترکیه و پاکستان اشاره کرد.

* عراق از اولین کشورها

عراق از اولین کشورهایی بود که دست به اقدام زد، چرا که اولین تاثیر تیرگی روابط تهران - ریاض بر صحنه میدانی جنگ با تروریسم نمایان می‌شد و عراق از آن بیمناک بود.

ابراهیم جعفری وزیر خارجه عراق در نشست خبری با محمدجواد ظریف که 16 دی ماه در تهران برگزار شد با اشاره به حادثه رخ داده بین تهران و ریاض گفت: براساس آنچه در کابینه به ریاست آقای عبادی بود تصمیم گرفته شد که با توجه به شرایط منطقه و روابط خوب با جمهوری اسلامی و روابطی که با سایر برادران عرب داریم، برای حل شدن این موضوع تلاش کنیم. عراق نمی‌تواند موضع ساکتی در مورد مسائل منطقه داشته باشد و بیطرف باشد، لذا وقتی این مسئله بین ایران و عربستان شکل گرفت، عراق لازم دانست که حرکتی انجام دهد به خصوص اینکه افراط در منطقه بحران ایجاد کرده است. 

* ترکیه؛ درگیر در بحران روسیه و تلاش برای حل بحران عربستان و ایران

احمد داود اوغلو، نخست‌وزیر ترکیه نیز در این باره تلاش‌های خود را آغاز و اعلام کرد، کشورش آماده است برای کاستن از شدت تنش‌ها بین تهران و ریاض در پی اعدام شیخ نمر، رهبر شیعیان عربستان، میانجیگری کند. 

داود اوغلو روز چهارشنبه در سخنرانی هفتگی خود در پارلمان ترکیه، با اشاره به تنش پدید آمده بین ایران و عربستان سعودی گفت: «ما آماده هستیم برای کاستن از تنش بین این دو کشور، هرگونه تلاش مناسبی را صورت دهیم». البته اظهارات بعدی رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در انتقاد شدید از ایران و حمایت از عربستان، وجود عزمی واقعی در آنکارا برای این اقدام را زیر سؤال برد.

*اندونزی

«جوکو ویدودو»، رئیس جمهور اندونزی نیز از جمله مقاماتی بود که به این موضوع واکنش نشان داد و اعلام داشت که وزیر خارجه را مأمور کرده تا با رساندن نامه‌هایی برای پادشاه عربستان و رئیس جمهور ایران، تمایل کشورش برای میانجیگری بین دو طرف را به آنها اعلام کند.

رئیس جمهور اندونزی پیشتر اعلام کرده بود، نماینده ویژه‌ای برای میانجیگری بین ایران و عربستان به پایتخت‌های دو کشور اعزام می‌کند.

«رتنو مارسودی»، وزیر خارجه اندونزی نیز در همین باره اظهار داشت: «رئیس جمهور جوکووی، وزارت خارجه را مأمور کرده تا نامه‌هایی را به دست ملک سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه سعودی و حسن روحانی، رئیس جمهور ایران برساند. ما با وزرای خارجه دو کشور در تماس بوده‌ایم». 

در همین راستا وزیر خارجه اندونزی چهارشنبه هفته‌ای که گذشت به تهران سفر و با مقامات کشورمان دیدار و گفت‌وگو کرد.

* آلمان

«فرانک والتر اشتاین مایر» وزیر خارجه آلمان نیز در این رابطه اعلام کرد که در تاریخ دوم فوریه برابر با 13 بهمن در راستای هموار ساختن زمینه گفت‌وگو بین تهران و ریاض به ایران سفر خواهد کرد.

وزیر خارجه آلمان پس از سفر به ایران، در سوم فوریه نیز به بهانه شرکت در جشنواره فرهنگی «الجنادریه» به عربستان سفر کرده و در رابطه با روابط تهران - ریاض گفت‌وگو خواهد کرد.

در ماه جاری میلادی اشتاین مایر در تماس‌های تلفنی با همتایان ایرانی و سعودی خود با تاکید بر جلوگیری از تشدید کنترل نشده تنش بین ریاض و تهران، خواستار به کار بستن هرگونه کوشش برای از بین نرفتن دستاوردهای مذاکرات صلح سوریه در ماه‌های اخیر شده است.

* ژاپن

نماینده ژاپن در سازمان ملل متحد نیز از آمادگی دولت این کشور برای حل تنش ایجاد شده بین ایران و عربستان سعودی و بازگشت توازن به خاورمیانه خبر داد.

