در سالیان اخیر شاهد کاهش حجم آب رودخانه‌ها و سدها بودیم که این روند زندگی کشاورزان و حتی مردم شهرها را با اختلال روبه‌رو کرده است؛ کم‌آبی طی سالیان اخیر موجب اضافه برداشت از دشت قزوین نیز شده است و همین امر موجب برداشت بیش از حد مجاز از سفره‌های زیرزمینی شده است.
به گزارش پایداری ملی به نقل از ایسنا، یدالله ملکی، مدیرعامل آب منطقه‌ای می‌گوید: سال ۹۹ خشکسالی را پشت سر گذاشتیم در سال آبی ۱۴۰۰ نیز تا ابتدای آبان وضعیت خوبی نداشتیم، اگر آمار را بررسی کنیم نسبت به درازمدت ۶۳ درصد کاهش بارندگی داشتیم تا اول ابان حدود ۱۰ میلی‌متر، سال گذشته نیز ۲۰ میلی‌متر بارندگی داشتیم و این در حالی است که در درازمدت ۲۶.۵ میلی‌متر بارندگی داشتیم، تا کنون وضعیت خوبی نداریم و اتفاقات آذر و زمستان مشخص نیست و پیشبینی می‌شود پاییز و زمستان خوبی نداشته باشیم و بارش‌ها کمتر از حد نرمال باشد.
وی ادامه می‌دهد: چون طی یکسال اخیر دوره خشکسالی را پشت گذاشتیم ذخایر آب سطحی تحلیل رفته و از منابع آب زیرزمینی هم استفاده کردیم و با توجه به خشکسالی چاه‌ها از بهمن‌ماه شروع به فعالیت کردند در حالی که چاه‌ها باید از اردیبهشت و خرداد کار می‌کردند.
مدیرعامل آب منطقه‌ای خاطرنشان می‌کند: با توجه به ذخیره طالقان حدود ۷۵ میلیون مترمکعب برای سال زراعی ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ آب دادند که این رقم در سال گذشته ۲۲۰ میلیون مترمکعب بود ولی با توجه به ذخایر موجود و پیش‌بینی‌های انجام شده این میزان برای کشاورزی تخصیص داده شده است.
وی بیان می‌کند: به کشاورزان اطلاع‌رسانی کردیم با توجه به آب موجود ۳۰ درصد کشت کنند اگر در زمستان و بهار بارندگی خوبی داشته باشیم این رقم افزایش خواهد یافت.
ملکی اشاره می‌کند: در خشکسالی برای جلوگیری از اضافه برداشت آب‌های زیرزمینی در دشت قزوین از کنتور هوشمند استفاده کردیم اما مردم نیز باید رعایت کرده و اراضی کمتری را به زیر کشت ببرند تا از ذخایر سفره‌های زیرزمینی کاسته نشود.
مدیرعامل آب منطقه‌ای تصریح می‌کند: وضعیت آب رودخانه‌ها تابعی از بارندگی است، اگر بارندگی نداشته باشیم رودخانه‌ها تحلیل می‌روند سال ۹۸-۹۹ بارندگی‌های خوبی داشتیم و وضعیت رودها خوب بود ولی سال قبل رودخانه‌ها خشک و یا دچار کاهش آبدهی شدند اگر بارندگی نداشته باشیم وضعیت حادتر می‌شود و ممکن است جریان رودخانه‌ها تغییر کند ولی بستگی به بارش‌های زمستان و بهاره دارد.
ملکی اظهار می‌کند: سال زراعی گذشته ۳۰ میلیون مترمکعب آب در سد نُهب ذخیره شد و امسال هم آبگیری خواهد شد تا در فصل کشت به کشاورزان تحویل داده شود؛ هر چقدر رواناب‌های سطحی وجود داشته باشد ذخیره خواهیم کرد.
