گذار از دموکراسی به تله‌کراسی

مغز جهان و مفهوم تله‌کراسی

اچ.جی.ولز نویسنده آمریکایی است که رمان‌های علمی ـ‌ تخیلی او معروف است تا جایی که به او لقب «پدر داستان‌های علمی ـ‌ تخیلی» داده شده است. از جمله کارهای او می‌توان به رمان‌هایی مانند «ماشین زمان»، «مرد نامرئی» و «جنگ جهان‌ها» اشاره کرد. ولز دو کتاب معروف دیگر با نام‌های «مغز جهان» و «نظم نوین جهانی» نیز دارد که بیشتر از آنکه که رمان باشند، آینده‌پژوهی استراتژیک به حساب می‌آیند. ولز را نمی‌توان یک نویسنده ساده رمان‌های علمی ـ تخیلی دانست بلکه باید گفت که او یک استراتژیست انگلیسی بود که طراحی‌های استراتژیک خود را در قالب داستان بیان می‌نمود. کتاب «مغز جهان» که در سال 1936 نوشته شده در واقع گوشه‌ای از جهان امروز ما را به تصویر کشده است. در آن زمان فناوری ضبط بر روی نوار‌های مغناطیسی به تازگی کشف شده بود و ولز جهانی را تصور کرده بود که در آن بتوان تمام دانش بشری در سطح زمین را بر روی این نوار‌ها جمع‌‌آوری کرده و آن را با دیگران به اشتراک گذاشت. در واقع ولز رویای یک دائره‌المعارف جهانی را در سر داشته که بتوان تمام دانش بشری را یک جا بر روی آن آورد و با دیگران به اشتراک گذاشت.

همین تخیل ولز باعث شد که بشر به دنبال رقم زدن چنین موضوعی تلاش کند و در نتیجه تلاش او امروز اینترنت را رقم زده است. البته باید گفت که اینترنت حتی توانسته فرای آنچه که ولز در سر داشت را رقم برند. به عبارت دیگر آنچه که ولز در سر آرزوی آن را داشت امروز با نام ویکی‌پدیا رقم خورده است که تنها گوشه‌ای از کاربردهای ایترنت است. ولز در آن زمان جهانی را متصور می‌شود که تمام اطلاعات موجود بشر در آن گرد‌آوری شده است و در واقع یک مغز برای جهان را پدید آورده است. امروز آمریکا به دنبال تحقق رویای ولز است. آمریکا می‌خواهد با استفاده از شبکه جهانی اینترنت که در جهان ایجاد کرده است و با استفاده از موتور‌های جست‌و‌جویی مانند گوگل و ابر سازمان‌های نظامی‌ای مانند «آژانس امنیت ملی آمریکا»[1] سکان‌دار سیستم مدیریت اطلاعات جهانی باشد. به عبارت دیگر آمریکا به دنبال این است که خود، مغز جهان باشد.

ولز بلافاصله پس نگارش کتاب «مغز جهان» کتاب دیگری در سال 1940 می‌نویسد به نام «نظم نوین جهانی». شاید این عبارت برای بسیاری از خوانندگان آشنا باشد. این ادبیاتی است که از سال‌ها پیش در کلام روسای جمهور آمریکا و رسانه‌های این کشور بیان می‌شود. در دوره پس از جنگ جهانی دوم این ادبیات با ایجاد نهاد‌های بین‌المللی مانند سازمان ملل، صندوق بین‌المللی پول، سازمان بهداشت جهانی، سازمان جهانی غذا و دیگر نهاد‌های این چنینی دنبال شد و ایجاد نظم نوین جهانی از طریق ایجاد قانون‌های بین‌المللی و تعیین چهارچوب‌های یکسان برای تمام کشور‌ها پیگیری می‌شد. حال اگر کشوری تن به این نظام ندهد به راحتی با وضع قوانین محدودیت‌زای بین‌المللی می‌توان او را کنترل کرد. اصلی‌ترین دلیل تحریم‌های ظالمانه علیه جمهوری اسلامی ایران نیز این موضوع بوده است چرا که ایران با انقلاب اسلامی نه‌تنها این نظم را نپذیرفت بلکه این پیام را به کشور‌های آزاده‌ دیگر هم ارسال کرد که چه طور دارند در زمینی که نظام سلطه برای آنها ایجاد کرده است قدم برمی‌دارند.

