دنیای بازی‌های رایانهای گرداب مخوفی است که کودکان و نوجوانان را آرام و بی‌صدا می‌بلعد و آنان را در فضایی رها می‌سازد که خلاصی از آن امکان‌پذیر نیست.
دخترم بیا غذا بخور... مامان فقط چند دقیقه اجازه بده این بازی جدید را تازه پیدا کردم الان میام...غذا سرد شد تا کی می‌خواهی پشت کامپیوتر بشینی؟! الان میام... الان میام...؟!
این گفت‌وگو یکی از صدها و هزاران گفت‌وگویی است که میان والدین و فرزندان در اکثر خانه‌ها اتفاق می‌افتد. اسارت فرزندان در زندان مجازی و دنیای رایانهای بیماری جدید قرن ماست.بیماری ای که اگر به موقع پیشگیری و درمان نشود ضررهای جبران‌ناپذیری به بنیان خانواده‌ها وارد خواهد کرد.
آن چه که بیشتر نوجوانان و جوانان را اسیر خود کرده همان چیزی است که به آن «بازی‌های رایانهای» می‌گویند و این همان معضلی است که اگر به موقع درمان نشود و تحت کنترل قرار نگیرد به تهدیدی بزرگ برای قشر جوان تبدیل می‌شود و این امر می‌تواند به بروز بیماری‌های روانی و افسردگی در میان جوانان منجر شود.
پرداختن به مشکلات و مضرات استفاده از بازی‌های رایانهای و استفاده بیش از حد از فضای مجازی در رسانه‌های مختلف قابل توجه بوده است اما هر اندازه به این مسئله مهم پرداخته شود کافی نیست چرا که هنوز بسیاری از والدین نسبت به خطرات استفاده بیش از حد از این بازی‌ها بی‌اطلاع هستند و نمی‌دانند که اگر فرزندانشان در گرداب بازی‌های رایانهای گرفتار شوند به راحتی نمی‌توانند از آن خلاصی یابند.
نباید فراموش کرد که هدف اصلی از خرید کامپیوتر و ارتباط با شبکه اینترنت در خانواده‌ها، دسترسی به اطلاعات، آموزش و استفاده از فضای مجازی و مناسب است اما اگر این اهداف در مسیر درستی قرار نگیرد و به انحراف کشیده شود نه تنها اهداف آموزشی تامین نخواهد شد بلکه در کنار آن ده‌ها مشکل فرهنگی و اجتماعی نیز ایجاد خواهد شد.
فضای مجازی چیست؟
فضای سایبری یا مجازی به یک محیط الکترونیکی گفته می‌شود که در آن رد و بدل کردن اطلاعات صورت می‌گیرد و ارتباطاتی ایجاد می‌کند که فراتر از مرزهای جغرافیایی است.
فضای مجازی دیوارهای فاصله را حذف و اطلاعات و پیام‌ها را به مخاطبان انتقال می‌دهد.
مجازی بودن این محیط به معنای غیرواقعی بودن آن نیست چرا که همان ویژگی‌های تعاملات و تبادلات اطلاعات در دنیای خارج را دارد و به همان اندازه هم مسئولیت‌آور است به همین دلیل تاثیر زیادی بر روابط انسان‌ها می‌گذارد.
«سهیل عتیقه‌زاده» کارشناس روانشناسی درباره استفاده نوجوانان و جوانان از اینترنت و به‌ویژه بازی‌های رایانهای می‌گوید: کودکان و نوجوانان به دلیل اینکه در مرحله تکوین و تکمیل شخصیتی قرار دارند و هویت آنان در حال شکل‌گیری است از فضای مجازی و اینترنت بیشترین آسیب را می‌بینند، به‌ویژه اگر به هنگام استفاده از رایانه کنترلی بر فعالیت آنان صورت نگیرد.
وی معتقد است، اگر از اینترنت استفاده صحیح به عمل آید در جای خود بسیار مفید و سودمند است چرا که تبادل اطلاعات تقریبا رایگان است، انرژی و وقت کمتری می‌گیرد و جنبه آموزشی هم دارد اما اگر خدای ناکرده به انحراف کشیده شود و اهداف دیگری مورد نظر باشد آسیب‌ها و ضررهای جدی به کاربران وارد خواهد کرد.
این روانشناس اضافه می‌کند: از آنجا که در فضای مجازی کاربران و مخاطبان ناآشنا هستند، می‌توانند با شخصیت‌ها و مشخصاتی که ساخته و پرداخته خودشان است با یکدیگر به صحبت رد و بدل کردن اطلاعات بپردازند و همین مسئله شرایط تاثیرپذیری و آسیب‌رسانی آن را افزایش می‌دهد. آسیب‌هایی که نه تنها فرد بلکه هویت فرهنگی جامعه را نشانه می‌گیرد و حتی در برخی از موارد این آسیب‌ها منجر به ارتکاب جرایم و اعمال غیرقانونی می‌شود.
