در حالی که وزارت جهاد کشاورزی وعده داده بود فاز اول الگوی کشت از پاییز امسال اجرایی می شود، با گذشت ۵ ماه از ماه مهر و نزدیک شدن به روزهای پایانی سال، هیچ خبری از اجرای این طرح نیست.
به گزارش پایداری ملی به نقل از مهر، الگوی کشت طی سالهای اخیر یکی از چالش برانگیزترین مباحث مطرح شده در حوزه کشاورزی کشور بوده است؛ بسیاری از کارشناسان و دست‌اندرکاران نابسامانی‌های تولید و حتی بازار محصولات کشاورزی را ناشی از عدم اجرای الگوی کشت مناسب می‌دانند در عین حال برخی هم این مسئله را فرافکنی می‌دانند و معتقدند که بین بحث الگوی کشت و بازار رابطه مستقیمی وجود ندارد و نقش حلقه‌های واسط را در این میان نمی‌توان نادیده گرفت. با توجه به اینکه رهبر انقلاب سال ۹۹ را سال «جهش تولید» نام گذاری کرده بودند، اجرای یک الگوی کشت مناسب می‌توانست در تحقق این سیاست و همچنین تأمین امنیت غذایی کشور بسیار مؤثر باشد. ضمن اینکه ساماندهی حضور محصولات ایرانی در بازارهای صادراتی نیز با اجرای طرح مذکور قابل انجام بود.
الگوی کشت چیست و چرا اجرای آن اهمیت دارد؟
الگوی کشت جانمایی صحیح تولید بر اساس پتانسیل‌های طبیعی، اصول اقتصادی و سیاست‌های استراتژیک کشور است، به عبارت دیگر این سه هدف فنی، اقتصادی و استراتژیک، الگوی کشت را تشکیل می‌دهد. در واقع برنامه ریزی الگوی کشت یک نظام برنامه ریزی برای تحقق آمایش سرزمین در بخش کشاورزی است و از الزامات تئوری‌های توسعه این بخش به شمار می‌رود.برنامه الگوی کشت هر آنچه ظرفیت واقعی بخش کشاورزی است را آشکار کرده و تولید را به مکان‌های صحیح در بازه‌های زمانی مشخص منتسب می‌کند، بنابراین هدف از تدوین و اعلام برنامه الگوی کشت در گام نخست انجام نوعی از آمایش سرزمین در بخش کشاورزی است.
جواد وفابخش، معاون امور زراعت وزارت کشاورزی که مسئول تدوین اجرای طرح الگوی کشت نیز است، در مصاحبه‌ای تفصیلی به جزئیات این طرح پرداخته و عنوان کرده بود: الگوی کشت نظام ابلاغی نیست بلکه نظامی تشویقی و هدایتگر است که بر اساس پارامترهای اقتصادی و کشش تقاضا عمل می‌کند.
وی اضافه کرده بود: قطعاً هر برنامه‌ای در صورت وجود به ساماندهی تولید کمک می‌کند اما برنامه الگوی کشت فعلاً قربانی شده به دلیل اینکه تمام مشکلات بازار را به آن نسبت می‌دهند. در هیچ کجای دنیا کف مزرعه به طور مستقیم به کف بازار وصل نیست و بین آنها حلقه‌های واسط وجود دارد. در دنیا بین کف مزرعه تا کف بازار صنایع تبدیلی را مستقر می‌کنند، بازارهای جدید تعریف می‌کنند و اقداماتی از این قبیل. ما نمی‌توانیم هم درهای کشور را ببندیم هم صنایع تبدیلی نداشته باشیم و هم انتظار داشته باشیم محصول همیشه و در همه جا به قیمت مشخصی از کشاورزان خریداری شود. این معادله منطقی نیست و برنامه الگوی کشت به تنهایی نمی‌تواند آن را حل کند. در واقع نمی‌توان افزایش یا کاهش میزان تولید را مستقیماً به الگوی کشت ربط داد، چرا که عوامل دیگری از جمله تکنولوژی‌هایی که در عملکرد در واحد سطح مؤثر است در این موضوع دخالت دارند.
