8 حوزه ی اصلی پدافند غیر عامل در سال جدید

سردار سرتیپ پاسدار دکتر 'غلام رضا جلالی ' رئیس سازمان پدافند غیرعامل در اولین نشست تخصصی و آموزش پدافند غیرعامل استان ها ویژه روسای ادارات، کارشناسان در حوزه سایبری، زیستی و فنی که در محل سازمان پدافند غیرعامل کشور برگزار شد،ضمن تبریک حلول ماه رجب و اعیاد این ماه گفت: این نشست بیشتر یک کارگاه آموزشی است و تلاش شده که در 3 حوزه سایبری، زیستی و فنی مباحث را به صورت کارگاهی و رو در رو آموزش دهد.

*توقع مقام معظم رهبری از پدافندغیر عامل*

وی بحث را بر کلیات موضوع پدافند غیر عامل تمرکز داده وگفت: مقام معظم رهبری موضوع پدافند غیر عامل را به عنوان تعریف، همچنین اعلام انتظار مساله بیان کرده وفرمودند " پدافند غیر عامل مثل مصونیت بخشی به بدن می باشد" در واقع پدافند غیر عامل و اقدامات آن را تشبیه کردند به مصون سازی بدن سپس توقع و انتظارشان را از موضوع مصون سازی اینگونه بیان داشته اند که اگر دشمن اقدامی کند ضرب و زوری بزند و تلاش بکند ، اتفاقی نیفتاده و اثری از خود بجای نگذارد ،مثل کسی که علیه یک بیماری واکسن می زند واکسینه شده و اتفاقی رخ نخواهد داد،که این بیان هم انتظار است و هم به نوعی تعریف جدیدی از پدافند غیر عامل، در واقع پدافند غیر عامل به عنوان بی اثر کردن اثر تهدید بر کشور تعریف شده است.

*منشاء تهدید*

وی در خصوص واژه تهدید گفت: تهدید در واقع منشا بیرونی دارد و در اختیار نبوده و می توانیم فقط با آن مقابله کنیم ،لذا یکی موضوع تهدید است ودیگری تهدید واثر آن که در واقع نتیجه جمع جبری تهدید و آسیب پذیری ها می باشد، جمع جبری این دو، ما را یا به سمت پایداری ویا ناپایداری و تزلزل می برد.

*دسته بندی تهدید*

وی در خصوص اثر تهدید گفت:باید دید تهدید چیست و چه اثری بر کشور می گذارد،تهدید معمولاً در ادبیات استراتژیک و علوم انسانی به 2 دسته تقسیم می شود، تهدیدات طبیعی و غیر طبیعی یا انسان ساخت.

*تعداد تهدیدات طبیعی *

جلالی ادامه داد؛حدود 49 تهدید طبیعی شناخته شد در دنیا هست که مجموعه ای از ویژگی ها را دارا می باشد، دومین تهدید، غیر طبیعی یا انسان ساخت می باشد یعنی منشا آن انسان است در تعریفی که از پدافند غیر عامل شده است در واقع موضوع پدافند غیر عامل تهدیداتی با منشا دشمن است منشا طبیعت را در قالب مدیریت بحران و حوادث طبیعی دنبال می کنند.

*کنترل اثر تهدیدات انسان ساخت *

رئیس سازمان پدافند غیر عامل کشور گفت: باید اثر تهدیدات انسان ساخت را بر کشور کنترل ، مدیریت و کاهش داده به سمت صفر میل داده و یا به صفر برسانیم.

