تحقق یافتن اهداف جمهوری اسلامی ایران در شناسایی حقوق و فعالیت های هسته یی صلح آمیز، کسب مجوز برای ورود به بازار انرژی جهان، حفظ توانمندی هسته یی، لغو تحریم های اقتصادی، خروج پرونده ی ایران از زیر فصل هفتم منشور، ترمیم چهره ی ایران و رهایی از سوژگی از مهمترین دستاوردهای تیم مذاکره کننده ی کشورمان در توافق تاریخی وین به شمار می رود.
گفت و گوهای وین میان ایران و 1+5 با سه بار تمدید سرانجام سه شنبه بیست و
سوم تیرماه (چهاردهم ژوییه) به نتیجه رسید. بسیاری از تحلیلگران و مقام های
رسمی کشورهای گوناگون جهان این توافق را «توافقی تاریخی» نامیدند زیرا صرف
نظر از این که به اختلاف 12 ساله بر سر موضوع هسته یی ایران پایان داد
زمینه را برای بهبود روابط میان ایران و سایر کشورهای جهان در دیگر سطوح
نیز فراهم خواهد آورد.
متن نهایی «برجام» (برنامه ی جامع اقدام
مشترک) که در بردارنده ی یک متن اصلی به همراه پنج پیوست شامل موضوع های
هسته یی، تحریم ها، همکاری در زمینه ی انرژی هسته یی صلح آمیز، تاسیس
کمیسیون مشترک و همچنین برنامه ی اجرایی است در خود تعهدها و همچنین
امتیازهایی را برای هر یک از 2 طرف مذاکره مشخص می کند.
غرب که سال
ها بر توقف غنی سازی و تعطیلی مراکز هسته یی ایران تاکید می کرد در نتیجه ی
این برجام به طور رسمی بر قانونی بودن فعالیت های صلح آمیز ایران مُهر
تایید زد و پذیرفت که هیچ یک از مراکز و تاسیسات هسته یی ایران تعطیل یا
برچیده نمی شود و برنامه ی غنی سازی ایران ادامه می یابد. بر اساس این
توافق هیچ لطمه یی بر زیرساخت هسته ی ایران وارد نخواهد شد و کار تحقیق و
توسعه (R&D) بر روی ماشین های پیشرفته یی همچون IR-4، IR-5،IR-6 و
IR-8 ادامه خواهد یافت.
در این میان اما ایران محدودیتی هشت ساله
را پذیرفت که بر این اساس ماشین های پیشرفته شامل IR6 (با ظرفیت 10 برابر
ماشین های کنونی) وIR8 ایران (با ظرفیت اسمی 20 برابر ماشین های کنونی) را
پذیرفته است به این معنی که پس از اجرایی شدن توافق جامع در ماه های آتی
وارد مرحله آزمایش های فنی با گاز می شود و مراحل تحقیق و توسعه ی آن ها در
زنجیره های میانی بر اساس دقیق ترین استانداردهای کاربردی از سال هشتم
وارد مرحله تولید تدریجی خواهد شد. این در حالی است که پیشتر غرب بر
محدودیت هایی بیش از 25 سال در این زمینه تاکید داشت.
طرف های غربی
که در روزهای نخستین گفت و گو با ایران حتی حاضر نبودند در تاسیسات هسته
یی ایران 100 ماشین به منظور غنی سازی وجود داشته باشد امروز به طور رسمی
وجود بیش از پنج هزار ماشین در نظنز –به منظور غنی سازی- و بیش از یک هزار
ماشین در فردو –به منظور انجام کارهای تحقیقاتی- را پذیرفته اند.
موضوع
دیگر اما به مساله ی تحریم ها برمی گردد؛ تحریم های هسته یی که از سال
2006 میلادی در قالب 6 قطعنامه ی شورای امنیت سازمان ملل متحد ایران را
نشانه رفت. به دنبال صدور این قطعنامه ها در زیر ماده ی 41 فصل هفتم منشور
ملل متحد تحریم های بی شماری بر ایران تحمیل شد که لغو آن کاری بسیار دشوار
اما ضروری می نمود. پس دولت یازدهم پس از 22 ماه رایزنی های پیگیر و دامنه
دار موفق شد بر اساس توافق وین با تدوین قطعنامه یی تازه تمام تحریم های
شورای امنیت را لغو کند. همچنین به رغم تاکید طرف مقابل بر بازه ی زمانی 20
ساله، تیم دیپلماسی ایران توانست در این توافق خروج کامل پرونده ی هسته یی
ایران را از شورای امنیت تا 10 سال آینده تضمین کند.
