هفت کشور بزرگ و پیامدهای توافق هسته‌ای/بازندگان توافق کیستند

دکتر «علی المؤمن» رئیس مرکز پژوهش‌های خاورمیانه به بررسی بیانیه مشترک در پایان مذاکرات وین میان ایران و ۱+۵ پرداخته است که از نظر می گذرد.

هفت کشور بزرگ دنیا امروز به صورت رسمی از دستیابی به توافق درباره برنامه هسته ای ایران و لغو تمامی تحریم های اعمال شده علیه آن خبر دادند. تحریم های سیاسی که غرب از حدود چهار دهه پیش اعمال آنها بر ایران را در دستور کار خود قرار داده بود. پس از این توافق که هفت کشور بزرگ (آمریکا، فرانسه، انگلیس، روسیه، چین، آلمان و ایران) آن را امضا کردند، ماراتن سلسله مذاکرات سخت و نفسگیر میان دو طرف به پایان رسید. مذاکراتی که از ۱۲ سال پیش آغاز شده و در این دو سال اخیر به صورت فشرده ادامه پیدا کرد.

با وجود اینکه موضوع این توافقنامه «برنامه هسته ایران» است و صرف نظر از جزئیات فنی آن، اما دربردارنده چند نکته اساسی در زمینه تحولات منطقه ای و جهانی است که مهمترین آنها به شرح ذیل است:

۱ـ اذعان به اینکه ایران یک قدرت سیاسی جهانی در کنار شش کشور بزرگ یعنی آمریکا، روسیه، فرانسه، انگلیس، چین و آلمان است. دستاوردی که به ایران هدیه نشد، بلکه ایران با مقاومت، صبر، هوش و توانایی های ذاتی خود توانست آن را محقق کند. این اذعان از یک سو تثبیت جایگاه ایران به عنوان یک شریک برابر با چین و روسیه در محور شانگهای را به دنبال خواهد داشت و از سوی دیگر مناطق نفوذ را دوباره میان ایالات متحده آمریکا و جمهوری اسلامی ایران تقسیم می کند. زیرا نوعی تفاهم متقابل در خصوص منازعات میان دو طرف در خاورمیانه، حضور ایران در آسیای میانه، آفریقا و آمریکای لاتین وجود خواهد داشت. این موضوع موجب می شود تا تنش ها میان دو طرف به ویژه در مناطق ملتهب واقع در خاورمیانه از جمله افغانستان، بحرین، یمن، سوریه، لبنان و عراق کاهش پیدا کند.

۲ـ اذعان به اینکه ایران از نظر علمی، هسته ای و تکنولوژی در جهان، یک قدرت محسوب می شود. همکاری های بین المللی گسترده با ایران در این زمینه ها، پیشرفت علمی و روزافزون ایران در تمامی زمینه ها را به دنبال خواهد داشت. زیرا تکنولوژی هسته ای وارد بسیاری از زمینه ها در زندگی از جمله انرژی، پزشکی، مهندسی، آموزش عالی و صنعت خواهد شد. بدین ترتیب کشورهای واقع در مجاورت ایران هم به صورت مستقیم می توانند از تولیدات ایرانی ها در زمینه های ذکر شده استفاده کنند.

۳ـ ورود به بازار اقتصادی خاورمیانه، اروپا، شرق آسیا و روسیه؛ زیرا لغو تحریم های اعمال شده علیه ایران موجب می شود درآمدهای این کشور حدود بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار در سال افزایش یافته و اقتصاد، صنعت و تکنولوژی آن را به صورت بی سابقه ای رونق می بخشد. ورود ایران به بازارهای اقتصادی جهانی می تواند این کشور را به مرکزی برای انجام فعالیت های اقتصادی جهانی جدید و همچنین مرکزی برای همکاری ها در زمینه های صنعتی و تکنولوژی تبدیل کند. از همین رو کشورهایی نظیر چین، روسیه، آلمان و فرانسه در جریان مذاکرات هسته ای با ایران منافع خود را در نظر گرفتند؛ آنها چشم به همکاری های صنعتی و تجاری گسترده با ایران دوخته اند.

۴ـ تبدیل شدن مجدد محور شرقی یعنی روسیه، ایران، چین و دیگر کشورها به یک قدرت جهانی سیاسی، اقتصادی و نظامی در مقابل محور غربی به رهبری آمریکا؛ موضوعی که به هیمنه و سیطره آمریکا بر تصمیمات کشورهای جهان عرب پایان داده و نوعی برابری قدرت میان دو محور ایجاد می کند. درست به همین دلیل است که روسیه و چین از هم‌پیمان خود یعنی ایران در طول مذاکرات حمایت کردند. روسیه و چین کاملا بر این مسأله واقف بودند که پیروزی نسبی ایران در مذاکرات هسته ای، محور شانگهای را تقویت خواهد کرد و موجبات گسترش نفوذ پکن و مسکو را در بسیاری از زمینه ها فراهم می کند.

۵ـ جان گرفتن محور مقاومت در منطقه خاورمیانه، تقویت قدرت سیاسی، نظامی و اقتصادی آن در کنار توسعه جغرافیایی و اجتماعی و همچنین اذعان به رهبری این محور توسط ایران. این موضوع به حمایت ایران از حلقه های این محور در عراق، یمن، سوریه، لبنان و فلسطین مشروعیت سیاسی در منطقه و جهان می بخشد. قدرت یافتن محور مقاومت موجب می شود تا بحران های موجود در کشورهای یاد شده به تدریج پایان یابند.

۶ ـ افزایش قدرت محور مقاومت به رهبری ایران تأثیر بسیار مثبتی بر شیعیان در منطقه خاورمیانه به ویژه در عراق، عربستان، بحرین، یمن و لبنان دارد به طوری که بار بسیاری از فشارهای فرقه گرایی، اجتماعی، سیاسی، تبلیغاتی، تروریستی و فرهنگی را به تدریج از دوش آنها بر می دارد. قدرت محور مقاومت عامل بازدارندگی در مقابل کشورهایی نظیر عربستان، قطر، ترکیه و اردن است که شیعیان را هدف قرار می دهند. محور مقاومت همچنین به عنوان تکیه گاه شیعیان در مقابل تهدیدات داعش و جبهه النصره به شمار می رود.

می توان گفت که هر هفت کشور شرکت کننده در مذاکرات هسته ای، راضی از این مذاکرات خارج شدند و توافق به دست آمده میان آنها تا حد زیادی عادلانه بود. اگر محور شرقی یعنی ایران، روسیه و چین را در این مذاکرات پیروز در نظر بگیریم، در آن سو محور غربی هم شکست نخورده است و با تحقق دستاوردهایی در زمینه امنیت منطقه ای و جهانی و همچنین دستاوردهای اقتصادی از مذاکرات خارج شد. تنها محوری که خود را بازنده اصلی این توافق جهانی می داند، محور نژادپرست فرقه گراست که با ایران دشمنی ایدئولوژیکی دارد و عربستان و رژیم صهیونیستی رهبری این محور را بر عهده دارند.