*ویژگی تهدیدات طبیعی*

وی گفت: تهدیدات طبیعی چند ویژگی دارد، اول اینکه منشا آن طبیعت است ونه انسان ، وقتی که منشا طبیعت باشد ویژگی هایی پیدا می کند اول این که فعل و انفعالات طبیعی زمین محور کار می شود دوم اینکه در آن انگیزه دشمن و خصومت وجود ندارد سوم ، تهدید و عنصر تشکیل دهنده تهدید، یک مفهوم ثابت است مثل زلزله ی نپال با زلزله ی ایران ماهیتاً فرقی نمی کند لذا یک ویژگی بسیار موثر است ،تهدیدات طبیعی منشا آن ثابت ویا تغییرات بسیار کم و در حد صفر می باشد یعنی زلزله ی 200 سال پیش و 20 سال پیش تفاوتی نداشته و زیاد تغییر در آن اتفاق نمی افتد این به انسان کمک می کند که با استفاده از علوم و دانش تجربه بر این پدیده و حادثه غلبه کند و در واقع سعی کند با ابزار علمی و مهندسی این حادثه را مدیریت و کنترل کند وقتی این اتفاق می افتد علوم مهندسی ، استاندارد و آیین نامه تولید می شود.

* نقش دانش ، تکنولوژی و صنعت در تهدیدات انسان ساخت*

جلالی گفت: در تهدیدات انسان ساخت که موضوع پدافند غیر عامل است اولین نکته این است که منشا تهدید طبیعت نیست بلکه انسان است (یک فرد یا گروه ، شهر و یا کشور) و از ابزار دانش و علم استفاده کرده ، شمشیرش را تیزتر می کند و یا سپرش را قوی تر ، پس منشا تهدید انسان دانش و تکنولوژی و صنعت است حال سوال این است که آیا این تهدیدات طبیعی یک مفهوم ثابت دارد ، می بینید سلاح های نظامی کارکردشان را از دست می دهند. مثلاً تانک هایی که اوایل دفاع مقدس از آن ها استفاده می کردیم،الان در پادگان های ارتش به عنوان ماکت استفاده می شود یعنی نماد نظامی است و دیگر قابلیت سلاح ندارد چرا؟ چون دانش بشری رشد کرده است و از این سلاح رد شده است،لذا سلاح ها یک روز بهتر هستند و سلاح جنگ هستند و یک روز همان سلاح تبدیل می شود به اسباب بازی بچه ها، مثل شمشیر که یک روز سلاح جنگ بود به ابزار تشریفات و بازی تبدیل شده است. این نتیجه ی این تاثیرات که منشا تهدید در اینجا انسان ساخت است و در این انسان ساخت بودن دانش ، تکنولوژی و صنعت است که آن را افزایش می دهد.

* فناوری ، فرصت یا تهدید *

وی گفت: زمانی که در خصوص فناوری در موضوع تهدید صحبت می کنیم نباید هر فناوری را تهدید فرض کنیم ، فناوری ها هم فرصت هستند و هم تهدید ،انسان عاقل کسی است که از فرصت هایش بهره برداری کند و با تهدیداتش مقابله ، مثلا فناوری سنجش از راه دور این امکان را می دهد که همه جای دنیا را کنترل کنیم و نظارت کنیم ، این امکان را به چه کسی می دهد ؟ به صاحب فناوری ، یعنی صاحب فناوری تسلط و اشراف بر همه کشورها پیدا می کند و برای او قدرت ، ثروت ،امکان و فرصت تولید می کند ولی برای کشورهایی که تحت کنترل قرار می گیرند تهدید.

* استفاده ی هوشمندانه از فناوری *

جلالی گفت: فناوری فی نفسه بد نیست ولی مالکیتش و نوع استفاده از آن می تواند فرصت و تهدید را در کنار هم ایجاد کند ، استفاده ی هوشمندانه از فناوری ها یعنی اینکه هم تهدید آن را ببینیم و هم فرصت آن را ، از فرصت آن بهره برداری کرده و با تهدید آن مقابله کنیم ،همه ی فناوری ها اینگونه هستند چون علم و دانش محور کار است ،آن ویژگی که در تهدیدات طبیعی وجود دارد در تهدیدات غیر طبیعی نیست.

