امام محمد باقر (ع) فرمود: ما سرزمین مبارکیم و سرزمین‌های آشکار «قُرًى ظَاهِرَهً» نمایندگان و فقهای پیرو ما هستند که مطالب ما را به شیعیان می‌رسانند و «قدرنا فیها السیر» مثالی از حرکت و کاوش علمی است.
به گزارش پایداری ملی، امام محمد باقر(ع) پنجمین اختر تابناک آسمان امامت و ولایت در هفتم ذی‌الحجه سال ۱۱۴ هجری قمری به شهادت رسید و به دیدار حق شتافت. درباره چگونگی شهادت حضرت (ع)، متأسفانه جزئیات اندکی به دست ما رسیده است، و دشمنی‌ها با شیعیان، سخت‌گیری‌ها علیه اهل بیت، عدم اهتمام به ثبت تاریخ، نبود امکانات لازم و ... موجب شده درباره شهادت امام محمدباقر(ع) اطلاعات زیادی در دست نباشد.
وصیت باقر آل محمد به رئیس مکتب شیعه
امام باقر (ع) به پسرش امام صادق (ع) چنین وصیت کرد: مرا در لباسى که روز جمعه با آن نماز مىخواندم، کفن کن، و عمامهام را بر سرم بپیچ و قبرم را چهار گوش کن و به اندازه چهار انگشت از زمین، بلند گردان، هنگام دفن، بندهاى کفنم را باز کن.
در روایت آمده است: امام صادق (ع) فرمود: پدرم در وصیت خود نوشت: او را در ۳ جامه کفن کنم، یکى از آن‌ها روپوشى بود که آن حضرت (ع) در روز جمعه با آن نماز مىخواند، و دیگرى جامهاى بود و سومى پیراهن بود.
من به پدرم عرض کردم: این مطلب را چرا مىنویسى؟ (نیاز به نوشتن نیست)، فرمود: از آن مىترسم که مردم در مورد تکفین من با تو ستیز کنند، اگر آن‌ها گفتند پدرت را با چهار یا پنج کفن تکفین کن، سخن آن‌ها را گوش نکن! عمامهام را بر سرم بپیچ، و عمامه جزء کفن به شمار نمىآید، بلکه کفن آن است که بدن به آن پیچیده شود.
همچنین روایت شده که امام صادق (ع) فرمود: پدرم به من فرمود: اى جعفر! فلان مبلغ از اموال مرا وقف گریه‌کنندگان کن، تا ۱۰ سال در سرزمین منا، هنگام اعمال منا (در حجّ) براى من گریه کنند.
البته امام (ع) هشت درهم براى مراسم عزادارى خود، وصیت کرد و آن حضرت، این کار را از «سنت» مىدانست، زیرا پیامبر اکرم (ص) (در ماتم شهادت جعفر طیار) فرمود: براى آل جعفر، غذا تهیه کنید، زیرا آن‌ها به عزادارى اشتغال دارند.(۱)
آنچه که در ادامه می‌آید پاسخ‌های امام محمد باقر (ع) به برخی شبهات آن عصر است. آن حضرت (ع) با علم و دانش سرشار در کنار حلم و متانت عظیم توانست مخاطبان کلام خویش را در برابر استدلال و روشنگری‌ها قانع و خاضع کنند.
خشم خداوند چگونه بروز می‌یابد؟
عمر بن عبید از امام باقر(ع) معنای گفتار خداوند را پرسید که می‌فرماید: آیا آنان که کفر ورزیدند ندیدند که آسمان‌ها و زمین بسته بودند پس آن‌ها را شکافتیم، این بستن و شکافتن در آسمان و زمین چه بود؟
امام فرمود: آسمان بسته بود یعنی باران فرو نمی‌فرستاد و زمین بسته بود یعنی گیاه نمی‌رویاند. عمرو بن عبید خاموش شد و سپس از امام تفسیر و معنای آیه «و من یحلل علیه غضبی فقد هوی»؛ هرکس خشم من بر او وارد شود سقوط می‌کند، را پرسید که خشم خدا به چه نحو است؟
امام(ع) فرمود: خشم خداوند همان کیفری است که به خطاکاران و منحرفان روا می‌دارد و کسی که گمان کند خشم خداوند همانند خشم آدمیان با تحت تأثیر قرار گرفتن و تغییر روحیه و تحریک قوای درونی است و خشم، تغییری در خدا به وجود می‌آورد به کفر گراییده است.(۲)
ویژگی اوصاف خداوند به روایت باقرالعلوم (ع)
محمد بن مسلم از امام باقر(ع) در زمینه اوصاف خداوند نقل کرده است: انه واحد، صمد، ... همانا او یکتای بی‌نیازی است که همه به او نیازمندند. حقیقتی است بسیط و یگانه، در او معانی متعدد و مختلف راه ندارد.
