بیانیه مشترک هسته ای و نظر کارشناسان

اندک زمانی پس از اینکه شرکت کنندگان در گفتگوهای هسته ای اعلام کردند به بیانیه مشترکی در مورد چارچوب توافقنامه نهایی دست یافته اند، من با شمولی بوتیک، خاخام یهودی و یک نامزد شکست خورده کنگره که از نومحافظه کاران مخالف توافق با ایران است، وقت می گذراندم. جای تعجب نداشت که وی از خبر روز (دستیابی به توافق) خشنود نبود. وی گفت طبق شرایط توافق به دست آمده، ایران از هیچ یک از خواسته های خود دست نکشیده است و همه تجهیزات هسته ای خود را نیز حفظ می کند. سناتور تام کاتن (جمهوری خواه، آرکانزاس) که ماه گذشته نامه ای با پشت نویسی 47 سناتور جمهوری خواه دیگر خطاب به دولت ایران منتشر کرده بود نیز در جای دیگری در اعتراض به تواق اعلام کرد: «چارچوب تنها فهرستی از امتیازات خطرناکی است که آمریکا برای ایران در نظر گرفته است و ایران را در مسیر دستیابی به تسلیحات هسته ای قرار می دهد.»

اما انتقادهای این چنینی تنها واکنش های خشمگینانه از سوی مخالفان هستند و با حقیقت مغایرت دارند. طبق چارچوب مورد توافق، ایران دو سوم از سانتریفو‍‍ژهای خود را که برای غنی سازی اورانیوم استفاده می کرد غیر فعال می کند و ذخایر اورانیوم غنی شده خود را نیز کاهش خواهد داد. همین دو پیشرفت به تنهایی قابلیت ایران را برای تولید تسلیحات هسته ای از بین خواهند برد (ایران همواره هرگونه تلاش برای دستیابی به تسلیحات هسته ای را رد کرده است).

مسئله مهم این است که منع گسترش تسلیحات هسته ای یک موضوع کاملا فنی و علمی است و برای افرادی که در این زمینه کارشناس نیستند، ارزیابی هرگونه توافقنامه منع گسترش تسلیحات هسته ای دشوار است. از این رو برای مخالفان تعامل با ایران ساده تر است که از دولت ایران و مقامات این کشور انتقاد کنند تا این که بخواهند در مورد چارچوب توافق نظر مستقیم دهند. بنابراین به نظر برخی کارشناسان در زمینه سیاست گذاری کنترل تسلیحاتی را درباره توافق احتمالی در پی بیانیه مشترک، می پردازیم:

آنتونی کوردسمن از مرکز مطالعات بین المللی و راهبردی و مشاور امنیت ملی پیشین سناتور مک کین و رئیس پیشین دفتر ارزیابی اطلاعات در وزارت دفاع: «پارامترهای و چارچوب پیشنهادی در برنامه جامع اقدام مشترک پتانسیل پیروزی در همه آزمون ها را برای دستیابی به توافقنامه ای معتبر دارد. این بیانیه هم از تهدید هسته ای ایران جلوگیری می کند و هم از رقابت تسلیحاتی در منطقه؛ این توافق همچنین آغازی خوب برای دستیابی به توافقنامه جامع محسوب می شود و و چشم انداز ایجاد ثبات بیشتر در زمینه های دیگر را فراهم می آورد. تایید و بررسی اجرای توافق چندین سال طول خواهد کشید، اما به همراه آن نوعی اعتمادسازی نیز به وجود خواهد آمد. این پیشنهاد نباید به موضوعی برای درگیری های حزبی تبدیل شود؛ بلکه باید به عنوان پیش زمینه ای برای تحلیل موضوعی توافقنامه، قابلیت های اطلاعاتی ما برای شناسایی فعالیت های ایران، قابلیت های آژانس انرژی اتمی برای تایید اجرای توافق و به کارگیری تدابیری در صورت نقض توافق از سوی ایران مورد استفاده قرار گیرد. امکان تصور توافقنامه ای ایده آل هیچ گاه ممکن نبود و اکنون نیز نمی توان گفت گزینه بهتری برای مذاکره وجود داشته است. در حقیقت این بیانیه مشترک یک پیروزی واقعی برای همه طرفین محسوب می شود: آینده ای بهتر برای ایران و امنیت بیشتر برای آمریکا و شرکای عرب آن، اسرائیل و همه متحدان ما.»