* تهدید انسان ساخت ،پویا علمی و دینامیک *

رئیس سازمان پدافند غیر عامل کشور گفت: علم و دانش ثابت نمی ماند چون انسان منشا است و باعث می شود که به سمت تسلط و اشراف بیشتر برود و از ابزار علم و دانشش استفاده کند و لذا موضوع تهدید انسان ساخت یک مفهوم و ماهیتی پویا علمی و دینامیک است، جنس این تهدید در واقع یک تهدید علمی و پویا می باشد وقتی که ماهیت تهدید فعالیت انسان ساخت شد چند مورد بوجود می آید. انسان فکر ، انگیزه ، اراده ، حب و بغض دارد که در تهدیدات طبیعی اینها وجود ندارد.

* رویکرد در تهدیدات انسان ساخت *

وی گفت:در تهدیدات انسان ساخت دشمنی وجود دارد یعنی یک انسان یا یک کشور بر اساس تهدید می خواهد بر یک کشور دیگر غلبه کند دوم اینکه اراده وجود دارد یعنی بدنبال انگیزه ، اراده بوجود می آید سوم اینکه فکر به دنبال دارد یعنی استراتژی، دکترین، تاکتیک، ساختار مدیریت و فرماندهی که در تهدیدات طبیعی نیست ولی اینجا وجود دارد،لذا وقتی تهدید غیر طبیعی شد دو مشکل ریشه ای بوجود می آید اینکه تهدید ماهیتش علمی و دانشی و ثابت نیست دوم اینکه مفاهیم علوم انسانی از قبیل استراتژی، چگونه جنگیدن، دکترین، اصول بنیادین در جنگ ها و دفاع تاکتیک و روش های کاربرد نیرو و تجهیزات، سلاح، ساختارها و امثالهم بوجود می آید،در این صورت وقتی بخواهیم تهدیدات انسان ساخت را مطالعه کنیم با دو مقوله مواجه هستیم یک مباحث علوم انسانی ،دوم مباحث فنی اثر سلاح بر سازه،چون موضوع تهدیدات علمی، تکنولوژیک فناورانه و صنعتی است پس رویکرد نیز باید علمی فناورانه و صنعتی باشد.

* نگاه تخصصی به تهدیدات*

جلالی در ادامه گفت: نگاه سنتی در بحث پدافند غیر عامل به تهدیدات یک نگاه تخصصی است چون تهدیدات در حال تغییر هستند و تکنولوژی محور، تغییرات سرعتش زیاد است، در واقع ماهیت و چارچوب تهدید ثابت نمی ماند ، تهدید امروز با تهدید چند سال پیش کاملاً متفاوت است در سال های گذشته تهدیداصلی تهدید نظامی بود امروز ممکن است که تهدید نظامی تهدید اصلی نباشد و یا جزیی از تهدیدات و تهدیدات دیگری هم در کنار آن قرار گیرد مثلاً 10 سال پیش تهدید سایبری نداشتیم اما امروز تا مرز جنگ سایبری حرکت کرده ایم.

* سلاح زیستی و سلاح سایبری *

وی گفت: وقتی تحول تهدید را کنترل می کنیم باید تهدید تخصصی هر حوزه را با نگاه تخصصی همان حوزه بشناسیم ، در 3 سال گذشته تلاش کرده ایم که در حوزه زیستی سلاح زیستی ودر حوزه سایبر، سلاح سایبری را تعریف کنیم و بگوییم جنس آن چیست، در حوزه زیستی سلاح یعنی مهندسی ژنتیک روی موجود زنده به سمتی که اهداف و کارکردهایی که شما از آن موجود زنده انتظار دارید ایفا کند، یعنی مهندسی ابولا و کرونا.

*نقش آزمایشگاه در تهدیدات زیستی*

رئیس سازمان پدافند غیر عامل گفت:وقتی تهدید تخصصی می شود باید سلاح های آن و ابزارهایش را بشناسیم مثلاً وقتی به آزمایشگاه زیستی نگاه می کنیم ،نگاه به آزمایشگاه بخشی از سامانه فرماندهی و کنترل و بخشی از سامانه ی رادار باشد، در زیستی تشخیص در آزمایشگاه صورت می گیرد اگر شبکه ی آزمایشگاهی را توسعه دهیم در واقع شبکه رادار را توسعه داده ایم پس ادبیاتش کاملاً متفاوت می شود.

