نگاهی به سابقه پدافند غیرعامل در سایر کشورها

به گزارش پایداری ملی، امروزه کشورها به ویژه کشورهایی که تجربه خسارات و ویرانی‌های ناشی از جنگ را در پستوی ذهن خود دارند و یا به هر نحو دیگری اعم از نظامی، اقتصادی، سایبری، فرهنگی، زیستی و ... مورد تهاجم قرار گرفته اند جهت حفظ سرمایه های خود و استحکام امنیت ملی خود برای پدافند غیرعامل جایگاه والایی قائل هستند و برای آن به برنامه ریزی و سرمایه گذاری دست زده‌اند.

برای مثال پدافند غیرعامل در انگلستان پیشینه ای قابل توجه دارد.  این کشور با موقعیت جزیره ای همواره از حملات خارجی احساس امنیت می‌کرده است. این احساس امنیت تا صبح روز 16 دسامبر 1914 ادامه داشت. زمانی که ناوگان دریایی آلمان شهر اسکاربورگ در یورکشایر شمالی را به توپ بست و 137 کشته بر جای گذاشت. شش روز بعد دو بمب مخرب در دریا انداخته شد و دو روز بعد نخستین حمله هوایی به خاک بریتانیا انجام گرفت. مقیاس حمله بعد از فرستادن بالون‌های بمب گذاری شده به لندن در 31 می 1915 افزایش یافته و گسترده تر شد. 

نخستین حمله هوایی به لندن توسط 14 هواپیما صورت گرفت که در 13 ژوئن 1917 تعداد 118 بمب را بر سر پایتخت ریخته و باعث مرگ 162 نفر و مجروح شدن 426 نفر شد. این مقیاس از حمله و خسارات دیگر امکان نادیده گرفتن نداشتند بنابراین ایجاد پناهگاه‌ها و مکان‌های امن در شهرها در دستور کار بریتانیا قرار گرفت که این اقدامات بعدها با ایجاد کمیته و تصویب قانون اقدامات احتیاطی در برابر حملات هوایی(ARP) در سال 1938 در این کشور ادامه یافت.

در جریان جنگ جهانی دوم نیز انگلستان از ایستگاههای مترو و معابر زیرزمین به‎عنوان پناهگاه استفاده کرد. در تابستان 1944 یک بار دیگر هیتلر حملات انتقامی خود را به لندن توسط هواپیماهای بدون سرنشین و موشک‌های بالستیک علیه لندن از سر گرفت این امر باعث شد تا حمایت و اجماع عمومی بیشتری جهت ساخت و تداوم پناهگاهایی مانند اندرسون و موریسون در دستور کار قرار گیرد. 

پناهگاه اندرسون در واقع پناهگاهی با ابعاد حدود 2 متر در 2 متر و برای پناه دادن شش نفر بود که از ورقه‌های موج‌دار فولاد و لولاهای فولادی ساخته می شد و پناهگاه موریسون نیز یک میز فولادی بود که با ابعاد 6 فوت در سه فوت ساخته می شد و عمدتا در داخل خانه ها کاربرد داشت.

در شوروی سابق سازمان پدافند غیرعامل در اواسط سال 1960 میلادی تاسیس گردیده و به سرعت توسعه یافت و از سال 1996 با تحولی بزرگ، تجدید سازمان گردید و سپهبد آلتونین از سوی لئونید برژنف به عنوان رئیس سازمان پدافند غیرعامل منصوب گردید. 

ساخت پناهگاه‌های ضدهسته‌ای و دومنظوره بسیاری از تأسیسات مانند ایستگاه‌ها و معابر مترو و پارکینگ‌های زیرزمینی از همان زمان در دستور کار قرار گرفت و با ساخت استحکامات ایمن و زره‌های مقاوم در برابر انواع بمب و موشک توسعه یافت. در آمریکا پس از گذشت بحران‌های برلین و کوبا در سال 1963، موضوع ساخت پناهگاه‌های خانگی و دسته‌جمعی مطرح شد و پس از آن سازمان‌های کوچک و فرعی در این خصوص فعالیت می‌کردند.

