بسیج، تبلور مسئولیت‌پذیری در گفتمان انقلاب اسلامی
باید گفت بسیج صرفاً یک سازمان‌دهی و حرکت عمومی برای تأمین اهداف مقطعی نیست، بلکه برخاسته از یک تفکر است. حضرت امام خامنه‌ای در یکی از بیانات پیشین خود در باب تفکر بسیجی می‌فرمایند: «تفکر بسیجی ترکیبی است از ایمان عمیق، تلاش مخلصانه، هشیاری در شناخت دشمن، گذشت و ایثار در برابر دوست و ایستادگی و مقاومت شجاعانه و خستگی‌ناپذیر… و این است آن حقیقت والایی که امام بزرگوار ما به خاطر آن، بسیجی بودن را افتخار خود می‌دانست.» (۱۴ مهر ۱۳۷۷)ایشان همچنین در یکی دیگر از بیانات خود، یکی از ویژگی‌های تفکر بسیجی را عدالت‌طلبی می‌دانند و تأکید می‌نمایند: «منطق انسان‌های دارای تفکر بسیجی و اسلامی، منطقی قوی و زمینه‌ساز پیشرفت در کارهاست.» (۵ خرداد ۱۳۸۴)
با توجه به این گزاره‌ها، می‌توان چنین استنباط کرد که تفکر بسیجی را بایستی در ذیل گفتمان کلان انقلاب اسلامی تحلیل نمود و آن نگرش، توأم با احساس مسئولیت مؤمنانه و جهادیِ منبعث از معرفت عمیق اسلام ناب محمدی (ص) است که در انقلاب اسلامی تبلور یافت. یکی از ویژگی‌های خاص انقلاب اسلامی، پشتوانه‌ی منطقی و عقلانی آن بود؛ به‌نحوی‌که شعارها و آرمان‌های آن پس از سی‌وشش سال، هنوز دچار کهنگی نشده و تازگی دارد.
ظهور و بروز این آرمان‌ها را می‌توان در حرکت عمومی ملت، یعنی بسیج، مشاهده نمود. از این رو، به نحوی می‌توان تفکر بسیجی را «پیشران» یا «موتور محرک» نیل به آرمان‌های انقلاب اسلامی دانست. به بیان معظم‌له، «آنچه به نظر این حقیر، کمتر به آن پرداخته شده است و باید پرداخته بشود، مسئله‌ی عقبه‌ی فکری و پشتوانه‌ی فکری بسیج است. بسیج یک اندیشه است، یک فکر است، یک منطق است، یک منظومه‌ی فکری است. علت این هم که همه می‌بینند که تحصیل‌کرده، نخبه، نابغه، از رشته‌های مختلف مجذوب بسیج می‌شوند، این است که بسیج صرفاً یک حرکت احساسی نیست، یک منطق قوی پشت سرِ بسیج وجود دارد. این منطق، این علم، وقتی با عمل همراه می‌شود، این غوغا را درست می‌کند، این حوادث شگفت‌آور را خلق می‌کند.»
عقبه‌ی فکری این آرمان‌ها سبب شد که برخلاف سایر انقلاب‌ها، که با گذشت چند سال ابتدایی آن‌ها، شعارهایشان رنگ می‌بازد، شعارهای برخاسته از شعور انقلاب اسلامی، نه تنها رنگ نباخت، بلکه مرزهای جغرافیایی ایران اسلامی را درنوردید و در گستره‌ای وسیع‌تر بروز و ظهور یافت.تفکر بسیجی را بایستی در ذیل گفتمان کلان انقلاب اسلامی تحلیل نمود و آن نگرش توأم با احساس مسئولیت مؤمنانه و جهادیِ منبعث از معرفت عمیق اسلام ناب محمدی (ص) است که در انقلاب اسلامی تبلور یافت.
