اگر آمار ۱۴ میلیون کاربر تلگرام را بپذیریم، با یک حساب و کتاب ساده می‌توان به این نتیجه رسید که حدود ۱۱.۵ میلیون نفر از کاربران تلگرام در ایران، زیر ۱۸ سال هستند.
بیراه نیست اگر بگوییم پدیده «تلگرام‌بازی» تبدیل به رایج‌ترین سرگرمی
کودکان و نوجوانان ایرانی شده است. این حرف ما را هم سخنگوی سازمان ثبت
احوال با ارائه آمار رسمی تائید کرده است.
دیروز محمد ابراهیم
طریقت در نشست خبری که به مناسبت هفته ثبت احوال برگزار شد، اعلام کرد:
تلگرام در کشور 14 میلیون عضو دارد که 82 درصد کاربران آن زیر 18سال هستند؛
البته درباره تعداد کاربران تلگرام، تاکنون آمارهای متنوعی ارائه شده، اما
اگر همین آمار 14 میلیون کاربر تلگرام را بپذیریم، با یک حساب و کتاب ساده
می‌توان به این نتیجه رسید که حدود 11.5 میلیون نفر از کاربران تلگرام در
ایران، زیر 18 سال هستند.
گرچه منبع آمار سازمان ثبت احوال برگرفته
از اطلاعات سازمان فناوری اطلاعات است، اما مشخص نشده که تعداد کاربران
کودک و نوجوان در تلگرام چگونه شناسایی شده‌اند. به هر حال شکی نیست که
استفاده از این نرم‌افزار پیام‌رسان در تلفن‌های همراه، به محبوبیت عجیبی
بین نوجوانان دست پیدا کرده است. درواقع، بدون آمار رسمی و با نگاه به
فضای جامعه، خانواده، مدرسه و حتی مهمانی‌های دورهمی هم می‌توان شاهد
استقبال میلیونی دانش‌آموزان به این شبکه پیام‌رسان بود.
اگر نگاه
زشت و زیبا به پدیده تلگرام را کنار بگذاریم، این فضای مجازی بسیار پرجاذبه
برای کودکان، به نوعی سبک زندگی کودکان ایرانی را دگرگون کرده است که همین
دگرگونی به تحلیل و بررسی بیشتر نیاز دارد. این که چرا کودک ایرانی ترجیح
می‌دهد در گوشه خانه کز کند و در تلگرام غرق شود، اما حاضر نیست با
هم‌نسلانش به بازی و ورزش بپردازد، پدیده جدیدی است که کودکی در عصر حاضر
را از نسل‌های قبل، متمایز کرده است.
خانواده‌ها خلع سلاح شده‌اند
همین
چند روز قبل بود که اتحادیه اروپا در اقدامی قابل تامل، اعلام کرد طرحی را
در دست بررسی دارد که بر اساس آن ممکن است نوجوانان زیر 16 سال کشورهای
اروپایی از کاربری فیسبوک، اینستاگرام، ایمیل و دیگر شبکه‌های اجتماعی منع
شوند. لذا حالا که در کشور ما نیز آماری از کاربران کم سن و سال در تلگرام
منتشر شده، شاید بشود با استناد به این آمارها، ما هم محدودیت‌هایی را در
این زمینه قائل شویم.
دکتر جلیل فتح‌آبادی، روان‌شناس و عضو هیات
علمی دانشگاه شهید بهشتی گفت، از منظری دیگر به موضوع نگاه می‌کند و
می‌گوید که دولت باید در ابتدا سواد رسانه‌ای مردم را افزایش دهد تا والدین
بتوانند به کودکانشان درباره مزایا و معایب تلگرام مشاوره بدهند: «درد ما
این است که بسیاری از کودکان و نوجوانان ایرانی در استفاده از دانش
فناورانه در فضای مجازی، بسیار جلوتر از پدر و مادرشان هستند. در واقع،
بسیاری از خانواده‌ها در مقابل کودکشان، خلع سلاح شده‌اند و کودک از آنها
خیلی بیشتر درباره فضای مجازی می‌داند.»
