اقتصاد مقاومتی راه رهایی از اقتصاد نفتی

عالیترین مفهوم "پیشرفت و توسعه اقتصادی" تلاش همگانی برای تبدیل اقتصاد کشور به پویاترین بستر برای ایجاد ارزش افزوده است تا از تکیه اسیب پذیر به درامدهای خام مانند صادرات نفت و منابع فاقد ارزش فزوده بی نیاز شود.

حذف هدررفت منابع  و تقویت ارزش افزوده تخصیص منابع از مفادهای محوری  اقتصاد مقاومتی است و گذشت دوسال از ابلاغ سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی هم ارزش ان را نمایان تر کرده است.

سقوط شدید قیمت جهانی نفت از یک طرف و حذف عوامل موثر در تعدیل قیمت ها سبب شده است کشورهای صادر کننده نفت خام در رقابتی منفی بر علیه یکدیگر ؛ موازنه تجاری منفی را به ضرر خود تشدید کنند. 

بازار جهانی نفت - بن بست مدیریت قیمت  بازار نفت با دو چالش عمده افزایش عرضه و افت تقاضا مواجه است و نمی توان در آینده نزدیک انتظار افزایش قابل توجه قیمت را داشت.

‌این روند باعث شده است قیمت های نفت در یک سال اخیر و به ویژه در ماه های اخیر روند کاهشی داشته باشد و در حال حاضر کشورهای عضواوپک بیش از 2 میلیون بشکه مازاد بر توافق تابستان تولید می کنند.

به هر حال قیمت نفت در فشار دوجانبه مازاد عرضه و کاهش تقاضاست و اگر رفتارهای طرف های عرضه و تقاضا برای مدیریت بازار تغییر نکند نمی توان انتظار تقویت قیمت ها را داشت چون قیمت ها در بن بست افزایش عرضه و افت تقاضا قرار دارد.

حتی اوپک هم با مازاد نفت در بازار و انباشت آن از عوامل کاهش قیمت جهانی نفت است و مازاد عرضه نفت در بازار رشد بی سابقه ای دارد و ارزیابی های نهادهای بین المللی همچون اوپک و آژانس بین المللی انرژی و همچنین آژانس انرژی آمریکا نشان می دهد مازاد عرضه به 3 تا 3.5 میلیون بشکه نفت در روز رسیده است.

این افزایش عرضه و کاهش قیمت از سوی دیگر موجب افزایش سطح ذخیره سازی نفت خام شده است که با توجه به وجود یک میلیارد و 600 میلیون بشکه ذخایر نفت استراتژیک کشورها و 900 میلیون بشکه نفت روی آب (فاصله بین عرضه و تقاضا) ؛ حجم انبوهی از نفت مازاد در جهان وجود دارد.

براوردهای نهادهای پژوهشی بین المللی نشان می دهد عوامل تضعیف کننده قیمت از جمله تولید مازاد اعضای اوپک و خارج آن ادامه خواهد داشت. 

چون بازار جهانی نفت با افزایش عرضه روبرو است و این روند اجازه نمی دهد قیمت نفت به سطح واقعی خود افزایش یابد.

اقتصاد چین به عنوان موتور پیشران اقتصاد جهانی با کاهش نرخ رشد روبرو شده است که تاثیر منفی بر تقاضای این کشور و همچنین تقاضای نفتی کشورهای دیگر دارد و تنها راه برای بهبود قیمت جهانی نفت همکاری کشورهای تولیدکننده برای مدیریت طرف های عرضه است اما آشفتگی در اقتصاد چین و کاهش تقاضای جهانی سبب شده است کاهش قیمت نفت ماندگار شود. کاهش شدید قیمت نفت خام در بازارهای جهانی و ظهور نشانه های کسری بودجه در کشورهای حاشیه خلیج فارس نشان داده است که فروش نفت خام یا هر گونه مواد خام نمی تواند عاملی برای توسعه باشد.  برخی کشورهای نفت فروش عربی با قیمت زیر 103 دلار هم با کسری مواجه می شوند و برخی هم با قیمت پایین تر از 70 دلار و 50 دلار با کسری مواجه شدند.  دولت کویت هم با قیمت پایین تر از 47 دلار برای هر بشکه نفت خام با مشکل مالی مواجه می شود اما در عربستان این کسری به دلیل جنگهای نیابتی این کشور و همچنین کاهش قیمت نفت زیاد است.  * دور باطل توسعه نیافتگی  دورهای باطل، مفهومی است که از اولین روزهای تولد اندیشة‌ توسعه استفاده شده و تا به امروز هم موضوعیت خود را حفظ کرده و گسترش یافته است و به نظر می‌رسد که ما از جمله در پرتو داشتن درکی روشن از مهمترین دورهای باطل بازتولیدکننده توسعه نیافتگی، می‌توانیم مسائل توسعه کشورمان را حل و فصل کنیم. این دریغ و تأسف وجود دار که با وجود این که ایران در زمرة کشورهای پیشگام در زمینة برنامة توسعه است، هنوز هم نتوانسته‌ایم چه در دانشگاه‌ها و چه در درون دولت دست به انجام مطالعة روش‌مندی بزنیم که براساس آن درچارچوب یک منطق نظری قابل قبول، درک قابل توجهی درباره مهمترین دورهای باطل مانع بر سر راه توسعة ملی‌مان به دست بیاوریم. از زاویه نگرش به مسئلة نفت نیز به طرز قابل قبولی می‌توانیم تلاش کنیم که نشان دهیم نفت چه دورهای باطلی را در اقتصاد و جامعة ایران بازتولید می‌کند.