ویلیام برنز، رئیس کارنگی اهدا برای صلح بین المللی و معاون پیشین وزیر امور خارجه: «در یک جهان ایده آل، هیچ غنی سازی در ایران صورت نمی گرفت و تاسیسات کنونی غنی سازی این کشور خنثی می شد. اما ما در یک جهان ایده آل زندگی نمی کنیم. ما نمی توانیم دانش ایران و قابلیت هایی را که این کشور در زمینه غنی سازی کسب کرده است، با آرزو و بمب از بین ببریم. آن چه می توانیم انجام دهیم این است که این قابلیت ها را برای مدت زمانی طولانی محدود کنیم، بر فعالیت های ایران نظارت داشته باشیم و از غنی سازی اورانیوم در سطح مورد نیاز برای تولید بمب اتم توسط دولت ایران جلوگیری کنیم. پیشینه مسئله هسته ای ایران سرشار از فرصت های از دست رفته است. احتمالا پیشتر می توانستیم توافق هایی را به دست آوریم که اکنون بهتر به نظر می رسند، اما در آن زمان خوب نبودند. با تمامی نقص های ناگزیر، ما نمی توانیم این فرصت را نیز از دست بدهیم.»

متیو بان، استاد پرو‍ژه های مدیریت اتم در دانشکده جان اف. کندی دانشگاه هاروارد: «توافق پیشنهادی بهترین فرصت برای جلوگیری از ایران مجهز به بمب هسته ای است. این توافق موانع فنی را (بر برنامه هسته ای ایران) اعمال می کند که گریز هسته ای کوتاه مدت را از روی میز بر می دارد و شرایط را برای اقدامات مخفیانه دشوار می سازد. تاثیرات سیاسی توافق ممکن است حامیان ایران مجهز به بمب هسته ای را تحت تاثیر قرار دهد و احتمالا بر تصمیم ایران برای ساخت بمب نیز تاثیر می گذارد. گزینه های دیگر در این زمینه که اعمال تحریم و حمله نظامی هستند، مخاطرات بیشتری برای امنیت آمریکا و جهان خواهند داشت. توافق نقص هایی دارد اما به طور قطع از دیگر گزینه های واقع گرایانه موجود بهتر است.»

دن جوینر، استاد دانشکده حقوق دانشگاه آلاباما: «به طور کلی فکر می کنم چارچوب توافقنامه بسیار خوب در نظر گرفته شده است. در حقیقت، می توان گفت به رغم همه امتیازاتی که به ایران داده شد و بیانات مبهم در مورد لغو تحریم های یک و چندجانبه در بیانیه مشترک، ایران بیشترین شهامت دیپلماتیک را در توافق با این چارچوب نشان داد. مطمئنم که در مورد مسائل بسیاری توافق شده است که ما از آن بی اطلاع هستیم و هیچ شکی ندارم که محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران و گروه وی با طرفین مذاکره به درکی مشترک از مسئله تحریم ها رسیده اند. اما فکر می کنم برای من مسئله حائز اهمیت این باشد که ایران طرفی در مذاکره است که بیشترین امتیازات را برای طرف مقابل قائل شده است.»

همان طور که بسیاری از افراد نیز در چند روز گذشته به این مسئله اشاره کردند، یک چارچوب تنها یک چارچوب است و هنوز جزئیات دشوار و پیچیده ای باقی مانده است. به ویژه با توجه به اعتراضات محافظه کاران در واشنگتن و تهران و همچنین اقدامات بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، توافق ممکن است از هم فرو بپاشد. اما با توجه به اینکه مناظرات در خصوص برنامه جامع اقدام مشترک ادامه خواهد داشت، کارشناسان در زمینه منع گسترش تسلیحات هسته ای نقشی مهم خواهند داشت. لازم است در این زمینه قضاوت های شخصی کنار گذشته و به اظهار نظرهای علمی و کارشناسی توجه شود.