اجرای الگوی کشت؛ وعده مهم کاظم خاوازی
اجرای طرح الگوی کشت از اصلی ترین وعده‌های کاظم خاوازی، وزیر جهاد کشاورزی است که در تاریخ ۲۰ فروردین ۱۳۹۹ که در جلسه رأی اعتماد خود در مجلس شورای اسلامی سخن می‌گفت با اشاره به اینکه عدم تناسب در تولید برخی محصولات باید مدیریت شود، دلیل این نامتناسب بودن توزیع محصولات کشاورزی و تفاوت قیمت در تولید و عرضه را فقدان سیستم جامع اطلاعاتی در بخش کشاورزی عنوان و اظهار کرد: این سیستم شامل اطلاعات حاکمیتی نظیر سطح زیر کشت، میزان اراضی کشاورزی، کاداستر بخش کشاورزی، هواشناسی کشاورزی و ده‌ها اطلاعات دیگر است که باید در اختیار بهره برداران و مدیران بخش قرار بگیرد.
خاوازی افزود: این سیستم زمینه‌ای برای تدوین سند آمایش سرزمینی است که الگوی کشت بر اساس این سند تدوین، طراحی و اجرا می‌شود.
وی همچنین در تنها نشست خبری خود با اصحاب رسانه که در خردادماه امسال برگزار شده بود عنوان کرد که برنامه الگوی تولید محصولات کشاورزی تدوین شده است و از کشت پاییزه ابلاغ می‌شود. در این برنامه تمام مباحث مربوط به مصرف سرانه، پتانسیل‌های تولید و عرضه و تقاضا دیده شده که در کشت پاییزه به استان‌ها ابلاغ می‌شود.
وزیر جهاد کشاورزی با بیان اینکه حدود ۴ تا ۵ سال در وزارت جهاد کشاورزی بر روی تدوین طرح الگوی کشت کار شده است، گفت: در این طرح مشخص شده چه محصولی کجا کاشته شود که بیشترین عملکرد را داشته باشد و این کار به همت معاونت وزارت جهاد کشاورزی صورت گرفته است.
خاوازی همچنین اذعان کرده بود که طرح فنی در وزارت جهاد آماده شده اما اینکه عملیاتی شود به الزامات سنگینی نیاز دارد و نیاز داریم قانون گذاری‌هایی در این حوزه صورت بگیرد. ما فعلاً برای کشت پاییزه به استانداری‌ها یک الگوی تولید را ابلاغ می‌کنیم و در ادامه طرح الگوی کشت محصولات کشاورزی را تکمیل و لایحه آن را به دولت و سپس به مجلس ارائه می‌کنیم.
وزیر جهاد کشاورزی همچنین در تیرماه در مجلس شورای اسلامی اعلام کرده بود که از مهرماه سال آینده برنامه الگوی کشت تولیدی وزارت جهاد کشاورزی را ابلاغ می‌کنیم تا بتوانیم از طریق مجلس شورای اسلامی الزامات قانونی آن را تأمین کنیم.
تیر ۱۳۹۹/ خاوازی: توان اجرای طرح الگوی کشت را داریم
خاوازی همچنین در نشست معاون اول رئیس جمهور با مدیران ارشد وزارت جهاد کشاورزی، با بیان اینکه طرح الگوی کشت، تکلیف برنامه ششم و از افتخارات دولت تدبیر و امید است، گفته بود که می‌توانیم فاز اول الگوی کشت را در کشور اجرا کنیم و با این اقدام، تمام دغدغه‌های دیرینه بخش کشاورزی در بیش‌بود و کمبود حداقل در محصولات زراعی که در گوجه فرنگی، سیب زمینی و پیاز گاهی مشاهد می‌شود، مرتفع خواهد شد.
همچنین جواد وفابخش، معاون امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی که مسئول تدوین طرح الگوی کشت نیز بوده در خردادماه امسال با اشاره به اینکه با بررسی‌هایی که در این زمینه انجام دادیم، متوجه شدیم جانمایی بسیاری از گیاهان نیاز به اصلاح دارد، گفته بود: در واقع طی سالهای گذشته ما همه محصولات را به همه جای کشور بردیم و در آنجا کشت کردیم و کار درستی نبوده و اشکال کار این است که خرده بازار ایجاد می‌شود و انرژی در سطح گسترده پراکنده می‌شود و همین مساله امکان مدیریت منابع را سلب می‌کند.
وی با بیان اینکه طرح تدوین الگوی کشت سال گذشته به پایان رسید، اضافه کرده بود: ما این طرح را سال گذشته تدوین و ارائه کردیم اما با تغییر مدیریت وزارتخانه کار به تعویق افتاد و امیدواریم امسال با جدیت بیشتری دنبال شود. در همین راستا از پایان شهریور ماه (ابتدای سال زراعی جدید) فاز یک اجرای طرح با همکاری تشکل‌ها و استانداران آغاز می‌شود و در صورت همکاری و همراهی مردم و سیاستگذاران اجرای این طرح یکی از موفق ترین کارهایی است که در بخش کشاورزی اتفاق می‌افتد.