هم‌اکنون می‌شود گفت که تقریباً این نقشه نظام سرمایه‌داری برای بسیاری از کشور‌ها رو شده است و دیگر آمریکا آن طور که می‌خواهد نمی‌تواند با استفاده از این سیستم فرمان‌روایی خود بر جهان را داشته باشد. مضاف بر این موضوع، در مدل نظم جهانی با استفاده از ایجاد نهاد‌های جهانی، کنترل به صورت خالص در اختیار آمریکا نیست و کشور‌های دیگر نظام سلطه مانند اعضای 5+1 هم بخشی از این سکان را در دست دارند و برای ایجاد فشار به یک کشور باید بتوان این کشور‌ها را نیز هم راستا کرد. رمز فرمانروایی در این مدل یک کلمه است: دموکراسی. نظام سلطه با تعریف این کلمه در واقع تمام کشور‌های جهان را وارد این زمین بازی کرده است. با استفاده از این حربه هر کشوری را که می‌خواهد متهم به این می‌کند که مخالف دموکراسی است تا به آن فشار بیاورد یا به بهانه ایجاد دموکراسی در آن کشور دست به حمله نظامی به آن کشور می‌زند؛ مانند کاری که آمریکا و انگلیس با عراق و افغانستان کردند. حال در سال‌های اخیر دیگر حربه دموکراسی جوابگو نیست و در نظم نوین سایبرنتیک جهانی، «تله‌کراسی» مطرح شده است. تله‌کراسی (Telecracy) یعنی اعمال قدرت و حکمرانی از راه دور. یعنی آنچه امروز در شبکه‌های اجتماعی آن را مشاهده می‌کنیم. یعنی ارسال سبک زندگی از طریق اینترنت به کشور‌های دیگر و کنترل مردم یک کشور بدون حضور فیزیکی در آن کشور. هر زمان که مردمان یک کشور به سبک زندگی‌ای که شما برایشان تعریف کردید زندگی کنند در واقع شهروند حکومت شما هستند حتی اگر در یک کشور دیگر باشند. در واقع نظام سرمایه‌داری در این بازی جدید به دنبال این است که سبک زندگی آمریکایی را با استفاده از فضای سایبر جهانی کند و از این طریق بتواند بر تمام مردم جهان کنترل داشته باشد.

در راستای تحقق این هدف دیگر نهاد‌های بین‌المللی گذشته که در بالا نام برده شد کاربرد ندارند و باید نهاد‌های جدید بین‌المللی تعریف شود تا قواره‌ای جدید برای ایجاد نظم نوین سایبرنتیک جهانی ایجاد کنند که از جمله آنها می‌توان به نهاد‌هایی مانند ITU، IANA، ICANN و از این قبیل نهاد‌ها نام برد. این نهاد‌ها در قالب سند‌هایی مانند سند «اهداف توسعه هزاره»[1] و «اهداف توسعه پایدار»[2] زمینه را برای ایجاد این حکمرانی جدید فراهم می‌کنند که در ادامه به نمونه‌ای از آن اشاره خواهیم داشت.

اسناد «اهداف توسعه هزاره» و «اهداف توسعه پایدار»