محمد بن مسلم می‌گوید به امام عرض کردم: برخی از مردم عراق معتقدند که خداوند با چیزی می‌شنود و با چیز دیگری می‌بیند!
امام فرمود: دروغ گفته و ملحد شده‌اند، خداوند را به غیر، تشبیه کرده‌اند، او شنوایی بینا است با همان چیز که می‌بیند می‌شنود و با همان چیز که می‌شنود، می‌بیند.
محمد می‌گوید: برخی مردم عراق گمان می‌کنند که بینایی خداوند بر چیزی است که آن را درک کرده و تعقل کند! امام فرمود: اندیشه، فکر و تعقل از ویژگی‌های مخلوق است و خداوند از صفات مخلوق مبرّا است.(۳)
سرزمین مبارک کجاست؟/ چگونه مردم از گمراهی نجات می‌یابند؟
حسن بصری نزد امام باقر (ع) آمد تا مطالبی درباره قرآن از حضرت سؤال کند، امام به او فرمود: آیا تو، فقیه اهل بصره‌ای؟ گفت: بلی،
امام فرمود: سخنی از تو برایم نقل کرده‌اند که نمی‌دانم واقعاً تو آن را گفته‌ای یا بر تو دروغ بسته‌اند.
حسن بصری گفت: آن سخن چیست؟
امام فرمود: مردم گمان کرده‌اند تو معتقدی خداوند امور بندگان را به خود آنان واگذارکرده است! حسن بصری سکوت اختیار کرد.
امام برای اینکه وی را به اشتباهش متوجه سازد فرمود: اگر خداوند در قرآنش به کسی ایمنی داده باشد، آیا پس از این ایمنی تضمین شده از سوی خدا، بر او ترسی است؟ حسن بصری گفت: خیر! ترسی بر او نخواهد بود.
امام فرمود: اکنون آیه‌ای برایت می‌خوانم، اگر آن را اشتباه تفسیر کرده باشی هم خودت و هم پیروانت را هلاک کرده ای. آن آیه این است: «وَ جَعَلْنَا بَیْنهَُمْ وَ بَینَْ الْقُرَى الَّتىِ بَارَکْنَا فِیهَا قُرًى ظَاهِرَهً وَ قَدَّرْنَا فِیهَا السَّیرَْ سِیرُواْ فِیهَا لَیَالىَِ وَ أَیَّامًا ءَامِنِین»(۴) و ما بین آنان و دهکدههاى پر برکت قریهها قرار دادیم که یکدیگر را مىدیدند و مسافت بین آن‌ها را به اندازه هم کرده بودیم، گفتیم: در بین این شهرها شب‌ها و روزها سیر کنید، در حالى که ایمن باشید، شنیده‌ام که گفته‌ای مراد از سرزمین امن، مکه است؟ آیا کسانی که برای حج به مکه سفر می‌کنند مورد هجوم راهزنان قرار نمی‌گیرند و ...؟
حسن گفت: چرا!
امام فرمود: پس چگونه ایمن هستند! این آیه مثالی است که خداوند درباره ما اهل بیت، بیان داشته است، ما سرزمین مبارکیم و سرزمین‌های آشکار «قری ظاهره» نمایندگان و فقهای پیرو ما هستند که مطالب ما را به شیعیان می‌رسانند و «قدرنا فیها السیر» مثالی از حرکت و کاوش علمی و «سیروا فیها لیالی» مثالی از برانگیختن مردم برای کسب دانش در زمینه حلال و حرام از اهل بیت(ع) است. هرگاه مردم از این روش معارف دین را دریافت کنند ایمن از شک و گمراهی‌اند ... ای حسن بصری! از اعتقاد به تفویض پرهیز کن. زیرا خداوند به دلیل ضعف و سستی تمام کار خلق را به آنان واننهاده و نیز آنان را به انجام دادن گناهان مجبور نساخته است.(۵)
پی‌نوشت:
۱.شیخ عباس قمی، نگاهى بر زندگى چهارده معصوم(ع)، ص۲۲۴
۲.شیخ مفید، الارشاد، ترجمه رسول محلّاتی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۳ ش، چاپ ششم، ج ۲، ص ۲۳۷. و طبرسی، پیشین، ج ۲، ص ۱۸۱. کلینی، پیشین، ج ۱، ص ۱۱۰. علامه مجلسی، پیشین، ج ۴، ص ۶۷.
۳.طبرسی، پیشین، ج ۲، ص ۱۶۷. کلینی، پیشین، ج ۱، ص ۱۰۸.
۴.سباء، ۱۸.
۵.طبرسی، پیشین، ج ۲، ص ۱۸۲. علامه مجلسی، ج ۲۴، ص ۲۳۲.