مضرات بازی‌های رایانهای
بازی‌های رایانهای در کنار ده‌ها مشکلات و معضلاتی که دارند از دیدگاه کارشناسان فوایدی هم دارند که نادیده گرفتن آن سرپوش گذاشتن بر واقعیت است.به اعتقاد برخی کارشناسان تعدادی از بازی‌های فکری و معمایی دقت و مهارت کودکان را افزایش می‌دهد و در رشد ذهنی و خلاقیت فکری آنها تاثیر زیادی دارد.همچنین سرعت یادگیری آنان را افزایش می‌دهد و دریافت مفاهیم و مبانی ریاضیات، تاریخ و جغرافیا را آسان‌تر خواهد کرد.
اما این فواید در صورتی تحقق پیدا خواهد کرد که والدین در انتخاب نوع بازی برای فرزندان خود نهایت دقت را داشته باشند و در هنگام استفاده کودکان و نوجوانان از رایانه نظارت و کنترل دائمی داشته باشند تا فرزندانشان به جای آموزش به مسیرهای انحرافی و غیراخلاقی کشیده نشوند.
به همین دلیل است که کارشناسان معتقدند بازی‌های رایانهای با همه فوایدش دارای مضراتی است که آسیب‌های فردی و روان‌شناختی بیشتری به کاربران وارد خواهد کرد.
«سهیلا خسروی» خانه‌دار که دارای دو فرزند 10 و 12 ساله است درباره آسیب‌های بازی‌های رایانهای برای کودکان می‌گوید؛ به هنگام خرید بازی‌های رایانهای نهایت دقت را به عمل می‌آورم که بازی‌هایی برای فرزندانم انتخاب و خریداری کنم که بیشتر، بازی‌های تولید داخل باشند و سرعت یادگیری و مهارت فرزندانم را بالا ببرد نه اینکه فقط برای وقت گذرانی و تفریح باشد.
وی همچنین می‌گوید: بازی‌های رایانهای باید متناسب با سن کودکان انتخاب شوند چرا که در غیر این صورت آسیب‌های خطرناکی به فرزندان می‌زنند.
این خانم خانه‌دار خاطرنشان می‌کند: درباره ساعات استفاده از رایانه هم دقت زیادی به عمل می‌آورم و تلاش می‌کنم که مدت طولانی نباشد زیرا نشستن‌های متمادی و طولانی پشت کامپیوتر هم جسم کودکان را بیمار می‌کند و هم روح آنان را و حتی در بسیاری از موارد برای آنان استفاده از کامپیوتر و پرداختن به بازی‌های رایانهای را به عنوان جایزه تعیین می‌کنم به طور مثال به آنها می‌گویم اگر تکالیف درسی خود را به نحو احسن انجام دهند و پس از مدتی استراحت می‌توانند یک یا دو ساعت ازرایانه استفاده کنند نه بیشتر.
تربیت صحیح فرزند مهمترین رسالت والدین
کارشناسان امور نرم‌افزار و رایانه معتقدند که برخی از والدین بی‌توجه به نوع بازی‌ها و عوارض جسمی و روانی آن فقط می‌خواهند کودکانشان ساعاتی آرام و ساکت داشته باشند تا آنان به کارهای روزانه خود بپردازند.
نظر خانم خسروی را در این‌باره جویا می‌شویم. می‌گوید: من این‌گونه فکر نمی‌کنم چرا که معتقدم مهمترین رسالت والدین، تربیت صحیح، شکوفایی و بالندگی استعدادهای فرزندانشان است و مسلما در این مسیر هر مانع و هر معضلی را باید از میان برد.
وی اضافه می‌کند: اگر به فرزندانمان بیاموزیم که از رایانه نیز مانند تلویزیون یا دیگر وسایل زندگی باید در حد متعادل استفاده کرد و استفاده بیش از حد از آن می‌تواند ضررهای جسمی و روحی به دنبال داشته باشد در آن صورت فرزندان با آگاهی و درایت بیشتری از این وسایل ارتباطی استفاده خواهند کرد.
«رضا باقری‌اصل» معاون دولت الکترونیک سازمان فناوری اطلاعات و مدیر سابق فناوری‌های مرکز پژوهش مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار کیهان تاکید می‌کند که توسعه محتوا یکی از اهداف و راهبردهای دولت‌ها برای مدیریت فضای مجازی است و رفتار کاربران به ویژه کودکان و نوجوانان از مهمترین راهبردهای توسعه محتوا است.