در سال 1979 مدیریت امور اضطراری دولت مرکزی (فما) برای مدیریت به هنگام شرایط اضطراری، از جمله پیامدهای ناشی از حملات هسته‌ای به شهرهای آمریکا، تشکیل شد و نواحی ده‌گانه خود را در سراسر آمریکا تاسیس کرد. هدف این سازمان «اطمینان از حیات و حفظ بقاء» مطرح گردید و پس از مدتی بیش از 4000 مرکز محلی و ایالتی به منظور بر عهده گرفتن حفاظت در مقابل حملات احتمالی ایجاد شد. این در حالی بود که اقدامات پدافند غیرعامل در آمریکا قبل از تشکیل این سازمان شروع شده بود و پناهگاه‌های ضدهسته‌ای متعددی نیز برای حفاظت از مردم احداث شده بود. 

در دهه‌های اخیر نیز در کشور امریکا، بعد از واقعه 11 سپتامبر، در زمینه پدافند زیستی بر اهمیت حفاظت از منابع آب به‌ویژه سدها، افزوده شد و محافظین سدها و مخازن بزرگ اضافه شدند تا از حملات احتمالی پیشگیري شود. بسیاري از سدها که به روي عموم مردم براي تفریح باز بود بسته شد تا از هر گونه حملات احتمالی جهت آلودگی آب سد یا حملات فیزیکی به بدنه سدها کاسته شود. در همین راستا کنگره این کشور قانون مبارزه با بیوتروریسم را در سال 2002 تصویب کرد که طی آن الزامات ایمنی خاصی را جهت ارزیابی آسیب‌پذیري و طرح‌هاي واکنش اضطراري، براي 8000 صنعت همگانی آب در ایالات متحده اجباري کرد و ارزیابی آسیب‌پذیري در بخش‌هاي منابع تامین آب، فرایندهاي آبگیري و پیش تصفیه، تصفیه، شبکه توزیع، مخازن ذخیره سازي، مصرف و ذخیره سازي ایمن مواد شیمیایی در واحدهاي تصفیه‌خانه و شبکه کامپیوتري کنترل و ثبت اطلاعات را مورد تاکید قرار داد. 

ایجاد دارپا بخش دیگری از تلاش‌های ایالات متحده در زمینه پدافندی است. دارپا (DARPA) یا «آژانس پروژه‌های تحقیقاتی پیشرفته دفاعی» بخشی از سازمان پنتاگون است که توسط آیزنهاور، رئیس جمهور اسبق آمریکا، در سال ۱۹۵۸ برای توسعه تکنولوژی‌های پیشرفته و تاثیرگذار بنیان گذاشته شد. در ابتدا نام آن ARPA بود (همان عبارت، بدون کلمه Defence یا دفاع). این نهاد زمانی به وجود آمد که اتحاد جماهیر شوروی، پروژه ماهواره‌‌های Sputnik را با موفقیت به انجام رساند. این پروژه شوروی شاید پیامی خاص برای آمریکا داشت: "یک تغییر اساسی در علوم دفاعی و تکنولوژی مورد استفاده برای آن لازم است. این نهاد تحقیقاتی وزارت دفاع ایالات متحده هزینه هنگفتی را برای پروژه های گوناگون در زمینه های مختلف هزینه می‌کند و مجموع بودجه سالانه آن در سال 2018 نزدیک به 3.5 میلیارد دلار بوده است. همچنین شواهدی در دست است که دارپا در پوشش تحقیقات علمی و دفاعی به ساخت تسلیحات زیستی مشغول است. 

در بعد حملات تروریسی باید اشاره کرد که در سال 2016 بیش از 25 هزار نفر در جهان قربانی تروریسم شده اند و عملیات تروریستی خسارت 84 میلیارد دلاری برای اقتصاد جهان به بار آورده است که اگر دیگر اشکال خشونت و ناآرامیها و جرائم را در نظر بگیریم خسارت آن 14 تریلیون دلار برای اقتصاد جهان بوده است.

