واکسن روسی کرونا از منظر یک ویروس‌شناس

به گزارش پایداری ملی به نقل از ایسنا، دکتر بهزاد خوانساری نژاد - دانشیار ویروس شناسی دانشگاه علوم پزشکی اراک در یادداشتی آورده است:« طی روزهای اخیر بحث های متعددی در خصوص واردات واکسن روسی و مقایسه آن با سایر واکسن های چینی، ایرانی، اروپایی و امریکایی در جریان است. از اینرو اجازه می خواهم از زاویه دید خود نگاه کارشناسانه ای به مساله داشته باشم.

واکسن هایی مانند واکسن سینوفارم چین یا یکی از واکسن های ایرانی که در فاز 1 انسانی بررسی می شود، از پلتفرم ویروس Inactivated است.‌ این نوع واکسن های ویروسی عمدتا وارد مسیر پردازش MHCII می شوند و عمده پاسخ ها را به سمت Th2 و سپس تولید آنتی بادی و ایمنی هومورال می برند، آن هم نوع IgM و  IgG. این نوع واکسن ها القا کننده مناسب ایمنی سلولی نیستند و اغلب خاطره کوتاهتری نسبت به واکسن هایی ایجاد می کنند که منجر به تولید آنتی ژن در درون سلول ها می شوند (پلتفرم های Attenuated،‌ mRNA Based، Viral-vector based و ..)

در مقابل پلتفرم واکسن روسی اسپوتنیک V بر اساس non-replicating Viral-vector است. یعنی همان پلتفرم واکسن آکسفورد-آسترازنکا. با این تفاوت که در واکسن انگلیسی از آدنوویروس شمپانزه هم برای priming و هم boosting استفاده می شود، اما در واکسن روسی از دو وکتور یا برداز بدین منظور استفاده می شود. پرایمینگ با وکتور آدنوویروسی ۲۶ انسانی و بوستینگ(یادآور) با آدنوویروس ۵ انسانی. در همه این پلتفرمها همان ژن S ویروس استفاده شده ولی بنظر می رسد روسها در این زمینه خوش ذوقی به خرج دادند. چون ژن S ویروس کرونا در وکتور ادنوویروسی حمل می شود،‌ پس از بار اول تزریق، بدن بر علیه پروتئین های ادنوویروس شمپانزه انتی بادی می‌سازد و وقتی دوز دوم را با همان وکتور شمپانزه بزنند، ما بر علیه آن ایمنی داریم و از اینرو اثربخشی حداکثری آن کم می‌شود.

بعلاوه شنیده شده برخی ادعا مینمایند که "واکسن انگلیسی بهتر است چون از ادنوویروس شامپانزه استفاده میکند و نه انسانی، چون ما برعلیه انسانی از قبل آنتی بادی داریم". در پاسخ آن هم باید بگویم که در واکسن روسی اتفاقا آدنو ویروس های انسانی ناشایع استفاده شده است. آدنو ویروس های انسانی ۵ و ۲۶ تیپهای ناشایع آدنو انسانی اند که ما معمولا بر علیه آن انتی بادی نداریم.

لازم به تاکید است که از زاویه دید بنده واکسن روسها با واکسن‌اکسفورد_آسترزنکا به لحاظ منطق علمی و تولید برابری می کند و خود انگلیسی ها هم این را پذیرفتند و اکنون ترکیب واکسن اکسفورد با روسی را به منظور بررسی افزایش اثربخشی، بررسی می کنند و بدین منظور پروژه مشترکی شروع به کار کرده: 

بنظر میرسد دانشمندان و صاحبنظران بریتانیایی از برخی همتایان ایرانیشان اعتقاد بیشتری به پلتفرم روسها دارند و در هفته گذشته مجارستان نیز رسماً واکسن روسها را سفارش داد.

دیگر اینکه روسها در زمینه ویروس شناسی و واکسن دست و پا بسته نیستند. شاید جالب باشد بدانید که این روسها بودند که ویروس ها را اولین بار کشف کردند. و اگرچه جنر و پاستور اولین واکسن های ویروسی را درست کردند، ولی آنها از وجود ویروسها بعنوان نوع خاصی از میکروب ها بی اطلاع بودند. اولین بار ویروس موزائیک تنباکو (TMV) توسط یک دانشمند روس بنام "دیمیتری ایوانوسکی" در ۱۸۹۲ شناخته شد و روسها کاشف این عوامل عفونی هستند! آنها آزمایشگاه های بسیار پیشرفته ویروس شناسی در کلاس III و IV دارند و تکنولوژی های متعددی در علوم دیگر که به مراتب پیچیده تر از تکنولوژی های تولید واکسن است.

با این وجود انتقادی که به واکسن روسی وارد است این‌است که روسها با بررسی نمونه های کمی، واکسنشان را وارد فاز ۳ کردند و در آن فاز هم بررسی های وسیع انجام‌ نشد و عجله داشتند تا اولین کشور تولید کننده واکسن کرونا لقب بگیرند. البته متاسفانه روسها گاهی غرور آمیز رفتار می کنند و از این جهت لزومی بر ارائه اطلاعات بیشتر نمی دانند. آنها فعلا اطلاعات فاز 1 و 2 را در مجله معتبر Lancet infectious disease منتشر کردند و تعداد نمونه های بررسی شده آنها کم بوده اما نتایج آن بسیار رضایت بخش. در واقع شرکت های فایزر و مدرنا و استرازنکا هم داده های بسیار کمتری از نرم و معمول WHO ارائه داده اند و صرفا مجوز شرایط اضطراری دریافت کردند.

لذاخواهش میکنم دقت کنیم که ما بعنوان اعضای جامعه علمی، دچار برخورد و واکنش سیاسی به تصمیمات حتی سیاسی نشویم. از دیدگاه علمی این منطق درست نیست که چون واکسن روسی یا هندی یا چینی و ... است، بد است و حقیقتاً اینجانب بعنوان یک ویروس شناس که سالها مبانی علمی واکسن های ویروسی را تدریس کرده است، دانشمندان حیطه واکسن متعددی را میشناسد و نقدهای متعدد را بررسی میکند، متقاعد نشدم که عدم تزریق واکسن روسی سودمندتر از تزریق آن باشد.

بنده گاهی احساس میکنم که طیف های سیاسی و جامعه علمی دقیقا از تحلیل مشابهی جهت قبول یا رد یک پدیده علمی استفاده می کنند،‌ تنها تفاوتشان در عقیده شان و سمتی است که ایستاده اند. بزرگواران تفاوت افراد خارج از جامعه علمی، با جامعه علمی، این است که آنها عذرشان موجه است و میتوان به سادگی گفت آنها "نمیدانند". در مقابل ما یا "میدانیم" یا "میدانیم چطور باید بدانیم".

به شخصه بعلت عفونت طبیعی با ویروس SARS-CoV-2 احتمالا ایمن  هستم ولی اگر هر زمان واکسن روسی و ... به دست من برسد، حتما آن را برای نشان دادن "ایمن و بی خطر بودن" به خود تزریق میکنم و برای نزدیکان خود نیز استفاده خواهم نمود چون‌همه این پلتفرمها سیف اند و بحثی که می ماند سر اثربخشی است که فعلا همه سازندگان اعداد و ارقام شگفت انگیزی ارائه می دهند و ما امیدواریم اینگونه باشد. مساله این است که اکنون تعلل در این خصوص باعث می شود جان افراد به خطر افتد.