درباره تغییر اقلیم
حسین اینانلو، دکترای اقلیم‌شناسی می‌گوید: کمی بارندگی در ایران که در سال‌های اخیر مشاهده می‌کنیم نباید ذیل خشکسالی تعریف شود، چون خشکسالی امری طبیعی است که به‌صورت دوره‌ای در طبیعت ایران رخ می‌داد و اقلیم و بارندگی به حالت عادی بازمی‌گشت ولی کمی بارندگی که در سال‌های اخیر می‌بینیم باید ذیل تغییر اقلیم دیده شود. در تغییر اقلیم بازگشت به حالت عادی نداریم.
وی ادامه می‌دهد: سال گذشته زراعی خشکسالی بی‌سابقه در کشور داشتیم امسال هم پیشبینی بر همین است و نباید امید داشته باشیم که در سال‌های بعد به حالت عادی بازگردیم. آن چیزی که الآن باعث کمی بارش در ایران و کشورهای غرب آسیا شده است ذیل تغییر اقلیم باید تفسیر و تحلیل شود.
این دکترای اقلیم‌شناسی بیان می‌کند: اقلیم یا آب‌وهوا فقط بارندگی نیست و شامل بارندگی، دما و وزش باد است و هر یک زیرمجموعه خاص خود را دارند مثلاً وقتی از بارندگی سخن می‌گوییم مقدار بارندگی، نوع بارش، رژیم بارندگی و بارش‌های حداکثری و حداقلی در طول سال مطالعه می‌شود.
وی اشاره می‌کند: در حال حاضر دما، بارش و وزش باد تغییر کرده است اما مناطق مختلف کره زمین با توجه به موقعیت گردش عمومی اتمسفر و ویژگی جغرافیایی در یکی از سه عنصر دما، بارش و وزش باد تغییر اقلیم بیشتری می‌بینند برای مثال در ایالات‌متحده آمریکا و مکزیک و برخی از کشورهای شرق آسیا تغییر اقلیم خود را به‌صورت وزش بادهای شدید و طوفان‌ها نشان می‌دهد، دما و بارش تغییر دارند ولی نمود تغییرات در وزش باد محسوس‌تر است.
اینانلو خاطرنشان می‌کند: ایران با توجه به جایگاهش در گردش عمومی اتمسفر و ویژگی‌های جغرافیایی، تغییر اقلیم بیشتر خود را در کاهش بارندگی نشان داده است؛ نکته مهم این است که کل کره زمین درعین‌حال که تغییرات اقلیم دارند در «گرم شدن» کره زمین مشترک هستند.
وی اظهار می‌کند: درعین‌حال که ایران گرم می‌شود اما بیشترین نمود تغییر اقلیم در کشورمان کاهش بارندگی است و نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم بارش به حالت عادی بازگردد البته ممکن است استثنائاً یک سال بارندگی ما به نرمال برسد ولی اگر در یک بازه ۱۰ ساله بارش را بررسی کنیم می‌بینیم که روند بارش کاهشی بوده است.
این دکترای اقلیم‌شناسی تصریح می‌کند: مرکز مطالعات خشکسالی سازمان هواشناسی گزارشی دارد که در آن آمده است در دهه‌های آینده بارش در برخی از مناطق کشور ۲۰ درصد کاهش و بارش برف به‌شدت کاسته شده و دما نیز افزایش پیدا خواهد کرد. نکته این است که نباید واژه خشکسالی را به کار ببریم البته این تغییر اقلیم می‌تواند در خشکسالی به وقوع بپیوندد و به تغییر اقلیم دامن بزند.
وی بیان می‌کند: تغییر اقلیم زیست نباتی، جانوری، کوهستان‌ها و شبکه آب‌ها و رودخانه‌ها را تحت تأثیر خود قرار خواهد داد. در زیست گیاهی، روند رشد گیاهان زراعی ازنظر گلدهی، محصول دهی دچار اختلال خواهد شد، در حال حاضر سرمای لازم برای درختان پسته در زمستان تأمین نمی‌شود، و موجب کاهش محصول پسته و کاهش کیفیت آن شده است.
اینانلو می‌گوید: باروری ابرها به‌صورت محلی امکان‌پذیر است، حجم بارش حاصل از باروری ابرها به‌هیچ‌وجه به‌اندازه‌ای نیست که تبعات کاهش بارش را جبران کند. قرار بود یکی از راه‌های نجات دریاچه ارومیه باروری ابرها باشد در عمل تأثیر بسیار ناچیز داشت؛ نکته کلیدی برای مقابله با تغییر اقلیم این است که نمی‌توان از تکنولوژی استفاده کرد.