به تعبیر مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی)، «این تفکر که تفکر بسیجی است و امام بزرگوار ما این را در ایران اسلامی خلق کرد، این صادر شده. بارها گفتیم، مفاهیم انقلاب و مفاهیم اسلام، مثل عطر گل‌های بهاری است؛ هیچ‌کسی نمی‌تواند جلوی آن را بگیرد، پخش می‌شود، همه‌جا می‌رود. نسیم روح‌افزا و روان‌بخشی است که همه‌جا را به‌خودی‌خود می‌گیرد. حالا جنجال کنند، دادوبیداد کنند. رفته، صادر شده و الآن شما در کشورهای گوناگونی ملاحظه کنید؛ این تفکر در لبنان دارد فعالیت می‌کند، در عراق دارد فعالیت می‌کند. جوان‌های عراقی حرکت کردند، همراه ارتش‌شان شدند، توانستند این پیروزی‌ها را به دست بیاورند. در سوریه همین‌جور، در غزه همین‌جور، در فلسطین همین‌جور، در یمن همین‌جور، ان‌شاءالله در قدس شریف و برای نجاتِ الاقصی هم همین‌جور.»
اصالت ایمان مجاهدانه در بسیج
ایشان در همین سخنرانی، پایه‌ی این تفکر را «اعتقاد به مسئولیت انسان» می‌دانند. احساس مسئولیتی که برخاسته از ایمان ژرف و یقین آمیخته با اخلاص باشد، می‌تواند مؤمن جهادی را تربیت کند و اجتماع مؤمنین جهادی، جامعه‌ی ایمانی را رقم خواهد زد که ویژگی بارز آن، احساس مسئولیت جمعی و یا به تعبیر دقیق‌تر، «عزم ملی» است.
باز در بیانات پیشوای بسیجیان می‌خوانیم: «معنای بسیج، توأم کردن ایمان و عمل است؛ عمل مجاهدانه، نه صرفاً عمل شخصی. از نظر اسلام، ایمان مجرد از عمل، یک حداقل است. ایمان کامل و ایمان حقیقی آن ایمانی است که با جهاد در میدان عمل همراه باشد: و الّذین امنوا و هاجروا و جاهدوا فی سبیل اللَّه و الّذین آووا و نصروا اولئک هم المؤمنون حقّا؛ مؤمن حقیقی آن کسی است که ایمان را با جهاد و هجرت و نصرت همراه می‌کند. تشخص بسیجی به این است. این فکر غلط و انحرافی که ما ایمان را منهای عمل و منهای جهاد، برای تقرب الی‌الله کافی بدانیم، این آیه و آیات زیادی آن را رد می‌کنند. بسیج، قائم به همین است که ایمان همراه با عمل، آن هم عمل مجاهدانه باشد.» (۲ آبان ۱۳۸۹)
همان‌گونه که رهبر معظم انقلاب تأکید می‌کنند، مبنای حرکت اجتماعی و جهاد عمومی بارها در قرآن کریم بیان شده است. به‌عنوان مثال، خداوند متعال در سوره‌ی مبارکه‌ی الأنفال آیه‌ی ۷۴ می‌فرماید: «وَالَّذینَ آمَنوا وَهاجَروا وَجاهَدوا فی سَبیلِ اللَّهِ وَالَّذینَ آوَوا وَنَصَروا أُولئِکَ هُمُ المُؤمِنونَ حَقًّا لَهُم مَغفِرَةٌ وَرِزقٌ کَریمٌ»؛ و آن‌ها که ایمان آوردند و هجرت نمودند و در راه خدا جهاد کردند و آن‌ها که پناه دادند و یاری نمودند، آنان مؤمنان حقیقی‌اند. برای آن‌ها، آمرزش (و رحمت خدا) و روزی شایسته‌ای است.
و یا در سوره‌ی مبارکه‌ی بقره آیه‌ی ۲۱۸ می‌خوانیم: «إِنَّ الَّذینَ آمَنوا وَالَّذینَ هاجَروا وَجاهَدوا فی سَبیلِ اللَّهِ أُولئِکَ یَرجونَ رَحمَتَ اللَّهِ وَاللَّهُ غَفورٌ رَحیمٌ»؛ کسانی که ایمان آورده و کسانی که هجرت کرده و در راه خدا جهاد نموده‌اند، آن‌ها امید به رحمت پروردگار دارند و خداوند آمرزنده و مهربان است.
