به گزارش پایداری ملی، تحریم‌های آمریکا علیه ایران، همسایه غربی کشور یعنی عراق را نیز درگیر خود کرده است. عراق که بزرگترین شریک تجاری ایران است، بخش عمده‌ای از برق و گاز خود را نیز از ایران تأمین می‌کند. سطح بالای روابط میان دو کشور باعث شده عراق نتواند نسبت به تحریم‌های آمریکا علیه ایران، بی‌تفاوت بماند و به دنبال گرفتن معافیت از این تحریم‌ها باشد. دولت آمریکا نیز برای حفظ منافع خود در عراق و همچنین تشدید تبعات اجرا شدن تحریم‌های خود علیه ایران، سیاست صدور معافیت مدت‌دار برای عراق را در پیش گرفته است. بررسی خبرهای خارجی کشور عراق در چند ماه اخیر نشان می‌دهد آمریکا از پیش مقدمات این سیاست را فراهم کرده است.
به عنوان نمونه تیرماه سال جاری بانک مرکزی عراق در بیانیه‌ای[1] اعلام کرد که گروه ویژه اقدام مالی (FATF) در گزارش جدید[2] خود نام این کشور را از وضعیت دارای کمبودهای استراتژیک به وضعیت بهتری منتقل کرده است. یکی از گردانندگان اصلی گروه ویژه اقدام مالی، دولت آمریکا است که پیش از آن نیز از این نهاد برای پیش برد سیاست‌های بین المللی خود در قبال کشورهایی همچون ایران بهره برده است.
کمی بعد از بیانیه رئیس جمهور آمریکا مبنی بر خروج از توافق برجام و پس از آن امضای دستور اجرایی بازگشت تحریم‌های ایران در 15 مرداد، بانک مرکزی عراق در بخشنامه‌ای[3] بر تداوم ممنوعیت تعامل دلاری با بانک‌های ایرانی تاکید کرد و اعلام کرد: کار با یورو بر اساس مقتضیات تعامل با بانک مرکزی اروپا و بانک‌هایی که با این ارز خارجی کار می‌کنند خواهد بود.
با قطعی شدن بازگشت تحریم‌های ایران و تلاش برخی کشورها برای گرفتن معافیت از آمریکا، عراق نیز از اعزام هیئتی به آمریکا برای برخورداری از این معافیت‌ها خبر داد[4]. باتوجه به تأمین بخش مهمی از برق و گاز عراق از سوی ایران، حساسیت بیشتری درخصوص گرفتن معافیت در این زمینه برای عراق وجود دارد و برای همین تلاش ویژه‌ای برای گرفتن معافیت در این موارد از سوی طرف عراقی صورت گرفت[5].
همزمان با تلاش عراق برای گرفتن معافیت از تحریم‌های آمریکا علیه ایران، سناتورهای آمریکایی به دنبال تدوین طرح تحریمی جدیدی علیه ایران به بهانه نگرانی از احتمال سوء قصد شبه‌نظامیان عراقیِ تحت حمایت ایران به اماکن دیپلماتیک آمریکا در این کشور هستند[6]. در لایحه این طرح همچنین وزارت خارجه آمریکا موظف شده تا لیستی از گروه‌های مسلح در عراق که از سوی ایران حمایت تسلیحاتی و نظامی می‌شوند را تهیه و منتشر کند.
در ادامه این تحولات اواسط شهریور، بانک مرکزی عراق در بیانیه‌ای از اعلام رسمی خروج این بانک از لیست تحریم‌های اعمال شده بر موسسات مالی توسط اتحادیه اروپا خبر داد[7]. در این بیانیه آمده که این اقدام پس از آن به نتیجه رسید که بانک مرکزی عراق به پیشرفت قابل توجهی در بهبود عملکرد و اجرای مقررات و استانداردهای بین المللی در این زمینه دست یافت.
معافیت محدود و مشروط عراق از تحریم‌های آمریکا علیه ایران
پیش از فرا رسیدن موعد اجرای تحریم‌های آمریکا علیه ایران در 13 آبان، برخی مقامات عراقی از اخذ معافیت از آمریکا برای تداوم واردات گاز، برق و مواد غذایی از ایران خبر دادند. به گفته آنان شرط صدور این معافیت، استفاده نکردن از دلار برای پرداخت پول این اقلام به ایران است. با این حال یکی از مسئولان وزارت دارایی عراق خبر داد که در یک بانک دولتی، حسابی به منظور پرداخت پول واردات از ایران با دینار عراقی باز شده است[8].