این دو سند، اسناد بالادستی و جهانی سازمان ملل هستند که در راستای شکل‌دهی و قالب‌بندی تمام کشورهای جهان در یک ‌شکل و قالب خاص تنظیم شده‌اند. بعد از جنگ جهانی دوم نظام سلطه تصمیم به راه‌اندازی سازمان‌های جهانی کرد تا با استفاده از بازوی حقوقی و تصویب قانون‌های جهانی بتواند نظم نوینی در جهان ایجاد نماید. سازمان ملل یکی از این سازمان‌ها است که با هدف ایجاد یک یونیفرم واحد برای جهان تأسیس شده است تا با قوانین جهانی بتواند ساختار کلی کشورها را یک‌شکل کند تا حکمرانی جهانی آسان‌تر رقم بخورد. همان‌طور که در یک پادگان نظامی، در یک مدرسه، در یک شرکت یا حتی در یک تیم فوتبال اعضا دارای یک یونیفرم یکسان هستند و از یک سری قواعد و قوانین خاص پیروی می‌کنند، کشورهای جهان نیز باید دارای یک یونیفرم جهانی بوده و بر اساس قواعد جهانی کار کنند تا مدیریت جهان راحت‌تر رقم بخورد.

این دو سند برای چنین منظوری نوشته شده‌اند. این اسناد در بازه‌های 15 ساله تدوین می‌شوند و اهدافی که کشورهای جهان باید در این بازه به آن برسند را مشخص می‌کنند. همچنین سازوکارهای نظارتی نیز وجود دارد تا از پیاده‌سازی آنها اطمینان حاصل شود. سند «اهداف توسعه هزاره» که به‌صورت اختصار با MDGs معرفی می‌شود در بازه سال 2000 تا 2015 و هم‌زمان با وارد شدن به هزاره دوم جهان نوشته شده و از همین رو هم اهداف توسعه هزاره نام‌ گرفته است. در واقع بعد از گذشت هزار سال از تاریخ غرب (میلاد حضرت مسیح)، اهداف هزاره بعدی که غرب برای جهان در نظر دارد در قالب این اسناد پایه‌گذاری می‌شود. این تغییرات در هشت هدف اصلی غذا، تحصیل، برابری جنسیتی، کاهش مرگ‌ومیر کودکان، سلامت مادران، بهداشت و درمان، محیط‌زیست و همکاران جهانی تنظیم و تدوین شده است.

نسخه بعدی سند «اهداف توسعه هزاره»، سند «اهداف توسعه پایدار» است. این سند برای بازه سال 2015 تا 2030 نوشته شده است برای همین در ایران به «سند 2030» شهرت یافت. این سند 8 هدف سند توسعه هزاره را ارتقاء داده و در قالب 17 هدف پیگیری می‌کند. به‌این‌ترتیب سند 2030 یک سند مربوط به آموزش‌وپرورش نیست بلکه یک سند جهانی در 17 حوزه مختلف است که یکی از این اهداف، آموزش‌وپرورش و حوزه تحصیل است.

کمیسیون پهن‌باند و نقش آن در پیاده‌سازی اهداف جهانی

ازآنجایی‌که زیرساخت ارتباطات و فناوری اطلاعات و در کل تکنولوژی‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی[1] (ICT) به‌عنوان اصلی‌ترین زیرساخت ارتباطی جهان محسوب می‌شوند و تمام فضاهای متصل دیگر (هوا، زمین، دریا و فضا) بر بستر این فضا با یکدیگر ارتباط می‌گیرند، فضای سایبر به اصلی‌ترین ابزار برای پیاده‌سازی اهداف جهانی تبدیل شده است. تبدیل‌شدن اینترنت به یکی از نیازهای زندگی افراد در جهان و حضور دائمی افراد در این فضا باعث شده است تا نهادهای جهانی از جمله سازمان ملل این فضا را به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین ابزارهای خود در نظر بگیرند. همچنین دسترسی 4.57 میلیارد نفر به اینترنت که بیش از 59 درصد از جمعیت جهان را شامل می‌شوند[2] باعث شده است که اینترنت به یک فضا برای دسترسی به این حجم از افراد جهان تبدل بشود و سازمان‌هایی نظیر سازمان ملل بتوانند با استفاده از این فضا دسترسی سریع‌تری برای جهانی‌سازی افراد داشته باشند. از همین رو با راه‌اندازی مراکزی در این فضا مانند کمیسیون پهن‌باند از فضای سایبر به‌عنوان یک شتاب‌دهنده در راستای دستیابی به اهداف جهانی استفاده می‌کنند.