همچنین هزینه امنیت در حوزه فناوری اطلاعات در سال 2017 حدود 90 میلیارد دلار بوده است و  در مورد تامین امنیت کلی فضای سایبر صحبت از هزینه یک تریلیون دلاری است در سایر زمینه ها و ابعاد نیز وضع به همین منوال است در این راستا مبارزه با تروریسم بعضا به بیش از 5درصد GDP کشورها می رسد.

به هر حال در فضای پر تنش جهان کنونی که در آن جنگ، تقابل، تخاصم گروههای تروریستی مورد حمایت ابرقدرتها و دیگر اشکال خشونت چه فضای واقعی و چه دنیای مجازی را در برگرفته است هزینه کردن در امور دفاعی یک واقعیت کتمان ناپذیر است و کشورها مجبورند سهمی از اقتصاد ملی خود را به این زمینه اختصاص دهند. 

در زمینه مقابله با تهدیدات cbrn اتحادیه اروپا در سال 2010 طرح ابتکاری ایجاد مراکز  cbrn را با هدف  بهبود ظرفیت  کشورهای عضو در زمینه کاهش خطرات ارائه و اجرا و در سال 2016 برنامه اقدام مشترک را در این زمینه منتشر کرد و حتی صندوق توسعه آموزش‌های هسته‌ای را راه اندازی کرد. 

در زمینه پدافند سایبری چین و روسیه و بسیاری دیگر از کشورهای جهان در پی گستردن چتر امنیتی بر سر داده‌ها و اطلاعات سایبری خود هستند و اینترنت کالیفرنیایی را محرم نمی‌دانند این بی‌اعتمادی ریشه در بروز فراوان جاسوسی و جرائم سازمان یافته سایبری توسط ایالات متحده دارد. 

در همین راستا در سال 2015 چین و روسیه توافقنامه دو جانبه همکاری در زمینه امنیت اطلاعات امضا کردند این معاهده که برخی آن را پیمان عدم تجاوز برای فضای سایبری نامیده‌اند جزئیات اقدامات هر دو کشور را در مورد تبادل اطلاعات و چشم انداز پیشرفت آنها در مورد امنیت اطلاعات و کم کردن نگرانی های آنها در مورد امنیت سایبری را در بر می‌گیرد. 

این توافقنامه در حقیقت حکمرانی اینترنت را تحت سیطره آمریکاست به چالش کشیده و خواستار ایجاد یک سیستم مدیریت چند جانبه، دموکراتیک و شفاف برای اینترنت است که طی آن صدای دولتها و ملت‌ها در این فضا بیشتر شنیده شود. حتی کشوری مانند آلمان که خود در جرگه کشورهای غربی قرار دارد از وضع موجود امنیت سایبری خود راضی نیست و در پی ملی سازی فضای سایبری است.

آلمان مانند بسیاری از کشورهای اروپایی در مورد وابستگی خود به فناوری‌های اطلاعاتی ایالات متحده و قانون پاتریوت این کشور که اجازه دسترسی به داده‌های شرکت‌ها را به ایالات متحده می‌دهد ناخرسند است. در این خصوص هورست زیهوفر وزیر خارجه آلمان در اگوست 2018 بیان کرد که آلمان به یک رویکرد و ابزار جدید برای ایفای نقش در عرصه بین الملل در زمینه امنیت فضای مجاری نیاز دارد.

 شواهد حاکی از آن است که به موازات افزایش تهدیدها اقدامات دفاعی کشورها نیز برای مقابله و مواجهه با این تهدیدها شکل جدی به خود گرفته است و از تمام ظرفیت‌های خود برای ساخت سپرهای دفاعی در مقابل تهدیدهای مذکور استفاده می کنند مرور این چارت نشان می دهد که در کشور ما نیز پدافند غیرعامل در قالب قرارگاهای مختلف باید بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته و برای ارتقای آن تلاش مضاعفی از باب سرمایه گذاری برنامه ریزی و آینده شناسی صورت گیرد.