بی‌اعتنایی و برخورد سلبی،
دو نوع برخورد رایج خانواده‌ها با این گروه از کودکان است که فتح‌آبادی به
آن اشاره می‌کند: «چون اطلاعات خیلی از خانواده‌ها درباره فضای مجازی از
کودکان و نوجوانانشان کمتر است، استدلال آنان نمی‌تواند کودک و نوجوان را
قانع کند. در این صورت یا آنها نسبت به استفاده کودکانشان از تلگرام و فضای
مجازی، بی‌اعتنا می‌شوند یا با این موضوع برخورد سلبی و قهری می‌کنند.»
برخورد سلبی، اوضاع را بدتر می‌کند
حدود
13 میلیون دانش‌آموز در کشور در حال تحصیل‌اند که بنا به آمارهای سخنگوی
سازمان ثبت احوال، حدود 11.5 میلیون نفر از آنها از تلگرام استفاده
می‌کنند. اگرچه شاید این آمار چندان دقیق و منطقی به نظر نرسد، اما شکی
نیست بسیاری از کاربران تلگرام از قشر کودک و نوجوان هستند.
فتح‌آبادی
عقیده دارد برخورد سلبی با این کودکان، اوضاع را بدتر می‌کند و زمینه بروز
آسیب‌های اجتماعی در آنها را افزایش می‌دهد: «ما وقتی نگذاریم یک نوجوان
از تلگرام استفاده کند، آن گاه احتمال دارد همین نوجوان در خارج از خانه و
در محیط دوستانش از محتوای همین شبکه‌های مجازی استفاده کند. در آن صورت،
میزان آسیب‌ها و نگرانی‌ها بیشتر می‌شود.»
خانواده‌ها را آموزش نداده‌ایم
«تا
وقتی پشت‌سر مشکل حرکت می‌کنیم، نمی‌توانیم آن را حل کنیم، در حالی که
باید پیشدستی کرده و با برنامه‌ریزی به استقبال شرایط جدید برویم.»
اینها بخشی از گفته‌های این عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی است.
فتح‌آبادی
تاکید دارد: وقی دولت و متولیان فرهنگ‌سازی و آموزش برای افزایش سواد
رسانه‌ای مردم، برنامه‌ای تدارک ندیده‌اند، چطور انتظار داریم خانواده‌ها
به کودکانشان درباره استفاده درست از تلگرام و فضای مجازی آموزش دهند. یعنی
وقتی خود خانواده و والدین آموزش ندیده‌اند، چطور باید در این حوزه به
کودکشان آموزش دهند؟ به گفته این روان‌شناس، ابراز نگرانی از این وضعیت و
ارائه این آمارها، هیچ دردی را دوا نمی‌کند، بلکه دولت باید در وهله اول
این فضاهای مجازی را به رسمیت بشناسد و در وهله دوم به خانواده‌ها در این
زمینه آموزش دهد.
به گفته فتح‌آبادی، با توجه به فرآیند انکار،
اقرار، انفعال و تسلیم درباره نحوه برخورد با ویدئو و ماهواره ؛نباید اجازه
دهیم همین فرآیند نادرست برای فضای مجازی هم اتفاق بیفتد.
فرهنگ‌سازی در کنار اعمال نظارت
دکتر
عبدالرضا سیف، کارشناس فرهنگی و عضو هیات علمی دانشگاه تهران عنوان می‌کند
که باید در کنار آموزش و فرهنگ‌سازی، نظارت هم وجود داشته باشد تا کودک و
نوجوان، اسیر تبعات تلگرام نشود: «باید به غذای روحی بچه‌ها توجه کنیم، اما
این روزها بسیاری از فضاهای مجازی تبدیل به دوست ناباب کودکان و نوجوانان
شده که افکار نوجوانان را در خود غرق و زمینه را برای نفوذ فرهنگی باز کرده
است، طوری که استفاده نابه جا از این ابزارهای نوین، قوای تحلیل درست را
از نوجوانان گرفته است.»
بی‌هویتی، افسردگی و انزوا، جذب شدن
بی‌حساب و کتاب به جریان‌های مختلف فکری و افزایش مصرف‌گرایی، آسیب‌های
دیگر این نرم‌افزارهاست که معاون سابق فرهنگی دانشگاه تهران به آن اشاره
می‌کند.
البته سیف یادآوری می‌کند که همه این تبعات، در صورت
استفاده افراطی، نابه‌جا و بدون نظارت نوجوانان از تلگرام ایجاد می‌شود،
وگرنه همین الان هم خیلی‌ها از فضای تلگرام برای بحث‌های مفید علمی نیز
بهره می‌برند.