چه کسانی مخاطب دیدار دو ابرقدرت جهانی و منطقه‌ای بودند؟

شاید مهم‌ترین اتفاقی که در اجلاس کشورهای صادر کننده گاز در تهران مورد توجه بسیاری از رسانه‌ها و تحلیلگران قرار گرفت، حضور رئیس‌جمهور روسیه، در تهران بود؛ و شاید ویژه‌ترین پیام سیاسی حضور پوتین در تهران، دیدار فوری، ویژه و دوساعته رئیس‌جمهور روسیه با رهبر معظم انقلاب بود. بدون تردید اگر پوتین در تهران تنها به دنبال تبیین مواضع گازی روسیه در آینده این کشور بود، می‌توانست شخص دیگری را به جای خود به این اجلاس بفرستد؛ پوتین بیش‌تر از تبیین مواضع اقتصادی روسیه در اجلاس، به دنبال تبادل‌نظر در خصوص مسائل سیاسی منطقه با عالی‌ترین مقام جمهوری اسلامی در سفر به تهران بود.

نگاهی تحلیلی به دیدار ولادیمیر پوتین با حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، ابعاد مختلف این دیدار ویژه و فرا پروتکلی و فرا دیپلماتیک را به روشن‌تر می‌سازد.

1- اوضاع منطقه: شرایط حساس منطقه، در یکی دو سال اخیر سبب شده است که مواضع راهبردی و تاکتیکی روسیه و جمهوری اسلامی ایران بیش‌ازپیش به هم نزدیک و به سطح بالاتر از سطوح سیاسی معمول و به سطح نظامی رسید. این اتفاق در تاریخ چندساله جمهوری اسلامی ایران بی‌سابقه بود؛ اقدامی که البته بدخواهان و مخالفانی در سطح منطقه و بین‌الملل را به همراه داشت. در این شرایط اقدام پوتین در دیدار خاص با رهبر انقلاب پیامی ویژه را به مخالفان این اتحاد مخابره کرد.

2- شرایط ویژه دیدار: در عرف دیپلماتیک معمولاً روسای جمهور پس از ورود به کشور میزبان، همان ابتدا سراغ دیدار دوجانبه نمی‌روند. معمولاً یا حضور در همایش و یا استراحت پس از انجام سفر، نخستین اقدام از سوی سران کشورهاست؛ اما پوتین در اقدامی ویژه به‌محض ورود به فرودگاه مهرآباد، راهی بیت رهبری شد تا دیداری مهم و دوساعته را با رهبر انقلاب انجام دهد. دیداری ویژه که نشان از شناخت جایگاه مهم طرفین از یکدیگر دارد.

اما این دیدار ویژه بدون شک حاوی پیام‌هایی برای ناظرین این دیدار ویژه دارد؛ در ادامه تنها به برخی از پیام‌های این دیدار ویژه اشاره می‌شود:

- شناخت حساسیت منطقه و موضع جمهوری اسلامی: دیدار ویژه رهبران دو کشور نشان از شناخت ویژه منطقه از سوی طرفین دارد. جدای از این شناخت، راهی شدن پوتین برای دیدار با رهبری، نشان از شناخت صحیح و دقیق پوتین از سیاست‌های جمهوری اسلامی و جایگاه رهبری در جمهوری اسلامی ایران دارد.

- جمهوری اسلامی ایران، نقطه قابل‌اتکا؛ تأکید پوتین بر اینکه رهبر انقلاب و جمهوری اسلامی ایران را به عنوان یک شریک قابل تکیه در دنیا به شمار می‌آورند، به خوبی نشان از نگاه ویژه رئیس‌جمهوری روسیه به رهبر انقلاب – در میان رهبران کشورهای دنیا- و جمهوری اسلامی ایران، به عنوان یک قدرت مهم منطقه‌ای دارد. اینکه کشوری بتواند به این جایگاه برسد که رئیس‌جمهور روسیه – با همه ادعاهای ابرقدرتی خود – آن را قابل تکیه برای روسیه بداند، به خوبی جایگاه قدرتمندانه جمهوری اسلامی و رهبری آن در معادلات منطقه‌ای و جهانی را نشان می‌دهد.