پس فرا رسیدن موعد اجرای تحریم‌ها نیز برایان هوک، نماینده ویژه ایران در وزارت امور خارجه ایالات متحده، در یک کنفرانس رسانه‌ای با بیان اینکه عراق همچنان به دسترسی به انرژی مورد نیاز خود از ایران برای تولید و تامین برق ادامه خواهد داد، گفت: عراق معافیت از تحریم‌های انرژی ایران دریافت کرده است[9]. کمی بعد از آن نیز سفارت آمریکا در بغداد با انتشار یک پیام ویدیویی در صفحه رسمی فیسبوک خود اعلام کرد که ایالات متحده، عراق را به مدت ۴۵ روز از تحریم واردات گاز طبیعی و برق از ایران معاف کرده است[10].
در همین بین خبرهایی مبنی بر جایگزینی متیو تویلر، سفیر فعلی آمریکا در یمن با داگلاس سُلی‌مان سفیر فعلی این کشور در عراق نیز منتشر شد. روزنامه "العربی الجدید" در گزارشی[11] که در این خصوص منتشر کرد، با اشاره به مواضع تند متیو تویلر علیه جمهوری اسلامی ایران و انصارالله یمن، نوشت: "هدف اصلی این انتخاب این است که ترامپ می‌خواهد عراق را وارد یک منازعه با ایران کند. همچنین پیش بینی می‌شود آمریکا با آغاز کار سفیر جدید خود مجموعه اقداماتی را برای فشار بر بغداد جهت پایبندی به تحریم‌های آمریکا علیه ایران انجام دهد".
با این حال مقامات عراقی اعلام کردند که هیچ‌کدام از قراردادهایی که برای تامین برق و گاز دارند زودتر از سال ۲۰۲۲ اجرایی نمی‌شود و بهره‌برداری از میادین گازی نیز زودتر از سال ۲۰۲۲ امکان‌پذیر نیست و گاز و برق ایران امکان جایگزینی ندارد. اما در کنار آن عراقی‌ها اصرار دارند پول قرارداد برق و گاز ایران را با دینار پرداخت کنند و به هیچ وجه آمادگی پرداخت غیر از دینار را ندارند[12].
افزایش صادرات نفت کرکوک، شرط تمدید معافیت
در گزارشی که خبرگزاری رویترز در تاریخ 26 آبان منتشر کرد[13] با اشاره به آغاز صادرات مجدد نفت از میدان نفتی کرکوک عراق به سمت بندر جیحان ترکیه پس از یک سال توقف، آورده است: هیتر نورد، سخنگوی دولت آمریکا در توئیت خود نوشت "از سرگیری صادرات نفت کرکوک قدم مهم دیگری از تلاش‌های ما برای کاهش صادرات نفت ایران است". این خبر یک ماه بعد از آن و با سفر وزیر انرژی آمریکا به عراق طور دیگری مجدداً بازتاب یافت. ریک پری، وزیر انرژی آمریکا، در دیداری که نیمه دوم آذر ماه با مقامات عراقی در بغداد داشت، این مساله را مطرح کرد که تمدید معافیت عراق از تحریم‌های ایران، به توانایی این کشور برای افزایش قابل توجه صادرات نفت از منطقه شمال (کروک) این کشور بستگی دارد[14].
انحلال حشد الشعبی، در ازای معافیت عراق از تحریم‌های آمریکا علیه ایران
فراکسیون بدر پارلمان عراق در واکنش به اظهارات هیتر نورد، سخنگوی دولت آمریکا در نشست خبری خود در 15 نوامبر 2018، مبنی بر لزوم انحلال و تحویل سلاح گروه‌های نظامی شیعه عراق به عنوان شرط معافیت این کشور از تحریم‌های آمریکا علیه ایران، اعلام کرد که حشد الشعبی، یک نیروی قانونی است که به تصویب مجلس و هیات وزیران عراق رسیده است[15].