*گام های تخصصی در پدافند غیر عامل*

وی ادامه داد:پس گام اول در چارچوب پدافند غیر عامل این است که بتوانیم تهدید را تخصصی بشناسیم؛ گام دوم اینکه ادبیات علمی آن حوزه را مبنا قرار دهیم مثلاً اگر سایبری است فقط حرف سایبری زده شود و حرف نظامی نباشد؛ گام سوم این است که در پدافند غیر عامل یک مفاهیم کلی مثل مصونیت بخشی، آسیب ناپذیری و چرخه حیات وجود دارد، این مفاهیم را به حوزه های تخصصی مثل رصد و پایش تهدید در حوزه ی بیولوژیک، شبکه های آزمایشگاهی ، خانه ی بهداشت، شبکه کنترل کردن و مانیتور کردن هر نوع حادثه در کشور انتقال دهیم.

* نگاه تخصصی پدافند غیر عامل به حوزه های تهدید*

جلالی گفت:پس ژن دفاع یا ژن پدافند غیرعامل را بر بستر حوزه ی تخصصی تهدید تزریق و تلفیق می کنیم و یک مفهوم جدید درست می کنیم این مفهوم جدید پدافند زیستی یا پدافند سایبری یا پدافند اقتصادی نام دارد، یعنی مفاهیم کلی را از بخش دفاع گرفته و تبدیل کردیم به مفاهیمی در حوزه های تخصصی ،گام بعدی این است که از اعمال مستقیم ملاحظات نظامی بر آن حوزه پرهیز کنیم. ترکیبی که بدست می آید می شود نگاه تخصصی پدافند غیرعامل در هر حوزه،وقتی این اتفاق بیفتد پدافند غیر عامل تبدیل می شود به پدافند غیر عامل تخصصی.

* رویکرد دفاع و پدافند درحوزه های تهدید *

وی گفت:سال گذشته که گزارش را به خدمت مقام معظم رهبری برای تصویب اساسنامه تقدیم کردیم ،ذکر شد که تحولاتی اتفاق افتاده و تهدیدات تغییر کرده و تهدیداتی در حوزه های مختلف شکل گرفته است و لازم است نگاه تخصصی از پدافند غیر عامل داشته باشیم و برای هر حوزه ای، رویکرد پدافند غیر عاملی خاص خود ارائه شود،مقام معظم رهبری فرمودند: "همین درست است"، یعنی این رویه را تایید فرمودند، این رویکرد می گوید که متناسب با تغییر تهدید، باید رویکرد دفاع در برابر تهدید را دنبال کنیم.لذا مکلفیم پایش و مانیتورینگ دائمی در حوزه ی تهدیدات داشته باشیم تغییرات را احصاء کرده ، متناسب با تغییرات و تجزیه تحلیل هایی که انجام می شود بتوانیم رویکرد دفاع و پدافند در آن حوزه را طراحی و دنبال کنیم.

*هشت رویکرد پدافند تخصصی*

وی کارگاه های آموزشی در این خصوص را کار لازم و واجبی دانسته و گفت:براساس رویکرد پدافند تخصصی هشت رویکرد را در پدافند غیر عامل احصا کردیم:

1- پدافند غیر عامل عمومی؛ یا همان رویکرد پدافند گذشته که مقاوم سازی در برابر تهدیدات نظامی است که یکسری اقدامات عمومی انجام می گیرد.

2- پدافند سایبری ؛ پدافند در فضای سایبر علیه تهدیدات عاملانه ی واحدهای نظامی سایبری کشورها بر علیه کشور، امروزه کشورهای زیادی ارتش درست کرده که بر علیه اهداف استراتژیک سایبری کشورهای دیگر حمله کنند. منظور ازپدافند سایبری هر نوع هک و نفوذ نیست به تهدیدی گفته می شود که مقابله با دشمن سازمان یافته در حوزه های سایبری باشد.

