سی سال تحریم و انتظار برای تاثیرگذاری

خبرگزاری فارس، به دلیل اهمیت این پژوهش، خلاصه اجرایی آن را منتشر می کند:

* تاثیر تحریم‎‎‎ها بر ادبیات ایران

بررسی تاثیرگذاری تحریم‌ها بر رقابت ایران و آمریکا و تغییر آن از پاییز 2011، موضوع اصلی این مقاله است. این رقابت با وضع تحریم‌های یک جانبه و شدیدتر از سوی آمریکا، وضع تحریم‌ها از سوی اتحادیه اروپا، توسعه توان موشکی و هسته‌ای ایران (به گزارش نهادهایی مانند گزارش سال 2011 آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که به تشریح ابعاد نظامی احتمالی برنامه اتمی ایران می‌پردازد)، وارد مرحله جدیدی شده است. گفتنی است، وضع تحریم‌ها توان صادراتی، نظام مالی و اقتصاد ایران را تحت تاثیر قرار داده است.

از جمله موارد موثر دیگر می‌توان به لحن ایران و تهدید این کشور نسبت به انسداد تنگه هرمز و قطع جریان نفت، افزایش حمایت از نیروی قدس، دولت‌های شیعه، تلاش در جهت ترور سفیر عربستان در آمریکا، حمله معترضان به سفارت انگلیس در تهران در تاریخ 30 نوامبر 2011 و حمله به دیپلمات‌های اسرائیلی با حمایت ایران، اشاره کرد.

* سیاست چماق و هویچ

در سال 2011، تحریم‌ها جدی شدند. موضوع مهم که رقابت ایران و آمریکا را شکل می‌دهد، میزان تاثیرگذاری تحریم‌های فلج کننده آمریکا و اتحادیه اروپا بر جنبه‌های نظامی برنامه هسته‌ای ایران و پایان بحران از طریق گفتگوهای چند جانبه و دستیابی به توافق مشترک است. به عبارت دیگر، موضوع تداوم یا عدم تداوم مذاکرات و پایداری در روابط ایران، آمریکا، اروپا و کشورهای حاشیه خلیج فارس است.

وضع تحریم موضوع جدیدی نیست. با سقوط شاه در سال 1979، اولین دور تحریم‌ها با تحریم صادرات سلاح و توقیف دارایی‌های ایران آغاز شد. رفته رفته مقامات آمریکا تحریم‌های یک جانبه بیشتری را بر ضد ایران اعمال کردند. با گذشت زمان آمریکا جامعه جهانی را به یاری طلبید و از این پس تحریم‌های بین‌المللی بر ضد ایران وضع شدند. با این حال، تا پایان سال 2011، تحریم‌ها از تاثیرگذاری زیادی برخوردار نبودند. با وجود تاثیرگذاری اندک تحریم‌ها و ممانعت از توسعه نظامی ایران، این کشور موفق شد در زمینه‌هایی چون جنگ نامتقارن، برنامه‌های موشکی و دستیابی به دانش هسته‌ای (تحریم‌ها باعث کندی این روند شدند) پیشرفت‌های چشمگیری نماید. به باور کارشناسان، ایران گزینه‌ و زمان لازم برای دور زدن تحریم‌ها را در اختیار داشته است.

* تداوم پیشرفت ایران و اعمال تحریم‌های شدیدتر

پیشرفت ایران و دستیابی تدریجی این کشور به دانش هسته‌ای، آمریکا و متحدان اروپایی‌اش را بر آن داشت تا تحریم‌های شدیدتری را بر بخش‌های صادرات انرژی، بخش تجاری و سیستم بانکی ایران اعمال کنند. این تحریم‌ها تا تابستان سال 2012 کاملا اجرایی نشدند و هم‎‎‎چنان استثنا‌های فراوانی دارد. در آن زمان آمریکا تحریم‌هایی را بر سیستم بانکی، شرکت‌های ایرانی فعال در بخش هسته‌ای، صنایع نفت و پتروشیمی و صنایع خارجی فعال در بخش پتروشیمی، صنایع نظامی، حمل و نقل و صادرات فلزات گران‌ بها اعمال کرد. اتحادیه اروپا نیز با ممنوعیت واردات محصولات پتروشیمی از ایران و ممنوعیت سرمایه گذاری در صنایع پتروشیمی این کشور، با آمریکا همراه شد. واردات ژاپن از ایران حدود 18 درصد کاهش یافته و دولت درصدد کاهش این میزان به 15 درصد است.