کمیسیون پهن‌باند از ترکیب دو ابر نهاد ITU و UNESCO تشکیل شده است که ITU مسئول قانون‌گذاری در حوزه IT برای جهان و UNESCO نیز به‌عنوان نماینده سازمان ملل در این کمیسیون ایفای نقش می‌کنند. یک سال پس از تأسیس این کمیسیون یعنی در سال 2011 این کمیسیون 5 هدف اصلی در زمینه زیرساخت ارتباطات برای خود مشخص می‌کند و تمام کشورهای عضو سازمان ملل را ملزم می‌کند تا در راه پیاده‌سازی این اهداف حرکت کنند. این 5 هدف در سایت این کمیسیون این‌طور بیان شده است: 1- جهانی‌سازی سیاست‌های پهن‌باند. 2- صرفه اقتصادی داشتن استفاده از پهن‌باند. 3- اتصال تمام خانه‌ها به پهن‌باند. 4- آنلاین‌سازی تمام مردم دنیا. 5- برابری جنسیتی در دسترسی به پهن‌باند.

در سال 2017 این کمیسیون سندی با نام «دولت پهن‌باند: پهن‌باند شتاب‌دهنده توسعه پایدار»[1] تنظیم می‌کند که در آن پهن‌باند به‌عنوان اصلی‌ترین ابزار در پیاده‌سازی اهداف سند توسعه پایدار معرفی می‌شود.

در این سند بر روی چهار هدف از 17 هدف سند توسعه پایدار تمرکز بیشتری صورت‌گرفته است که عبارت‌اند از تحصیل (SDG4)، برابری جنسی (SDG5)، زیرساخت (SDG9)، شرکا (SDG17). این سند در 5 فصل اصلی تنظیم شده است که موضوعات آن بر این ‌اساس ذکر شده است:

فصل اول: توضیحات کلی از چگونگی استفاده از پهن‌باند برای پیاده‌سازی اهداف سند توسعه پایدار.

فصل دوم: تکنولوژی‌های حوزه پهن‌باند. در این فصل به بررسی تکنولوژی‌های فردی و زیرساختی که زمینه را برای دسترسی هرچه بیشتر افراد و خانوارها به اینترنت فراهم می‌سازد پرداخته شده است.

فصل سوم: قانون‌گذاری و سیاست‌گذاری در حوزه ICT در کشورها را مورد بررسی قرار می‌دهد.

فصل چهارم: بهره‌برداری از پهن‌باند در راستای پیاده‌سازی اهداف سند توسعه پایدار. در این فصل که مهم‌ترین فصل این سند به‌حساب می‌آید در چهار حوزه غذا، سلامت، تحصیل و محیط‌زیست قوانینی که می‌توانند زیرساخت این حوزه‌ها را بر روی IT پیاده‌سازی کنند، بررسی صورت گرفته است. به‌عنوان‌مثال در حوزه سلامت، تعریف استراتژی سلامت دیجیتال برای کشورها الزامی شده است. در این سند ارتباط میان وزارت بهداشت هر کشور و زیرساخت IT در آن کشور مورد بررسی قرار داده شده است و اینکه وزارت‌های بهداشت در کشورهای جهان چگونه می‌توانند اطلاعات مربوط به سلامت افراد کشور خود را بر روی زیرساخت IT بارگذاری کرده و در اصطلاح شبکه «سلامت الکترونیک»[2] ایجاد نمایند. در رابطه ‌با فواید این شبکه سلامت گفته شده است که اگر اطلاعات بهداشت و سلامت تمام کشورها بر روی فضای سایبر گذاشته شود و با استفاده از فضای سایبر این اطلاعات به صور یکپارچه در دسترس باشد در واقع دسترسی به پرونده سلامت تمام مردم دنیا به‌صورت یک‌جا فراهم خواهد بود و از این اطلاعات می‌توان در مواجه با بیماری‌های پاندمیک استفاده کرد.

لازم به ذکر است که چنین طرحی از سمت سازمان بهداشت جهانی در مقابله با بیماری کووید-19 در حال انجام است و اینکه پیش‌بینی برای چنین روزی 3 سال پیش در این سند مطرح شده است جای تأمل دارد.

