پدافند غیرعامل و ارتقای تاب آوری در برابر شوک فناوری

محمد اسکندری، دانشجوی دکتری علوم سیاسی و روابط بین الملل 

یکی از مهمترین ویژگی‌ها که انسان را در مقایسه با سایر مخلوقات متمایز و برتر کرده و در مقاطع مختلف خلقت انسان را برای بقا یاری کرده است توانایی تطبیق‌پذیری در برابر شرایط گوناگون است. 

همین توانایی تطبیق پذیری در شرایط مختلف است که محرک انسان برای رشد و پیشرفت در طول حیات بشر شده است. به شیوه ای که انسان همواره به دنبال بهبود شرایط برای زندگی خود بوده است. اما جهان در سده اخیر دچار یک شوک فناورانه شده است و علم و دانش با یک جهش بسیار بزرگ، بر لبه‌های جدیدی از فناوری ایستاده است.

همزمان با پیشرفت‌های شگرف در علم و فناوری، دامنه تهدیدات نیز گسترش پیدا کرد و کشورهای ابرقدرت و سلطه‌گر در یک رقابت نفس‎گیر ابزارها، تجهیزات و حتی راهبردی‌های نظامی خود را توسعه دادند. در واقع شوک فناوری، بسیاری از مفاهیم و بنیادها را دچار تحول و دگردیسی کرده است و در این میان حوزه های تهدید، امنیت و دفاع نیز از این شوک فناورانه تاثیر پذیرفته‌اند. در همین راستا راهبردهای دفاعی نیز متناسب با تهدیدات، مفاهیم خود را به روزرسانی کرده است.

کشور عزیز ما ایران نیز که پس از انقلاب شکوهمند اسلامی با توجه به جایگاه و نقش استراتژیک خود، همواره در معرض تهدیدات قرار داشته است با علم به تغییر رویکرد در تهدیدات، مفاهیم دفاعی نوینی را تعریف، تدوین و دنبال کرده است. این راهبردهای دفاعی برای تحقق، نیازمند الزامات دفاعی است تا بتواند برای امروز و فردای ایران امنیت و آرامش را به ارمغان آورد.

زمانی امنیت ملی به عنوان نبود تهدیدات سخت‌افزارانه تعریف می‌شد از این رو آسوده‌‏بودن از جنگ و تجاوز خارجی به معنای حفظ تمامیت ارضی کشور بود. اکنون امنیت در حوزه‌‌های اقتصادی، زیستی، تکنولوژی، سیاسی و اجتماعی چنان مهم شده‌‌اند که در رأس برنامه‌‎های دولت‌ها برای تأمین امنیت ملی قرار دارند.

خوشبختانه پیشرفت‌های کشورمان در صنایع دفاعی و نظامی، در سایه رهبری مدبرانه مقام معظم رهبری و راهبردهای دفاعی کشور، توان بازدارندگی کشور را در سطح قابل قبولی قرار داده است. اما در کنار آن استکبار جهانی نیز بیکار ننشته و راهبرد خود را از سخت و نظامی به تهدیدات نرم و فرانرم تغییر داده است.

اهمیت و ضرورت ارتقای راهبردی های دفاعی در برابر تهدیدات نوین سبب شد تا با تدابیر دوراندیشانه مقام معظم رهبری امام خامنه ای عزیز در دهه ۸۰، سازمان پدافند غیرعامل کشور به عنوان یک رکن راهبردی در حوزه دفاع نوین در کشور تاسیس شود. سازمان پدافند غیرعامل کشور یک نگاشت نهادی مدرن برای همراه کردن مفاهیم دفاع با سیر تحول فناورانه بوده است. این سازمان در راستای ماموریت ها و تکالیف خود، مبتنی بر نوع و اهمیت تهدیدات، قرارگاه‌های عملیاتی پدافند سایبری، شیمیایی، پرتوی، زیستی و... را ایجاده کرده است که مسئولیت رصد تهدیدات مدرن CBRNE و ارتقای آمادگی تمام توان و ظرفیت کشوری و لشکری دفاع را برعهده دارند.

یکی از نمونه های بارز تهدیدات نوین که مجدد بر ضرورت تغییر راهبردهای دفاعی صحه گذاشت، شیوع ویروس کرونا بود. شیوع ویروس کرونا به عنوان یک رخداد از جنس تهدیدات زیستی بر این واقعیت مهر تایید زد که دیگر نمی‌توان صرفا امنیت یک کشور را ابزار کلاسیک دفاعی تامین کرد بلکه ساختارهای دفاعی جدیدی می بایست تشکیل شود تا بتواند در برابر تهدیدات مدرن واکنش نشان دهد. تجربه شیوع ویروس منحوس کرونا نشان داد تقریباً هیچ کشوری نتوانسته است هنوز توان دفاعی خود را در برابر این تهدیدات مدرن به سطح مطلوب برساند اما این اتفاق باید یک تجربه و درس عبرت باشد.

بحران کرونا با همه تلخی‌ها به ما درس‌های مهمی داد. اینکه ما باید توان انطباق‌پذیری و تاب آوری خود در شرایط بحران‌ها به ویژه بحران‌های مدرن را ارتقا دهیم و این وظیفه سنگینی است که رهبر معظم انقلاب اسلامی بخشی از آن را بر دوش مسئولان سازمان پدافند غیرعامل کشور نهاده است.

 
منبع: ویژه نامه عماد