معاون وزیر جهاد کشاورزی تصریح کرده بود: ما برای اجرای الگوی کشت قوانین بازدارنده نداریم و تصمیم داریم از اهرم‌ها و بسته‌های تشویقی به جای ابزارهای تحکمی استفاده کنیم. در واقع ابزارهای ما حمایتی است که بر روی قیمت تمام شده و تخصیص منابع تأثیر می‌گذارد.
آبان ۱۳۹۹/ خاوازی: وزارت جهاد به تنهایی نمی‌تواند الگوی کشت را اجرا کند
با این حال وعده‌های مسئولان وزارت جهاد کشاورزی در این زمینه محقق نشد و در آبانماه امسال وزیر جهاد کشاورزی درباره آخرین وضعیت اجرای این طرح گفت که وزارت جهاد کشاورزی به تنهایی نمی‌تواند الگوی کشت را اجرا کند و دستگاه‌های دیگر باید در این بخش ورود پیدا کنند.
این سخنان وزیر جهاد بسیار مورد انتقاد قرار گرفت و کارشناسان آن را نوعی بهانه جویی تلقی کردند، به گفته این کارشناسان وزارت جهاد کشاورزی از ابتدای امر نیز می دانسته که اجرای طرحی با این گستردگی و پیچیدگی قاعدتاً نیاز به همکاری بخش‌های مختلف دارد و این وزارت خانه به تنهایی قادر به اجرای آن نخواهد بود. بنابراین زمانی که صحبت از اجرای فاز اول آن می‌شود فرض بر این است که هماهنگی‌ها صورت گرفته و اگر این وزارتخانه نمی توانسته چنین هماهنگی‌هایی را انجام دهد، چطور قول اجرای طرح را داده است؟
چرا وزارت جهاد کشاورزی نمی‌تواند الگوی کشت را اجرا کند؟
مدیرکل دفتر امور محصولات علوفه‌ای و جالیزی وزارت جهاد کشاورزی آخرین فرد از مسئولان این وزارتخانه است که اخیراً در زمینه الگوی کشت اظهار نظر کرده است.
حسین اصغری در این راستا عنوان کرده است: مشکل اجرای الگوی کشت این است که اهرم و امکان دیکته کردن تدابیر خود را در عرصه‌های کشاورزی نداریم و نمی‌توانیم به کشاورز بگوییم که اگر ۱۰ هکتار زمین دارد، حق کشت بیش از سه هکتار پیاز را ندارد.
نکته قابل توجه این است که همان زمان که مسئولان وزارت جهاد کشاورزی وعده اجرای طرح الگوی کشت را می‌دادند کارشناسان و فعالان بخش خصوصی معتقد بودند هنوز زیرساخت‌های اجرای این طرح در کشور فراهم نیست و در صورت آماده نکردن زیرساخت‌ها، اجرای این طرح موفقیت آمیز نخواهد بود.
ناامیدی بخش خصوصی و سکوت مسئولان وزارت جهاد کشاورزی
در همین زمینه محمدشفیع ملک زاده، رئیس نظام صنفی کشاورزی و منابع طبیعی کشور گفته بود: زیرساخت‌های اجرای الگوی کشت فراهم نیست. همانطور که اشاره کردم در حوزه صنایع تبدیلی و تکمیلی هنوز مشکلات اساسی وجود دارد و همچنین در بسیاری از زمینه‌های دیگر. ضمن اینکه نه دولت توان تأمین منابع لازم برای اجرای چنین طرحی را دارد و نه تشکل‌های کشاورزی حمایت می‌شوند که بتوانند چنین کاری را انجام دهند.
در این میان، وزیر جهاد کشاورزی و مدیران ارشد این وزارتخانه درباره دلایل عدم اجرای این طرح مهم در کشور سکوت کرده اند و عدم پاسخگویی مسئولان این وزارت خانه به رسانه‌های خبری طی ماه‌های اخیر شدت یافته است، به طوری که حتی در دهه مبارک فجر که معمولاً مدیران ارشد وزارت جهاد کشاورزی نشست خبری برگزار می‌کنند، معاونت زراعت نشستی نداشت و جلسه مطبوعاتی کاظم خاوازی، وزیر جهاد کشاورزی نیز در لحظات آخر کنسل شد. همچنین پیگیری‌ها برای دریافت آخرین اطلاعات از وضعیت اجرای این طرح به نتیجه نرسید؛ گفته می‌شود مسئولان وزارت جهادکشاورزی حتی فعالان بخش خصوصی حوزه کشاورزی را از انجام مصاحبه با رسانه‌ها منع کرده اند.