بسیاری از تحلیلگران در آمریکا طی روزها و هفته های اخیر ضمن انتقاد از جریانی که در کنگره این کشور به دنبال افزایش تحریم ها و فشار به ایران است، به کاخ سفید توصیه کردند که به سرعت به دنبال توافق با ایران باشد.
موضوع هسته ای جمهوری اسلامی ایران طی سال های گذشته نقطه کانونی بسیاری از
بحث های راهبردی و سیاست خارجی بوده است؛ موضوعی که هر یک از اندیشکده ها و
مراکز پژوهشی در غرب و دیگر کشورها از منظر و رویکردی به آن پرداخته است.
در
ادامه، به برخی از این رویکردها و دیدگاه ها درباره برنامه هسته ای جمهوری
اسلامی ایران و گفت و گوهای تهران با گروه 1+5 اشاره می شود.
***اقدام کنگره برای افزودن تحریم های تازه علیه ایران یک اشتباه سهوی نبوده، بلکه مانع تراشی است
تارنمای
آمریکایی «نشنال اینترست» چهاردهم بهمن در مطلبی با نام «الان گفت و گوها
با ایران را غرق نکنید» از نمایندگان کنگره این کشور خواست از تصویب تحریم
های تازه ضد ایران خودداری کنند.
در این تحلیل آمده است: هر
دیپلماتی به شما خواهد گفت هدف از گفت و گوها، گرفتن چیزی از طرف روبرو است
بدون اینکه چیز زیادی در قبال آن بدهی.
نویسنده تاکید می کند
«دیپلماسی کار سختی است نه فقط به این علت که وضعیت سیاسی داخل کشورها با
هم متفاوت است و منافع کشورها با هم فرق دارد بلکه گاهی به این علت که
کشورها در برابر یکدیگر سنگربندی کرده اند. بنابراین، باید در برخی مواقع
برای اطمینان از نتیجه بخش بودن گفت و گوها قمار کرد».
نویسنده به
گفت و گوهای بلندمدت ایران و گروه 1+5 که هنوز به نتیجه نهایی نرسیده است،
اشاره می کند و می نویسد ایران بر لغو تحریم های بین المللی و داشتن 10
هزار سانتریفیوژ پافشاری می کند؛ در حالی که غرب مخالفت می کند و باقی
ماندن فقط چهار هزار و 500 سانتریفیوژ را می پذیرد.
وی می افزاید: افزون بر این، رهبر معظم ایران اعتماد کاملی به واشنگتن درباره عمل به تعهدات ندارد.
نشنال
اینترست در پیشنهادی از کنگره خواسته است فرصت و فضای بیشتری برای ادامه
گفت و گوها فراهم آورد و می نویسد: طی 14 ماه گذشته گفت و گوهای هسته ای در
جریان بوده و فقط کمتر از سه ماه تا توافق درباره چهارچوب های کلی باقی
مانده است. هیچ کس نمی داند آیا تا پایان مارس (یازدهم فروردین 1394) به
توافق سیاسی خواهیم رسید یا بتوانیم پس از آن تا ماه ژوئن (تیرماه 1394)
توافق نهایی را امضا کنیم. به طور کلی در حالی که پنج ماه بیشتر تا تصمیم
گیری درباره برنامه هسته ای ایران باقی نمانده از نظر منطقی درست نیست
کنگره، تحریم های تازه ای ضد ایران تصویب کند. بنابراین اگر کنگره می خواهد
تحریم های تازه ای وضع کند باید تا ماه ژوئن به دولت اوباما فرصت دهد.
نویسنده
با اشاره به تلاش برخی نمایندگان تندرو برای تصویب تحریم های تازه ضد
ایران و همچنین تصویب لایحه ای که در صورت توافق هسته ای با ایران باید
کنگره درباره آن تصمیم گیری کند، می افزاید: کنگره می خواهد در مرکز تصمیم
گیری ها باشد اما فراموش کرده است فرمانده کل هر که باشد- در دوره های
گوناگون- از سوی مردم برای فرماندهی سیاست خارجی آمریکا انتخاب شده است.
به
باور نشنال اینترست، «اقدام کنگره یک اشتباه سهوی نبوده بلکه مانع تراشی
است که می تواند برای ایرانی ها این ابهام را پدید آورد که آیا دولت آمریکا
در صورت توافق با ایران قادر به اجرایی کردن توافق ها خواهد بود یا خیر».