3- پدافند زیستی؛ که در 6 حوزه ی انسان، دام، غذا، آب آشامیدنی، محیط زیست و کشاورزی فعالیت می کند و تهدیدات عاملانه مهندسی شده و عمدی زیستی را بر علیه کشور مدیریت و کنترل می کند.

4- پدافند پرتویی؛ در واقع دفاع و پدافند و صیانت از مردم در برابر هر نوع حادثه ی هسته ای است، این حادثه ی هسته ای می تواند نشت کارخانه باشد یا اقدام تروریستی گروهی در نزدیکی مراکز هسته ای و می تواند تهدیدات هسته ای باشد.

5- پدافند شیمیایی ؛یعنی اینکه حوادث زیر ساخت های شیمیایی کشور را بتوانیم کنترل و مدیریت کنیم و در ساخت آنها نگاه مهندسی را اعمال کنیم به شکلی که بتوانیم آسیب پذیری را در ذات طرح کاهش دهیم.

6- پدافند کالبدی یا فنی؛ در تدابیر مقام معظم رهبری بر این موضوع تاکید شده است، یعنی حذف اثر تهدید بر کالبد کشور کالبد یعنی همه ی زیر ساخت ها ، نیاز جدی داریم که مدلی از مهندسی را احصا کرده، بتواند گام به گام در دل اقدامات مهندسی کشور رشد کنیم و به سمت جلو حرکت کنیم نه اینکه به مانع تبدیل شود که جلوی کار را گرفته و به عنصر بی خاصیت و بدون تاثیر تبدیل شود.امروز می بینیم که انهدام زیر ساخت های یمن توسط عربستان یک مشکل جدی برای آنها ایجاد کرده است.از بین بردن زیر ساخت دو اثر دارد، اولا فشار آنی به کشور وارد می کند مثل قطع آب و برق و گاز و ثانیا تاثیر اقتصادی ثانویه نیز دارد که این زیر ساخت ها را باید در طول 30 سال دوباره بسازند،عراقی ها پس از جنگ خودشان گفتند که 40 سال از ایران عقب تر هستیم یعنی 40 سال باید صرف باز سازی زیر ساخت هایشان کنند.

در مباحث پدافند کالبدی با دو رویکرد باید کار انجام داد:

• یک رویکرد نگاه پدافند کالبدی بر زیر ساخت های موجود است که به آن مهندس معکوس می گویند، یعنی تحلیل خطر و تهدید بر سازه ی موجود و بعد بررسی راه حل هایی که حداقل هزینه و حداکثر کارایی را داشته باشد و موجب کاهش آسیب پذیری شود.
• رویکرد دوم هم این است که قبل از شروع به ساخت یک کارخانه از مشاوران استفاده و گام به گام با ساخت آن مباحث پدافند غیر عامل را دنبال می کنیم.

7- پدافند اقتصادی؛ بنابر فرمایش مقام معظم رهبری "درگیر یک جنگ تمام عیار اقتصادی هستیم" و باید مجموعه ای از اقدامات اقتصادی را دنبال کنیم که به یک پایداری در حوزه ی اقتصاد رسیده، کارکردهای اساسی تداوم داشته باشد و بتوانیم نیازهای مردم را تامین کنیم.

8- پدافند مردم محور ؛در کشورهای دیگر اسم آن را civil defense یا civilian passive defense که در واقع پدافند غیر عامل مردمی است برخی ماموریت های آن عبارت اند از صیانت مردم در برابر حادثه مخصوصا جنگ، کمک به تامین نیازمندی های مردم، کمک به اداره ی مردم و طراحی و اسکان و امنیت مردم،این موارد هشت حوزه ی اصلی پدافند غیر عامل در سال جدید می باشد.

* اهمیت زیر ساخت ها*

رئیس سازمان پدافند غیر عامل کشور گفت: در ابتدای تشکیل سازمان پدافند غیرعامل تدبیری از مقام معظم رهبری داشتیم که فرمودند "ابتدا زیر ساخت ها را طبقه بندی کنید بعد براساس طبقه بندی و الویت اقدام کنید". طبقه بندی یعنی اینکه اهمیت زیر ساخت چه میزان است کدام یک حیاتی ، حساس ، مهم و کدام قابل حفاظت است .