«موتوهیده یوشیکاوا» گفت: توکیو می‌تواند به مدد روابط نزدیکش با ایران و عربستان، در بازگشت توازن به خاورمیانه کمک کند.

* روسیه

خبرگزاری ریانووستی نیز از اعلام آمادگی روسیه برای میانجیگری خبر داد و از قول یک منبع آگاه اعلام داشت: «ما به عنوان دوستان یکدیگر، باید آماده باشیم تا اگر از ما خواسته شد، برای حل تناقضات موجود و هر اختلاف‌ جدیدی که بین دو کشور ایجاد می‌شود، نقش میانجی را ایفا کنیم».

* پاکستان

پاکستان هم یکی از کشورهای وارد شده در این جریان است که به نقل از نشریه «ایندین اکسپرس» «پاکستان در میان نگرانی‌های روزافزون عربستان از تغییر معادله قدرت خاورمیانه به نفع ایران، بر طناب محکمی که بین ریاض، متحد نزدیک خود و تهران، همسایه اصلی‌اش کشیده شده، قدم برمی‌دارد».

*‌ چین

دولت چین نیز از سفر نماینده این کشور به تهران و ریاض برای میانجیگری بین دو طرف خبر داد.

وزارت خارجه چین ضمن اعلام خبر سفر «ژانگ مینگ»، معاون وزیر خارجه این کشور به عربستان، تهران و ریاض را به خویشتنداری دعوت کرد. «هوآ چونینگ» سخنگوی وزارت خارجه چین در نشست خبری خود گفت: چین «ژانگ مینگ» معاون وزیر خارجه این کشور را به عربستان فرستاده که وی به ایران هم سفر خواهد کرد تا درباره تنش‌ اخیر بین ایران و عربستان گفت‌وگو کند و هدف این سفرها را در راستای بهبود شرایط در خاورمیانه عنوان کرد.

در همین راستا معاون وزیر خارجه چین در هفته‌ای که گذشت، به تهران سفر کرد.

* کویت و عمان؛ میانجیان غیر رسمی

کویت و عمان نیز از جمله کشورهایی هستند که گمان می‌رود در پس پرده تلاش برای میانجیگری بین دو کشور را دنبال می‌کنند. کویت و عمان به داشتن روابط متعادل در منطقه معروف هستند و می‌توانند این نقش را ایفا کنند.

برخی نشریات کویتی ضمن اشاره به سفر مرتضی سرمدی قائم مقام وزیر خارجه ایران به این کشور، از منظر میانجیگری کویت بین ایران و عربستان نگاه کردند.

برخی از روزنامه‌های مهم کویتی از جمله الشاهد، الجریده، الرای و النهار با پرداختن به سفر این مقام وزارت خارجه به کویت در صفحه اول خود، به این موضوع پرداختند.

حسین جابری انصاری سخنگوی وزارت خارجه درباره میانجیگری برخی کشورها برای برقراری رابطه ایران و عربستان اظهار داشت: ما به دنبال افزایش تنش نیستیم و در اوج بحران آفرینی‌های عربستان به صراحت اعلام می‌کنیم سیاست ایران تشدید تنش‌ها بین همسایگان و کشورهای اسلامی نیست و از مساعی جمیله، مواضع مثبت و حسن نیت دولت‌های اسلامی و غیراسلامی که با حساسیت نسبت به تحولات اخیر واکنش نشان دادند و برای انجام مساعی جمیله ابراز آمادگی کردند، استقبال کرده و از آنها تشکر می‌کنیم. دولت عربستان دولتی است که به دنبال بحران آفرینی است و این عربستان است که پی در پی بحران‌های جدید ایجاد می‌کند و عربستان در شرایطی که منافع خود را در بحران می‌بیند پاسخی به این میانجیگری‌ها نمی‌دهد. عربستان اجازه موفقیت این گونه اقدامات را نخواهد داد.

با توجه به اظهارات سخنگوی وزارت خارجه ایران مبنی بر اینکه عربستان منتظر ساعت صفر بود تا اقدام به قطع رابطه کند و با این شرایط به نظر می‌رسد که ریاض به دنبال ایجاد تنش در روابط با تهران بود تا ضمن فرافکنی مشکلات داخلی خود، بر شکست‌های منطقه‌ای خود سرپوشی گذاشته و امور را از طریق بالا بردن سطح تنش دنبال کند که اگر این تفسیر از اقدامات اخیر حکام سعودی درست باشد در آینده نزدیک شاهد بازگشت روابط دو کشور به سطح عادی نخواهیم بود و میانجیگری‌ها چندان در این زمینه اثرگذار نخواهد بود.