در همین حین، مجلس نمایندگان آمریکا طرحی را به تصویب رسانده که با متهم کردن ایران به بر هم زدن صلح در عراق خواستار تحریم این کشور شده است. این طرح که «جلوگیری از بی‌ثبات‌سازی ایران در عراق» نام گرفته خواستار «اعمال تحریم علیه آن دسته از اشخاص ایرانی است که صلح یا ثبات عراق یا حکومت عراق را تهدید می‌کنند.» این طرح رئیس‌جمهور آمریکا را موظف به معرفی تحریم علیه تمامی اشخاص خارجی می‌کند که طبق تشخیص او اقدامات آنها ثبات در عراق یا حکومت این کشور را تهدید می‌کند[16]. این قانون اختیار بیشتری به رئیس جمهور آمریکا می‌دهد تا بتواند گروه‌های مقاومت مردمی عراق را به بهانه ارتباط با ایران مورد تحریم و فشار قرار دهد.
خبرگزاری رویترز در گزارشی که پس سفر «ریک پری» وزیر انرژی آمریکا به عراق منتشر کرد[17]، از دیدار وی با وزیر نفت عراق در حاشیه نشست اتاق بازرگانی آمریکا در بغداد عراق خبر داد که در آن، ریک پری، عزم جدی آمریکا برای تحریم صنعت نفت ایران، شبکه بانکی و حمل و نقل را به وزیر نفت عراق یادآور شده است. در این دیدار همچنین وزیر انرژی آمریکا از آمادگی بخش خصوصی این کشور برای سرمایه‌گذاری در بخش انرژی عراق و بازسازی صنعت نفت این کشور خبر داد.
افزایش حضور نظامی آمریکا در عراق در مقابل تمدید معافیت
پیش از پایان یافتن مهلت 45 روزه معافیت عراق از تحریم‌های آمریکا، علی العلاق، رئیس بانک مرکزی عراق در گفت و گو با روزنامه العربی الجدید، با بیان اینکه بانک مرکزی این کشور با تحریم‌های آمریکا علیه ایران همراه است، گفت: «معامله دلاری با ایران از سال ۲۰۱۲ متوقف شده و از بُعد عملیاتی معاملات این چنینی نیز ممکن نیست زیرا هر گونه معامله‌ای با این ارز در منظومه پولی و مالی آمریکا وارد می‌شود و متوقف می‌شود». وی همچنین گفت: «هم اکنون دامنه تحریم‌ها گسترده شده و حتی پرداخت پول با ارزهای دیگر غیر از دلار هم محدود شده است»[18].
بیست دسامبر 2018 (29 آذر) خبرگزاری اسپوتنیک به نقل از یک منبع عراقی خبر داد که آمریکا با تمدید 90 روزه معافیت‌های عراق در برابر تحریم‌های علیه ایران موافقت کرده است[19].
چند روز پس حضور رئیس جمهور آمریکا در یک پایگاه نظامی در عراق و تصریح وی مبنی بر عدم خروج از این کشور، وزیر امور خارجه آمریکا نیز در تماسی که با نخست وزیر عراق داشت، خواستار افزایش حضور نظامی آمریکا در عراق به ازای تمدید معافیت این کشور از تحریم‌های علیه ایران شده است[20]. خواسته‌ای که با انتشار خبرهای متعددی در خصوص احداث پایگاه‌های نظامی جدید آمریکا در عراق همراه شد.
طراحی آمریکا برای امتیازگیری از عراق
نگاهی به رفتارها و برخوردهای مقامات آمریکا در مواجه با معافیت عراق از تحریم‌های علیه ایران، نشان می‌دهد که رویکرد اصلی از یک طرف امتیازگیری از عراق و از طرف دیگر محدود نگه داشتن سطح همکاری این کشور با ایران است. در واقع سیاست صدور معافیت‌های مدت‌دار برای عراق برای خرید برق و گاز از ایران به معنای طراحی سازوکاری برای امتیازگیری و فشار سیاسی بر مقامات عراقی است تا به وسیله آن درخواست‌های مورد نظر آمریکا در این کشور اجرایی شود. به نظر می‌رسد تن دادن دولت عراق به سیاست معافیت‌های مدت‌دار آمریکا، نقش مهمی در نتیجه بخش بودن این سازوکار و تدوام استفاده از آن توسط آمریکا خواهد داشت.