به گفته وی بازی‌های رایانهای از جمله مصادیق توسعه محتوا به حساب می‌آیند و در کنار مدیریت و نظارت صحیح بر فرهنگ استفاده صحیح از بازی‌های رایانهای باید فرهنگ‌سازی شود و با اتکا به فرهنگ غنی ایرانی، اسلامی بازی‌هایی ایجاد شود که رشد و بالندگی کودکان را در مسیر صحیح هدایت کند. به طور مثال غزوات پیامبر‌گرامی‌اسلام(ص) و یا جنگ‌های صدر اسلام به بازی‌های رایانهای تبدیل شوند تا کودکان و نوجوانان با اسلام و فرهنگ غنی اسلامی بیشتر آشنا شوند.
باقری اصل اضافه می‌کند: از این بازی‌ها می‌توان در جهت تحقق اهداف انقلاب اسلامی استفاده شود و از ورود بازی‌های غربی و وارداتی جلوگیری به عمل آید.
وی می‌گوید: ساختن بازی‌های رایانهای که زندگی پهلوانان اساطیری ایران را منعکس می‌کند می‌تواند درس جوانمردی، شجاعت و دلاوری به جوانان بیاموزد و تبدیل به یک فرهنگ متعالی اسلامی و انقلابی شود.
دبیر کمیسیون توسعه دولت الکترونیک کشور همچنین اضافه می‌کند: غربی‌ها تلاش فراوانی کرده‌اند تا بتوانند فرهنگ مصرفی و استیلاجویانه خود را در قالب بازی‌های رایانهای به مردم کشورهای اسلامی تحمیل کنند به همین دلیل این بازی‌ها تبدیل به ابزار سودجویی غربی‌ها شده‌اند.
وی تصریح می‌کند: در کنار اکثر فیلم‌های هالیوودی مشاهده می‌کنیم که بازی‌های رایانهای آن نیز بلافاصله ساخته می‌شوند تا در روح و روان کودکان تاثیر بگذارد و کاربر خود را یکی از بازیگران این فیلم‌ها تصور کند و از آن فیلم و شخصیت‌های فیلم تاثیر بپذیرد.
باقری اصل تاکید می‌کند: درگیر شدن و فرو رفتن در محیط فرهنگی غرب بستری برای آسیب‌های اجتماعی، فرهنگی و خانوادگی می‌شود و این مسئله از طریق بازی‌های رایانهای صورت می‌گیرد.
وی همچنین می‌گوید: در بسیاری از این بازی‌ها به غیر از رواج فرهنگ مصرفی، خشونت‌گرایی و جنبه‌های تبلیغاتی، اهداف سیاسی هم قابل مشاهده است به ویژه موضوع ایران‌هراسی، اسلام‌هراسی به وضوح در این بازی‌ها دیده می‌شود تا دیدگاه دیگران را نسبت به ایران تغییر دهند و زمینه را برای تهاجم فرهنگی به کشورمان فراهم سازند.
خشونت در اغلب بازی‌های رایانهای
بررسی نوع بازی‌های رایانهای کودکان و نوجوانان نشان می‌دهد که اغلب بازی‌ها از نوع خشن می‌باشند. در واقع در میان بازی‌های رایانهای خشن از هر پنج بازی که برای کودکان شش سال و بالاتر مناسب تشخیص داده شده است در سه بازی به ازای کشتن یا صدمه زدن به کاراکتر رایانهای امتیاز کسب می‌شود.
این‌گونه بازی‌ها می‌توانند باعث بروز رفتارهای ضد اجتماعی، ناسازگاری و اضطراب در کودکان شوند و پس از مدتی با نوجوانان و جوانانی مواجه خواهیم شد که خالی از هرگونه عواطف انسانی هستند.
کارشناسان معتقدند تنها برنده بازی‌های رایانهای نه کودکان و نوجوانان بلکه طراحان، برنامه‌ریزان و سیاست‌گذارانی هستند که از افکار پاک و بی‌آلایش نوجوانان برای اغراض و اهداف سیاسی و شوم خود استفاده می‌کنند.
دنیای بازی‌های رایانهای گرداب مخوفی است که کودکان و نوجوانان را آرام و بی‌صدا می‌بلعد و آنان را در فضایی رها می‌سازد که خلاصی از آن امکان‌پذیر نیست.
به عقیده کارشناسان والدینی که فرزندان خود را برای ساعت‌های طولانی در مقابل تلویزیون، کامپیوتر، گوشی‌های هوشمند و... رها می‌کنند مقصران اصلی در تهدید سلامت روانی فرزندانشان هستند.