مسیر پرپیچ‌وخم پیشرفت کشور و عبور نظام اسلامی از چالش‌های پیرامونی، نیازمند عزم ملی و اندیشه‌ای مستحکم است که هر دو این ویژگی‌ها در تفکر بسیجی مشاهده می‌گردد. از دیگر سو، حفظ اقتدار ملی در مقابل تهدیدات دشمنان انبوه و تا بن دندان قدرتمند نیز نیازمند همین احساس مسئولیت جمعی است.
از این نمونه‌ها در قرآن کریم کم نیست. همچنین در سوره‌ی مبارکه‌ی توبه آیه‌ی ۱۱۱ آمده است: «إِنَّ اللَّهَ اشتَرى مِنَ المُؤمِنینَ أَنفُسَهُم وَأَموالَهُم بِأَنَّ لَهُمُ الجَنَّةَ یُقاتِلونَ فی سَبیلِ اللَّهِ فَیَقتُلونَ وَیُقتَلونَ وَعدًا عَلَیهِ حَقًّا فِی التَّوراةِ وَالإِنجیلِ وَالقُرآنِ وَمَن أَوفى بِعَهدِهِ مِنَ اللَّهِ فَاستَبشِروا بِبَیعِکُمُ الَّذی بایَعتُم بِهِ وَذلِکَ هُوَ الفَوزُ العَظیمُ»؛ خداوند از مؤمنان، جان‌ها و اموالشان را خریداری کرده، که [در برابرش] بهشت برای آنان باشد؛ [به این‌گونه که] در راه خدا پیکار می‌کنند، می‌کشند و کشته می‌شوند؛ این وعده‌ی حقی است بر او که در تورات و انجیل و قرآن ذکر فرموده و چه کسی از خدا به عهدش وفادارتر است؟ اکنون بشارت باد بر شما، به دادوستدی که با خدا کرده‌اید و این است آن پیروزی بزرگ!
بر کسی پوشیده نیست که مسیر پرپیچ‌وخم پیشرفت کشور و عبور نظام اسلامی از چالش‌های پیرامونی، نیازمند عزم ملی و اندیشه‌ای مستحکم است که هر دو این ویژگی‌ها در تفکر بسیجی مشاهده می‌گردد. از دیگر سو، حفظ اقتدار ملی در مقابل تهدیدات دشمنان انبوه و تا بن دندان قدرتمند نیز نیازمند همین احساس مسئولیت جمعی است.
استقرار تفکر بسیجی در آحاد و نخبگان جامعه، عملاً زمینه‌های وابستگی فکری و عملی به بیگانگان را زدوده و دغدغه‌های استقامت عمومی در مقابل فشارهای خارجی را می‌کاهد. جامعه‌ای که در آن این تفکر مسلط و حاکم شود با خیال آسوده می‌تواند مسیری را بپیماید که هرچند در ابتدای راه با دشواری‌های گام‌های بزرگ همراه است، اما به‌زودی حلاوت دستاوردهای این ایستادگی بر اصول را خواهد چشید.
چنین تفکری، جامعه و کشور را از جهات گوناگون در مقابل آسیب‌ها و آفات، بیمه می‌کند و به همین دلیل می‌توان راز پیشرفت روزافزون و شکست‌ناپذیری جمهوری اسلامی را فهمید و آن تمسک به چنین تفکر و گفتمانی است. به بیان حضرت امام راحل عظیم‌الشأن، «اگر بر کشوری نوای دل‌نشین تفکر بسیجی طنین‌انداز شد، چشم طمع دشمنان و جهان‌خواران از آن دور خواهد گردید، والا هر لحظه باید منتظر حادثه ماند.
برهان