این
تارنما پیام کارشناسان و دولت آمریکا به کنگره را با توجه به تهدید رییس
جمهوری این کشور برای وتو تحریم های تازه، این گونه تفسیر می کند: اجازه
دهید این روند پیش برود. زیرا هرگونه مزاحمت و مانع تراشی که سرعت را کاهش
دهد می تواند پس از 35 سال یکی از مهمترین اقدام های دیپلماتیک میان ایران و
آمریکا را نابود کند. اگر کنگره می خواهد تحریمی ضد ایران تصویب کند- که
البته حق آن را دارد- باید تا ماه ژوئن صبر کند».(1)
***چه جایگزینی برای دیپلماسی و توافق وجود دارد؟
«سوزان
مالونی» مشاور پیشین وزارت امورخارجه آمریکا، هشتم بهمن در مطلبی با عنوان
«سیاست های داخلی و دیپلماسی به سوی تهران: کنگره و تهدید واقعی برای
توافق هسته ای» که در اندیشکده آمریکایی «بروکینگز» منتشر شد، تحرک
دیپلماتیک و تداوم وضع گفت و گو را بهترین نشانه برای مثبت بودن این نشست
ها می خواند.
نویسنده با اشاره به رویارویی دولت اوباما و کنگره طی
هفته های گذشته، به تلاش کنگره برای به کنترل درآوردن دیپلماسی و سیاست
خارجی دولت اوباما و از سوی دیگر تلاش اوباما برای وتو طرح های مصوب
احتمالی کنگره اشاره می کند و می نویسد: تحریم های ایران همواره برای کنگره
نقش «آرام بخش سیاسی» را بازی کرده است بدون اینکه برای آن هزینه زیادی به
همراه بیاورد. دولت اوباما در دیپلماسی خود نسبت به ایران سفت و سخت بوده
است اما همگی می دانیم موضوع هسته ای ایران همواره یک هدف عینی برای جاه
طلبی های هر کنگره بوده است.
مالونی می افزاید: من با دولت اوباما
درباره خطر تحریم های تازه ضد ایران موافق هستم چراکه بسیاری در کنگره
درباره وضعیت موجود گفت و گوها ناآگاه هستند. اکنون تحریم هایی که باعث شد
ایران بر سر میز گفت و گو بنشیند، می تواند سبب شود فشار بیشتری بر گروه
مذاکره کننده از سوی گروه های گوناگون در هر 2 طرف وارد آید.
به
باور او، «اوباما به درستی خط قرمزی برای طرح تحریم های تازه از سوی کنگره
ترسیم کرده است و طرح های کنگره را به عنوان اقدامی بازدارنده از توافق می
داند. در شرایط موجود، دولت اوباما ماه ها تلاش کرده است با تمرکز بر
دیپلماسی، راه توافق را هموار سازد اما اقدام کنگره در تصویب تحریم های
تازه می تواند این رویکرد را در همه طرف ها و همپیمانان از میان ببرد».
وی
می افزاید: بسیاری از هواداران ادامه یافتن دیپلماسی در قبال تهران، مشکل
یکسانی را برای هر 2 طرف شناسایی کرده اند؛ مخالفان سیاسی داخلی در هر 2
کشور. مخالفان توافق در آمریکا، این توافق را به معنای کاهش محبوبیت در
فضای داخلی تفسیر می کنند و در صورت به نتیجه رسیدن گفت و گوهای سیاسی،
موافقان دیپلماسی شکست خواهند خورد و وزن سیاسی مخالفان در آمریکا افزایش
خواهد یافت. به معنای دیگر پیروزی دولت اوباما در دیپلماسی می تواند به
نسبت موازنه قدرت در هر 2 کشور را به هم بریزد».
مشاور پیشین
وزارت امورخارجه آمریکا با طرح این پرسش که چه جایگزینی برای دیپلماسی و
توافق وجود خواهد داشت، می نویسد: تلاش های دولت اوباما می تواند پایه های
قدرت جمهوریخواهان سرکش را به لرزه در آورد و در این میان دیپلماسی هسته ای
اوباما می تواند نقش مهمی ایفا کند. (2)
***زمان پیگیری یک سیاست درست
یادداشت
«گفت و گوهای ایران: پیامد یک سیاست» که پانزدهم بهمن در تارنمای اندیشکده
آمریکایی «مرکز مطالعات بین الملل و راهبردی» (CSIS) منتشر شده، موضوع
نشست های هسته ای و نقش کنگره در تغییر روند گفت و گوها را به بحث گذاشته
است.