* زیر ساخت های ویژه *

وی ادامه داد؛ زیر ساخت جدید هم اضافه شده به نام زیر ساخت های ویژه ،در گذشته طبقه بندی 3 دسته بود حیاتی ،حساس و مهم که به پنج دسته تبدیل شد، یعنی زیر ساخت هایی که از حیاتی مهم ترند تحت عنوان زیر ساخت ویژه قرار بگیرند و یک زیر ساخت قابل حفاظت که عموماً در استان ها وجود دارد اضافه شود یعنی در استان ها یک طبقه بندی وجود نداشته باشد، مثلاً اگر استانداری به عنوان مهم ترین مرکز استان به لحاظ مقیاس استانی در نظر بگیرید پمپ بنزین و یک بانک هم اهمیت دارند ولی اهمیت بانک و استانداری به لحاظ درجه اهمیت یکی نیست، استانداری می شود مهم و بانک می شود قابل حفاظت.

* ظرفیت سازی و توسعه زیرساخت ها *

جلالی گفت:از این پنج طبقه بندی، مهم ها و قابل حفاظت باید تماما در استان ها متمرکز شود. از نظر تعداد حجم زیادی هم دارد. هر چه بالاتر می رویم تعداد زیرساخت ها کمتر می شود و هرچه بطرف پایین برویم تعداد آن ها بیشتر می شود. ممکن است ظرف مدت یکسال نشود تمام آن را انجام داد ولی باید ظرفیت سازی شود و فعالیت ها را توسعه دهیم تا بتوانیم اینکار را در استان ها انجام دهیم.

*ایجاد ظرفیت و امکانات در استان *

وی گفت: در 4 تهدید سایبری، زیستی، پرتویی و شیمیایی، سایبری مشترک است ، ولی 3 تهدید استانی است، یعنی بیولوژیک و شیمیایی و پرتویی ابتدا در استان ها شکل می گیرد،وظیفه ی استان و استانداری هم مقابله با این 3 حادثه به طور مستقیم است، این 3 حوزه کاملا استانی است و ابزارها، ظرفیت ها و امکانات باید در استان ایجاد شود.

* ایجاد آگاهی، دانش و مدیریت در حوزه ی تهدید*

وی گفت: آگاهی، دانش و مدیریت مهم تر از ابزار هستند،اگر ابزار باشد و آگاهی و مدیریت نباشد آن ابزار خراب می شود ولی اگر مدیریت، آگاهی و دانش باشد و ابزار نباشد، ابزار هم تولید می شود و یا ابزارهایی را بکار می گیرند،در واقع ایجاد آگاهی، دانش و مدیریت در این 4 حوزه ی فنی مهندسی(کالبدی)، زیستی، پرتویی و شیمیایی باید ایجاد شود.

*ایجاد ابزار و امکانات در استان*

جلالی گفت:این موارد را باید خودتان انجام دهید ،ما فقط نقش کمک کننده و حمایت کننده را اجرا می کنیم. به عنوان مثال اگر در بوشهر اتفاقی بیافتد تا بخواهیم امکانات از تهران به بوشهر ارسال کنیم حداقل 2روز طول می کشد لذا باید امکانات و ابزار در خود بوشهر موجود باشد. اول این است که مدیریت، دانش و آگاهی بوجود بیاید و استاندار و فرماندار بوشهر بدانند که چه ظرفیت هایی در استان وجود دارد و از آنها استفاده نمایند.

* یک توصیه *

جلالی در خاتمه گفت: تلاش می کنیم ساختار پدافند غیرعامل در استان ها به یک استحکام بهتری برسد که بتواند این وظایف را انجام دهد،توصیه ام این است که موضوعات را کاملا جدی بگیرید و بحث ها را کارشناسانه پیگیری کنید.