  باور کنید این ما هستیم که با نحوة برخوردی که با درآمدهای نفتی کرده‌ایم سرنوشت خودمان را رقم می‌زنیم. 

 اقتصاد مقاومتی  رمز توسعه است  در اقتصاد ایران باید به سمت استقرار اقتصاد مقاومتی حرکت کنیم و خوشبختانه اقتصاد کشورمان عرصه های زیادی برای تولید ثروت دارد و از برنامه ریزان انتظار می رود در زمینه بیشتر تلاش کنند تهدیدهای اقتصادی ناشی از کاهش قیمت نفت به فرصتی برای رهایی ازا  اقتصاد تک محصولی و بیماری هلندی تبدیل کنیم و خوشبختانه این آمادگی و این استعداد و ظرفیت در ایران وجود دارد.  اقتصاد ایران مزیت ها و ظرفیت های زیادی در خارج از نفت خام برای ایجاد اشتغال و توسعه تولید ثروت و خروج از رکود دارد. 

در سه دهه اخیر همواره شعار رهایی از تکیه به درامدهای فروش نفت خام داده شده اما موفق نبوده است که امیدواریم با کاهش قیمت نفت خام این موضوع در بودجه سال اینده تا حدود زیادی تحقق یابد. اقتصاد ایران ظرفیت های زیادی برای تولید ثروت و ایجاد درامد دارد  و کشاورزی ، صنعت و بازرگانی و گردشگری هر کدام به تنهایی یک فرصت ارزشمند و موثر است.

سهم فروش نفت خام در لایحه بودجه سال اینده 56 هزار میلیارد تومان است که اگر به تدریج جایگزین شود تا یک بار برای همیشه از آسیب های فروش نفت خام رها شویم مگر کشورهایی که نفت خام ندارند چه کار کرد ه اند که توسعه یافته اند ؟

همت همه دولت ها باید بر ایجاد رویکردهای نوین در نظام مدیریت کشور و مبتنی بر "ثروت سازی"  تمرکز یابد تا از وضع مدیریت هزینه محور به حالت مدیریت اقتصادی متحول شود.

هدف هم این است که اقتصاد و امور جامعه بدون استفاده از منابع خام  و فقط با تکیه بر ثروت های خلق شده و جدید یا به عبارتی ارزش افزوده ، اداره شود.  

در آن صورت هم درامد نفتی کشور به مبانی توسعه پایدار و سرمایه گذاری پایان ناپذیر تبدیل خواهد شد.

این مهم با ایجاد تغییردر رفتار همه متغیرها در طرف های عرضه و تقاضای اقتصاد ملی و فراملی تحقق می یابد و باید همه شهروندان حقیقی و حقوقی به عنصری فعال در تولید ثروت پایدار و پایان ناپذیر تبدیل شوند. بنابر این سیاست های اقتصاد مقاومتی ، محکم ترین مبانی را برای رهایی از اقتصاد نفت زده و آسیب پذیر در مقابل شوک های نفتی و نوسان درامدهای نفتی ایجاد خواهد کرد.

نرخ بالای تورم، دلال بازی و قیمت کاذب کالاها  از عوارض وابستگی به درامدهای نفتی است و تشکیل حساب ذخیره ارزی و صندوق توسعه ملی هم نتواسته است پیامدهای منفی تکیه بر درامدهای نفتی را کاهش دهد. 

کارشناسان تاکید می کنند باید از ورود مستقیم و غیر هوشمند درآمدهای نفتی به اقتصاد جلوگیری شود و حرص و طمع و ولع افزایش صادرات نفت خام شاید به ضرر اقتصاد ملی هم تمام شود.

نباید اجازه دهیم درامدهای صادرات نفت خام به عامل هدایت و نوسان اقتصاد ایران تبدیل شود بلکه اقتصاد ایران باید بخش نفت را به دنبال خود بکشد که هنر اقتصاد مقاومتی است. 

کاهش قیمت نفت سبب تضعیف توسعه در بسیاری از کشورها می شود و ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست.

نفت یک منبع خارق‌العادة مالی را به وجود می‌آورد که اگر از این منبع هوشمندانه استفاده کنیم، می‌توانیم آهنگ توسعه را سرعت و شتاب دهیم اما  درآمدهای نفتی در عمل در بیشتر کشورهای توسعه‌نیافته نفتی به گونه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد که منشأ اتفاقاتی در جهت عکس آن نیز می‌شود. 

حدود یکصد سال است که یک منبع قابل توجه تأمین مالی برای دولت پیدا شده جامعة ما همچنان دست به گریبان مسئله توسعه‌نیافتگی است و انتظار می‌رود هر کوششی که در حوزه اقتصادی اعم از تدوین لایحه بودجه 95 و لایحه برنامه ششم صورت می‌گیرد، به مسئلة نسبت نفت با پدیدة توسعه‌نیافتگی و استمرار آن در ایران توجه کالبد شکافانه داشته باشد.