نویسنده می نویسد: اگر در کنگره تحریم های تازه ضد ایران به
تصویب برسد، می تواند طرح های ابتکاری دولت اوباما و بیش از آن کشورهای
اروپایی را به انزوا بکشاند. همچنین تحریم های تازه می تواند رویکرد
همپیمانان اروپایی را نیز با خطر روبرو ساخته و رویکرد آنها در قبال آمریکا
را تغییر دهد. از دیگر سو، این تحریم ها می تواند رویکرد هماهنگ گروه
مذاکره کننده 1+5 را سست سازد.
وی تاکید می کند تداوم گفت و گو و
رسیدن به یک توافق قابل پذیرش، برای هر 2 طرف مناسب خواهد بود و می افزاید:
شکست دیپلماسی می تواند منافع درازمدت آمریکا و اروپا را با چالش روبرو
سازد.
به نوشته این تارنمای آمریکایی، «اکنون بسیاری از شرکت های
اروپایی برای ورود به بازار ایران آماده هستند و طرح های تحریمی تازه کنگره
و فقدان یک توافق جامع باعث می شود امکان مناسبات اقتصادی گسترده ای که با
وجود برچیده شدن تحریم ها ممکن خواهد شد، از میان برود».
نویسنده
تداوم گفت و گوها به گروه 1+5 را پیشنهاد می کند و می نویسد: گروه 1+5 باید
اراده خود را همراه با انعطاف پذیری برای حفظ و تداوم نشست با ایران نشان
دهد چراکه این گروه می تواند با نشان دادن اراده خود برای گفت و گو و
انعطاف، نگاه مالیات دهندگان را نسبت به شکست احتمالی گفت و گوها تغییر
دهد. (3)
***موضوع هسته ای ایران و یک سوء تفاهم راهبردی
تارنمای
شورای روابط خارجی آمریکا هشتم بهمن در یادداشت «گفت و گوهای هسته ای
ایران پس از تمدید دوره دوم: آنها به کجا می روند؟» پس از بررسی روند گفت و
گوهای هسته ای از سال 2002 میلادی (1381 خورشیدی) می نویسد: دولت اوباما
با روی کار آمدن دولت روحانی به این درک رسید که باید راه گفت و گوهای هسته
ای با ایران را برای ایجاد منطقه ای باثبات باز کند.
نویسنده بر
این باور است که دولت آمریکا درباره مساله هسته ای ایران دچار یک «سوءتفاهم
راهبردی» بوده است؛ چراکه طی سال های گذشته، واشنگتن واقعیت برنامه های
هسته ای تهران را نپذیرفته و حتی نخواسته است به خواسته های واقعی ایران
پاسخ دهد. برای نمونه، از پذیرفتن حق غنی سازی ایران خودداری ورزیده و در
پی برچیدن برنامه هسته ای ایران بوده است.
این مطلب می افزاید: اما
امروز می بینیم دولت آمریکا در توافقنامه موسوم به «برنامه اقدام مشترک»،
نه فقط ظرفیت غنی سازی را به رسمیت شناخت بلکه توافق افزایش ظرفیت تا مرحله
صنعتی شدن را نیز امضا کرد.
نویسنده در مورد نقش کنگره و موضوع
شکاف میان دولت و کنگره می نویسد: برای تهران بهترین گزینه، پرهیز کاخ سفید
و کنگره از رویارویی و انتخاب یک راه از سوی هر 2 طرف است. در این میان،
اگرچه 2 حزب دموکرات و جمهوریخواه نگرانی هایی درباره روند گفت و گوهای
هسته ای دارند اما دولت اوباما باید با آغاز روند گفت و گو در داخل، راه
درست را انتخاب کند.(4)
** فرجام سخن
گفت و گوهای هسته ای
جمهوری اسلامی ایران و گروه 1+5 همچنان ادامه دارد تا پس از دستیابی به یک
توافق سیاسی کلی در فروردینن ماه، درباره جزییات تا تیرماه سال آینده اجماع
صورت گیرد.
آنچه در این میان اهمیت دارد، نگاه منصفانه و بی طرفانه
علمی افراد و مراکز پژوهشی است که می تواند راهی واقع بینانه برای حل و
فصل مسائل گوناگون بگشاید و رسیدن به یک توافق برد- برد و پایدار را ممکن
سازد.
از سوی دیگر، چنانچه آنها در مواضع و تحلیل های خود به خطا
روند، سیاستگذاران و تصمیم گیران دولت های خود را نیز به اشتباه راهنمایی
می کنند.