* زمان و تاثیر تحریم‌های جدید

در پایان سال 2011، آمریکا و اتحادیه اروپا فشارها بر ایران را افزایش دادند. بر اساس اعلام بانک مرکزی ایران (در تاریخ 9 ژانویه 2013)، نرخ تورم به 27.4 درصد رسیده است. در تاریخ 8 ژانویه 2013، سازمان اطلاعات انرژی آمریکا (یی آی ای)، گزارش خود را منتشر کرد. بر این اساس، به دلیل نبود امکانات مالی لازم میزان تولید ناخالص ایران در ماه آخر سال 2011 کاهش یافته است. این گزارش پیش‌بینی می‌کند که میزان تولید نفت ایران از 3.4 میلیون بشکه در روز، در اوایل سال 2012 به 2.6 میلیون بشکه در روز در چهار ماهه آخر سال 2012 رسیده است.

در تاریخ 2 ژانویه 2013، اوباما قانون اختیار دفاع ملی «اف وی» را اجرایی کرد. بر این اساس، اموال و دارایی‌های شرکت‌هایی که کالا و خدمات در زمینه‌های صنایع کشتی سازی، حمل و نقل و عملیات بندرگاهی در اختیار ایران قرار دهند، توقیف شده و مشمول 5 تحریم می‌شوند. به موجب این قانون، شرکت‌های بیمه‌ای از بیمه این قبیل فعالیت‌ها منع شده‌اند. همچنین استفاده از سیستم بانکی آمریکا نیز، ممنوع اعلام شده است. این قانون شامل کشورهای وارد کننده گاز از ایران و کشورهایی که از تحریم‌های آمریکا بر ضد ایران معاف شده‌اند، نمی‌شود. به موجب این قانون صدور فلزات گران بها (مانند طلا) و نرم افزارهای کاربردی برای ترکیب فرایندهای صنعتی به ایران ممنوع بوده و خاطیان تحریم خواهند شد. این قانون تحریم‌های سوء استفاده کننده از حقوق بشر را بر جمهوری اسلامی ایران اعمال می‌کند.

در تاریخ 6 فوریه، تمامی منابع مالی لازم برای خرید نفت ایران باید به حساب بانک‌های خریدار واریز شوند و نمی‌توان از آنها برای خرید کالاهای تحریمی استفاده کرد. این امر درآمدهای ارزی قوی ایران را تا حدی کاهش می‌دهد.

* کاهش تولید نفت ایران

براساس گزارش ماهانه آژانس بین‌المللی انرژی (آی ای ای) در 12 دسامبر 2012، تولید ناخالص ایران در ماه نوامبر 2.7 میلیون بشکه در روز کمتر بوده و ممکن است در سال 2013 به 1.0 میلیون بشکه در روزکاهش یابد. این گزارش به کاهش 50 درصدی صادرات ایران در سال 2012 در قیاس با سال 2011، اشاره می‌کند. با این حال، تولید نفت ایران در ماه نوامبر (1.3 میلیون بشکه در روز) نسبت به ماه سپتامبر (1.07 میلیون بشکه در روز) بیشتر بوده است. تحریم‌های آمریکا به چین، کره شمالی، ژاپن و هند که از شرکای نفتی عمده ایران محسوب می‌شوند، فشار وارد می‌کند. واردات نفت این کشورها از ایران در تابستان سال جاری کاهش یافته است.

* کاهش شاخص‌های مثبت در ایران

در تاریخ 10 سپتامبر 2012، موسسه بین‌المللی سرمایه گذاری گزارشی را منتشر کرد که حاکی از تاثیرگذاری تحریم‌ها بر اقتصاد ایران می‌باشد. بر این اساس، انتظار می‌رود که تولید ناخالص داخلی ایران در مقایسه با رشد 1.2 درصدی سال 2011، 3.5 درصد کاهش یابد. میزان نرخ تورم نیز از 26.5 درصد در سال 2011 به 50 درصد در سال 2012 رسیده است. با فرض اینکه قیمت هر بشکه نفت 110 دلار در بشکه باقی بماند، میزان درآمدهای نفتی دولتی 40 درصد کمتر از سال 2011 خواهد بود. 

ادامه دارد....