بدهی بانک‌ها یکی از عوامل رشد افسانه‌ای نقدینگی

همین رشد عجیب نقدینگی که کارشناسان اقتصادی از آن به عنوان بمب ساعتی اقتصاد ایران یاد می کنند، باعث شده است تا رهبر انقلاب در دیدارهای اخیر خود به رشد نقدینگی اشاره کند و به آن نقدهایی را وارد نماید. به عنوان نمونه در دیدار اعضای هیات دولت با رهبر انقلاب در مورخه 24 تیر ماه 1397 وی در این زمینه فرمودند: این نقدینگی نعمت بزرگی بود، الان یک بلای بزرگی است، واقعاً یک چیز خیلی خطرناکی است.  این رقم نقدینگی خیلی رقم فوق ‌العاده ‌ای است، هم رقمش خیلی بالا است، هم رشدش زیاد است، ۱۵۰۰ هزار میلیارد یک چیز افسانه ‌ای است.  یا رهبر انقلاب در دیدار دوم خود با اعضای هیات دولت در مورخه 7 شهریور ماه 1397 با تأکید بر امکان مهار نقدینگی، افزودند: نقدینگی سرگردان به هر سو که برود (سکه، ارز، مسکن یا هر زمینه‌ی دیگر) ویرانگر خواهد بود و باید مجموعه ‌ای تمام‌ وقت، فعال و جهادی مسئول کنترل و مدیریت آن شود.

این اشاره های رهبر انقلاب به موضوع رشد نقدینگی در سخنرانی های اخیر خود نشان دهنده اهمیت موضوع نقدینگی است. پرسشی که مطرح می شود این است که چه عاملی باعث رشد افسانه ای نقدینگی شده است؟

سرنخ اصلی رشد نقدینگی به بدهی بانک ها به بانک مرکزی باز می گردد. در حالی که بدهی بانک ها به بانک مرکزی در خرداد ماه سال گذشته 101 هزار میلیارد تومان بوده است در خرداد ماه سال جاری با رشدی 37.6 درصدی به 139 هزار میلیارد تومان رسیده است. اما این بدهی بانک ها به بانک مرکزی از کجا نشات می گیرد؟ بانک ها طبق قانون موظفند 10 تا 13 درصد از سپرده هایی که مردم در بانک ها قرار می دهند را نزد بانک مرکزی سپرده گذاری کنند که به این سپرده ها، سپرده های قانونی گفته می شود. سپرده‌ گذاری بانک‌ها در بانک مرکزی گرچه الزامی است و به عنوان یکی از ابزارهای حمایتی بانک مرکزی از سپرده گذاران به شمار می‌ رود، اما این کار توسط بانک ها انجام نمی شود. همچنین در برخی مواقع نیز بانک مرکزی خود به دلایل مختلف از جمله آزاد شدن بخشی از منابع جهت افزایش قدرت تسهیلات دهی بانک ها اقدام به کاهش نرخ سپرده های قانونی می کند. بنابراین با توجه به این دو عامل سپرده بانک ها نزد بانک مرکزی کاهش می یابد و در عوض این سپرده های قانونی بجای آنکه در بانک مرکزی باشند تبدیل به تسهیلات شده به مردم پرداخت می شود که بخشی از این تسهیلات به دلیل آنکه فرد دریافت کننده قادر به بازگرداندن آن نمی باشد به مطالبات غیرجاری تبدیل می شود و یا بانک ها با سپرده های قانونی اقدام به خرید دارایی های چون زمین، مسکن و ... می کنند. بنابراین بخشی از سپرده های مردم به جای آنکه در بانک مرکزی باشند به این صورت بلوکه می شوند.

حالا سپرده گذاران جهت دریافت سپرده های خود به بانک مراجعه می کند اما بانک به دلیل آنکه بخشی از سپرده ها بلوکه شده اند قادر به پرداخت سپرده ها نیست. بانک برای بازگرداندن سپرده ها به سپرده گذاران سه راه دارد: اول اینکه می تواند از بازار بین بانکی استفاده کند و از بانک های دارای وجوه مازاد استقراض کند، دوم اینکه می تواند با بالا بردن نرخ سود اقدام به جمع آوری سپرده های دیگر و افزایش منابع خود بکند و سوم اینکه از بانک مرکزی استقراض بکند. معمولاً بانک ها به سراغ راه حل دوم و سوم می روند که هر دوی این راه حل ها باعث خلق پول می شود و ایجاد نقدینگی می کند.

اما راه حل چیست؟ برای اینکه اندکی جلوی افزایش نقدینگی گرفته شود، باید بانک مرکزی طبق قانون عمل کند و نرخ سپرده های قانونی را رعایت کند. همچنین از پرداخت مازاد بر سپرده های بانک ها در بانک مرکزی، به آن ها خودداری نماید.

در دوران ریاست ولی الله سیف بر بانک مرکزی عزم آنچنانی جهت مهار نقدینگی وجود نداشت اما با رفتن سیف و آمدن عبدالناصر همتی اوضاع تغییر کرده است به طوری که در مورخه 10 شهریور 1397 و در جریان بیست و نهمین همایش بانکداری اسلامی، همتی با اشاره به عزم جدی بانک مرکزی برای کنترل نقدینگی گفت: اصلاح ناترازی بانک ها با هدف جلوگیری از رشد بیش از حد نقدینگی با کمک بانک ها در اولویت بانک مرکزی است.

البته علاوه بر بدهی بانک ها به بانک مرکزی عوامل دیگری چون کسری بودجه دولت و اثر سیاست های مالی دولت در گذشته نیز از عوامل رشد نقدینگی بوده است که دولت و بانک مرکزی به کمک یکدیگر باید فکری به حال این دو عامل نیز بکنند.