فصل پنجم: ارائه سیاست‌های پیشنهادی.

کمیسیون پهن‌باند اهداف خود را در چشم‌انداز 2025 این‌گونه تعریف می‌کند:

1- تمام کشورهای جهان باید یک طرح یا سند استراتژیک برای پهن‌باند ملی خود داشته باشند که در اصطلاح آن را «طرح پهن‌باند ملی»[1] یا به‌اختصار NBP می‌نامند.

2- هزینه استفاده از سرویس‌های شبکه پهن‌باند در کشورهای درحال‌توسعه با کمتر از 2% درآمد ناخالص ملی ماهانه (GNI)، باید مقرون‌به‌صرفه باشد.

3- دسترسی به پهن‌باند اینترنت باید چنین باشد:

· جهانی 75%

· کشورهای درحال‌توسعه 65%

· کشورهای کمتر توسعه‌یافته 35%

4- مهارت استفاده از تکنولوژی‌های دیجیتال برای 60% از جمعیت جوان و نوجوان کشورها باید فراهم شده باشد.

5- %40 از جمعیت جهان باید از سرویس‌های مالی دیجیتال استفاده کنند.

6- غلبه 50% از شرکت‌های خرد و متوسط در دسترسی به اینترنت در بخش‌های مختلف خود.

7- ایجاد برابری جنسیتی در دسترسی به پهن‌باند برای تمام اهداف ذکر شده.

در انتهای این سند فهرستی از کشورهایی که سند پهن‌باند ملی خود را بر اساس توصیه‌های این سند تنظیم کردند آمده است که متأسفانه کشور ایران هم جزو این کشورها می‌باشد. در این سند از «شبکه ملی اطلاعات» نام ‌برده ‌شده است و این سند را همان طرح استراتژیک ایران برای پهن‌باند ملی معرفی کرده است. لذا ایران هدف اول از چشم‌انداز کمیسیون پهن‌باند را محقق کرده است. البته با نگاهی به سایر اهداف و آنچه که در سال‌های اخیر در زیرساخت ارتباطات ایران رخ‌ داده است مشاهده می‌شود که تا حد بالایی سایر اهداف نیز در ایران دنبال شده و به ثمر رسیده است. از دیگر کشورهای منطقه که سند ملی پهن‌باندشان بر اساس قوانین کمیسیون پهن‌باند تنظیم شده است می‌توان به کشورهای افغانستان، آذربایجان، بحرین، چین، مصر، هند، ژاپن، قزاقستان، اردن، کویت، لبنان، مالزی، امان، پاکستان، قطر، عربستان، تایلند، تونس، ترکیه، امارات و اکراین نام برد. در واقع تمام کشورهای منطقه به جز اندکی از آنها مانند عراق، یمن و سوریه - که آن هم به دلیل وجود جنگ در این کشورها فرصت پیاده‌سازی نبوده است - اسناد ملی پهن‌باند خود را بر اساس توصیه‌های این کمیسیون تنظیم کردند و در راستای پیاده‌سازی اهداف این کمیسیون در حوزه ICT گام برمی‌دارند.

نسخه 2020 سند پهن‌باند امسال منتشر شده است. این سند میزان موفقیت در رسیدن به اهداف مشخص شده در یک بازه ده‌ساله را مورد بررسی قرار داده است (با توجه ‌به اینکه سال 2025 ده سال از عمر سند توسعه پایدار می‌گذرد) و مشخص کرده است کدام اهداف طبق برنامه در حال پیشرفت و کدام اهداف از برنامه عقب هستند که باید روی آنها کار شود. همچنین با توجه ‌به شرایط خاصی که پاندمی ویروس کووید 19 در جهان ایجاد کرده است، در بسیاری از موارد میزان میل به اهداف این سند در جهان با سرعت بیشتری در حال حرکت است و در برخی از موارد نیز دستورالعمل‌های جدید با توجه ‌به شرایط کنونی دنیا توسط کمیسیون پهن‌باند گذاشته شده است.