- دریافت مواضع دقیق جمهوری اسلامی؛ ثبات سیاست خارجی حتی با تغییر دولت‌ها: سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قبال سوریه و دیگر اتفاقات منطقه و ثبات این سیاست، حتی با وجود تغییر دولت‌ها، شرکای منطقه‌ای ایران و به ویژه روسیه را به این قطعیت رساند که موضع جمهوری اسلامی در قبال این تحولات یک موضع دولتی نیست که با تغییر دولت‌ها تغییر کند؛ بلکه یک موضع حکومتی است که تغییر دولت‌ها تغییری در آن ایجاد نخواهد کرد. از همین رو بود که پوتین شخصاً به تهران آمد و با دیدار خود با رهبر انقلاب تلاش کرد از تحلیل رهبری جمهوری اسلامی در قبال این تحولات و آینده آن آگاهی یابد.

- نشان دادن جدیت روسیه در مبارزه با تروریسم: بدون شک اگر روسیه جمهوری اسلامی ایران را شریکی قابل‌اتکا نمی‌دانست، حاضر نبود با همکاری با این کشور سرمایه‌گذاری وسیعی در عرصه سیاسی و نظامی انجام دهد و به مبارزه با گروه‌های تکفیری در سوریه بپردازد. پوتین با انجام دیدار ویژه با رهبر انقلاب در گام نخست سفر خود به تهران، نشان داد که بیشتر به دنبال ارسال یک پیام سیاسی به مخالفان اتحاد ایران و روسیه در تحولات منطقه‌ای است.

- تأکید بر همکاری‌های فراتر از سطح معمول دولت‌ها: دیدار رئیس‌جمهور روسیه با رهبر انقلاب، بدون تردید تلاش برای همکاری‌هایی فراتر از همکاری‌های معمول در سطح دولت‌هاست؛ در این دیدار خاص و ویژه نیز بخش اعظم سخنان مطرح شده، پیرامون لزوم مبارزه با گروه‌های تروریستی در منطقه است؛ پوتین قبل از پرواز به سمت تهران، دستور لغو ممنوعیت صادرات تجهیزات غنی‌سازی اورانیوم به تهران را صادر کرد و پیامی دیگر را به ناظران اجلاس تهران صادر کرد.

- آمریکا؛ مخاطب اصلی پیام این دیدار: بدون تردید یکی از مخاطبین اصلی اقدام خاص پوتین در تهران و مذاکرات دوساعته وی با رهبری انقلاب، و مطالب مطرح شده در این دیدار، ایالت متحده امریکا بود. رهبر انقلاب در این دیدار با اشاره به همکاری مناسب تهران - مسکو در عرصه‌های سیاسی - امنیتی، مواضع رئیس‌جمهور روسیه به‌ویژه در یک سال و نیم اخیر را در مسائل مختلف، خیلی خوب و مبتکرانه خواندند و فرمودند: آمریکایی‌ها همیشه تلاش می‌کنند رقبای خود را در موضع انفعال قرار دهند اما شما این سیاست را خنثی کردید.

رهبر انقلاب در این دیدار بر بی‌اعتمادی نظام جمهوری اسلامی نسبت به رفتار دولت امریکا تأکید کردند و فرمودند سیاست‌های امریکا در منطقه بر علیه دولت‌ها و به‌ویژه جمهوری اسلامی ایران و روسیه است. پوتین نیز در خصوص هشدار رهبر انقلاب نسبت به این مسئله که آمریکایی‌ها آنچه را که در عرصه نظامی به آن نرسیده‌اند می‌خواهند پشت میز مذاکره به دست آورند را پذیرفت و گفت: همان‌طور که جنابعالی فرمودید آمریکایی‌ها می‌خواهند اهداف محقق نشده خود را در میدان درگیری‌های سوریه، پای میز مذاکره پیگیری کنند و ما مراقب این مسئله هستیم.

جدای از محتوای این دیدار که مسائل مهمی در خصوص سیاست‌های آمریکا علیه مردم مظلوم منطقه و دولت‌های جمهوری اسلامی ایران و روسیه است، نفس دیدار فوری و دوساعته پوتین با رهبر انقلاب - که همواره مهم‌ترین و جدی‌ترین انتقادات را نسبت به سیاست‌های آمریکا داشته‌اند – خود حاوی پیام ویژه برای دولت‌مردان ایالات‌متحده است؛ همسویی سیاست‌های نظامی و سیاسی دو کشور بر موضوع سوریه، اولین پیام صادره است.