وی تأکید می‌کند: کاهش گاز کربنیک اتمسفر تنها راه حل نجات‌بخش زمین است، این گاز از طریق سوخت فسیلی وارد اتمسفر می‌شود و وسایل نقلیه، مراکز سکونتگاهی و صنایع این گاز را تولید می‌کنند؛ البته گاز کربنیک عامل اصلی تغییر اقلیم است و گازهای دیگر مانند کربن دی اسید گوگرد و غیره وارد اتمسفر می‌شود.
این دکترای اقلیم‌شناسی تشریح می‌کند: در ایران مهمترین بخشی که از کمی بارش آسیب می‌بیند و همه آن را لمس می‌کنند کاهش رواناب‌هاست و رودخانه‌ها تجمیع شده این رواناب هستند؛ تابستان ۱۴۰۰ در هورالعظیم و اهواز را مشاهده کردیم که رودخانه‌ها خشک شدند، الآن هم زاینده رود به یک رود فصلی تبدیل شده است که این نتیجه کاهش بارندگی ذیل تغییر اقلیم است البته هر یک از این رودخانه‌ها می‌توانند علاوه بر تغییر اقلیم عوامل دیگری مانند برداشت بی‌رویه در بالادست و انتقال آب در خشک شدن آن‌ها دخیل باشند.
چاره‌ای جز سازگاری با کم‌آبی نداریم
ملکی نیز می‌گوید: تغییر اقلیم موضوعی جدی و البته جهانی است؛ با توجه به روند افزایش دما و تغییرات اقلیم چاره‌ای جز ایجاد سازگاری با منابع موجود و کم‌آبی نداریم برای همین وزارت نیرو برنامه سازگاری با کم‌آبی را در سال گذشته پایه‌گذاری کرد و همه استان‌ها مکلف شدند برنامه‌های سازگاری با کم‌آبی را تدوین کنند.
مدیرعامل آب منطقه‌ای تصریح می‌کند: با ادامه روند تغییرات اقلیم نمی‌توان به استحصال منابع آبی جدید فکر کرد بنابراین باید خود را با وضعیت موجود سازگار کنیم و سراغ استفاده بهینه از منابع، شیوه‌های نوین کشاورزی و آبیاری و استفاده از الگوهای اقتصادی‌تر در کشاورزی برویم؛ در مصرف آب شرب نیز باید سراغ کاهنده‌های مصرف و فرهنگ‌سازی برای کاهش مصرف برویم و در صنعت نیز باید استفاده چندباره از پساب‌ها و تصفیه آن‌ها را در برنامه داشته باشیم چون منابع آبی جدید برای استحصال وجود ندارد.
وی اشاره می‌کند: بخشی از برنامه‌های سازگاری با کم‌آبی فرابخشی است و برای همه دستگاه‌ها تکلیف پیش‌بینی‌شده است؛ جهاد کشاورزی باید سراغ استفاده از شیوه‌های جدید و اصلاح الگوی کشت برود تا مصرف را ۶۰۰ میلیون مترمکعب کاهش دهیم.
ملکی اعلام می‌کند: در دشت قزوین در بخش کشاورزی ۱.۵ میلیارد مترمکعب آب استفاده می‌کردیم که این میزان باید به ۸۷۰ میلیون برسد، در حقیقت ۶۳۰ میلیون مترمکعب صرفه‌جویی داشته باشیم که تا الآن ۳۰۰ میلیون مترمکعب کاهش مصرف محقق شده است و برای ادامه آن جهادکشاورزی باید برنامه‌های خود را اجرایی کند تا مصرف کاهش یابد.
گرم شدن زمین موجب تغییر اقلیم شده است و همین امر بر میزان بارش‌ها تأثیر داشته است، بهتر است سبک زندگی و مصرف خود را با کم‌آبی تطبیق دهیم و محیط‌زیست را برای آیندگان حفظ کنیم.