از دیگر
دستاوردهای تیم هسته یی ایران در نشست وین، لغو گسترده ی تحریم های مالی و
اقتصادی بود. بر اساس توافق وین تحریم های اقتصادی و مالی در حوزه های
بانکی، مالی، نفتی، گازی، پتروشیمی، تجاری، بیمه، حمل و نقل وضع شده از سوی
اتحادیه ی اروپایی و آمریکا که به بهانه ی برنامه هسته یی ایران وضع شده
است در ابتدای اجرای توافق به طور یک جا لغو می شوند که از جمله ی آن می
توان به لغو تحریم 800 شخص حقیقی و حقوقی همانند بانک مرکزی جمهوری اسلامی
ایران، کشتیرانی جمهوری اسلامی، شرکت ملی نفت ایران، شرکت ملی نفت کش و
شرکت های تابعه، ایران ایر و بسیاری از دیگر نهادها، بانک ها و موسسات
کشورمان از فهرست تحریم های اروپا و آمریکا اشاره کرد.
از دیگر سو
1+5 به خاطر مقاومت سرسختانه ی تیم هسته یی کشورمان پذیرفت تا تحریم های
تسلیحاتی با محدودیتی پنج ساله به طور کامل لغو شود. افزون بر آن، ممنوعیت
خرید اقلام حساس با کاربرد دومنظوره لغو و تامین نیازهای ایران از طریق
کمیسیون مشترک ایران و 1+5 تسهیل خواهد شد.
دامنه و شمول لغو تحریم
ها از آن چه بیان شده نیز فراتر رفت و قدرت های جهانی پذیرفتند تا تحریم
تحصیل دانشجویان ایرانی در رشته های مرتبط با انرژی هسته یی را نیز به طور
کامل لغو کنند. در کنار آن، لغو ممنوعیت خرید هواپیمای مسافربری مرتفع و
امکان بازسازی ناوگان هوایی کشور و ارتقای ایمنی پروازها وآزاد شدن ده ها
میلیارد دلار از درآمدهای مسدود شده ی ایران از مهمترین دستاوردهایی تیم
مذاکره کننده ی ایران در پیوند با لغو تحریم ها بود.
خارج از موضوع
لغو تحریم، فعالیت های هسته یی ایران که تا چندی پیش به ناحق تهدید کننده ی
امنیت منطقه و جهان معرفی می شد با این توافق از سوی قدرت های جهانی رسمیت
یافت و مورد احترام قرار گرفت. پس موضوع هسته یی ایران اکنون به زمینه یی
برای همکاری بین المللی با سایر کشورها در قالب استانداردهای بین المللی
تبدیل شده است.
بنابراین، شناسایی ایران به عنوان یک قدرت دارای
فناوری هسته یی و برخوردار از برنامه هسته یی صلح آمیز، از جمله چرخه ی
کامل سوخت و غنی سازی از سوی سازمان ملل متحد و سایر کشورهای جهان یکی دیگر
از دستاوردهای این دور از گفت و گوها بود. حتی فراتر از شناسایی فعالیت
های هسته یی صلح آمیز کشورمان، ایران بر اساس توافق وین می تواند به عنوان
صادرکننده اورانیوم غنی شده به بازارهای بین المللی وارد شود و 2 محصول
راهبردی «اورانیوم غنی شده» و «آب سنگین» خود را به بازارهای جهانی عرضه
کند.
در مجموع، نگاهی به مفاد مندرج در بیانیه ی وین آشکارا حاکی از
توافقی با دستاوردهای کلان برای جمهوری اسلامی است؛ دستاوردهایی که با
عنایت به خطوط قرمز و منافع ملی کشورمان ترسیم شده است. اصل اساسی در رسیدن
به این مهم، اولویت «مذاکره» بر «مقابله» است به طوری که 2 طرف به منظور
دستیابی به توافقی برد – برد از بخشی از خواسته های خود می گذرند و بدون شک
در توافق برد – باخت عنصر ثبات و پایداری وجود ندارد.
رهایی ایران
از سوژگی و رفع ایران هراسی ساختگی از دستاوردهای مهم دیگر این توافق
تاریخی است. با حل و فصل موضوع هسته یی ایران و خارج شدن پرونده ی کشورمان
از زیر فصل هفتم منشور ملل متحد، فعالیت های هسته یی کشورمان به امری عادی
تبدیل خواهد شد که این امر خود راه را بر کارشکنی دشمنان ایران مسدود خواهد
کرد. از سوی دیگر به خاطر همکاری ایران با سایر کشورهای جهان در این زمینه
و حضور تهران در بازارهای بین المللی به رغم هیاهوهای تبلیغاتی دشمنان،
جهانیان از ایران چهره یی موجه خواهند دید.
در نهایت پس از وارسی
دقیق متن توافق وین می توان به این نتیجه رسید که اهداف ایران در حفظ
توانمندی هسته یی، لغو تمامی تحریم های تحمیل شده هسته یی، لغو تمامی
قطعنامه های شورای امنیت و در نهایت خروج پرونده ی ایران از زیر فصل هفتم
منشور تحقق یافته است. این موارد تنها دستاوردهای آنی توافق هستند چه بسا
که دستاوردهای آتی این توافق تاریخی در اثر ورود ایران به بازار انرژی جهان
و ایجاد فضای باز برای سرمایه گذاری به مراتب بیشتر از دستاوردهای مستقیم و
گنجانده شده در متن توافق باشد.