سیاست‌گذاری بدون ملاحظه محیط‌زیست خطرناک است

به گزارش پایداری ملی ، محمد فاضلی (مشاور وزیر نیرو و رئیس مرکز امور اجتماعی منابع آب و انرژی) درباره لزوم رعایت ملاحظات محیط‌زیستی در برنامه‌ها و اقدامات توسعه‌ای گفت: رعایت ملاحظات محیط‌زیستی در جریان برنامه‌ها و اقدامات توسعه‌ای تابع عوامل متعددی از جمله کمیت و کیفیت دانش محیط‌زیستی موجود در جامعه، میزان تشکل‌یافتگی و قدرت اجتماعی و سیاسی کسانی که تحت تأثیر اثرات محیط‌زیستی منفی اقدامات توسعه‌ای قرار می‌گیرند، میزان وابستگی جامعه به معیشت مبتنی بر منابع طبیعی، میزان شفافیت و حاکمیت قانون در طراحی، برنامه‌ریزی و اجرای اقدامات توسعه‌ای و ساخت حقوقی موجود است که به مردم و اجتماعات متأثر از اقدامات نامناسب محیط‌زیستی اجازه دهد از خودشان دفاع کنند.وی ادامه داد: البته عوامل دیگری را هم می‌توان برشمرد، اما همین پنج عامل نشان می‌دهد که رعایت ملاحظات محیط‌زیستی در فرایندهای توسعه تا چه اندازه مقوله پیچیده‌ای است.همین پیچیدگی سبب شده مراعات این ملاحظات حتی در کشورهای توسعه‌یافته نیز در مراحل اخیرتر توسعه صورت گیرد.

مشاور وزیر نیرو و رئیس مرکز امور اجتماعی منابع آب و انرژی در توضیح این مطلب گفت: این بدان معناست که زمانی شاهد رعایت سطح مناسبی از ملاحظات محیط‌زیستی خواهیم بود که نخست کمیت و کیفیت مناسبی از دانش محیط‌زیستی درباره بایسته‌های اقدامات توسعه‌ای و شناخت پی‌آمدهای ناشی از آن‌ها در دسترس باشد.

فاضلی با بیان اینکه کمیت و کیفیت دانش محیط‌زیستی کافی نیست، تصریح کرد: در بسیاری از موارد منافع، مانع جدی پیش روی رعایت الزامات ناشی از آگاهی است. جامعه باید برای استفاده از دانش تشکل‌یافته باشد و گروه‌هایی با قدرت اجتماعی و سیاسی برای کاربست دانش موجود باشند. این قدرت اجتماعی و سیاسی تحت تأثیر میزان وابسته بودن جامعه به بهره‌برداری و کیفیت بهره‌برداری از منابع طبیعی نیز هست.وی افزود: البته جامعه برای ادامه حیات دائم به منابع طبیعی وابسته است، اما کیفیت و کمیت بهره‌برداری و ظرفیت‌های خلق ارزش تابع میزان دانش و بسیاری متغیرهای دیگر است که در نهایت میزان ابتنای جامعه بر استفاده از منابع طبیعی را تعیین می‌کند.وی با تاکید براینکه عامل شفافیت بسیار مهم است، خاطرنشان کرد: حاکمیت، قانون و شفافیت همان گونه که نظام بانکی، فساد اقتصادی یا بهره‌وری در نظام اداری را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بر کیفیت محیط‌زیست هم مؤثر است. ساختارهای حقوقی مختلف در جوامع نیز ظرفیت‌های متفاوتی برای دفاع مردم از خودشان در برابر اقدامات توسعه‌ای دولت یا بخش خصوصی ایجاد می‌کنند و این ظرفیت بر کیفیت رعایت ملاحظات محیط‌زیستی مؤثر است.معاون سابق پژوهشی مرکز بررسی‌های استراتژیک تصریح کرد: رعایت ملاحظات محیط‌زیستی توسعه و تحقق توسعه پایدار مسأله‌ای بسیار پیچیده و تابع تحول در سایر بخش‌های نظام اجتماعی از جمله ساختار حقوقی، کیفیت نظام تولید و کاربست دانش، گفتمان‌های اجتماعی و سیاسی و توازن قوای سیاسی میان حامیان اقدامات توسعه‌ای و ذینفعان محیط‌زیستی این اقدامات نیز هست.

فاضلی درباره خدمات متقابل محیط‌زیست و علوم اجتماعی نیز توضیح داد: فکر می‌کنم خدمات متقابل علوم اجتماعی و محیط‌زیست از همین گفت‌وگوی ما آغاز می‌شود. شناخت ما از ملزومات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی رعایت ملاحظات محیط‌زیستی برآمده از شناخت‌های حاصل‌شده در علوم اجتماعی است. جامعه‌شناسی و سیاست محیط‌زیست به شدت در شکل دادن به فهم ما از رعایت ملاحظات محیط‌زیستی نقش داشته‌اند.، اما علوم اجتماعی مشارکتی بسیار فراتر از این در قبال محیط‌زیست داشته است.وی ادامه داد: مباحثی نظیر اخلاق محیط‌زیست، تحلیل رفتارهای محیط‌زیستی، اقتصاد محیط‌زیست، تحلیل گفتمان‌های محیط‌زیستی، قدرت و محیط‌زیست، سیاست اجتماعی و اثرات متقابل محیط‌زیست و جامعه همگی در حیطه رابطه علوم اجتماعی و محیط‌زیست تعریف می‌شوند. علوم اجتماعی نقش مهمی در شکل دادن به دانش میان‌رشته‌ای تحلیل محیط‌زیستی داشته است. مسأله‌هایی مثل فقر، امنیت انسانی، عدالت یا مهاجرت همگی از سوی علوم اجتماعی و در رابطه با محیط‌زیست تحلیل می‌شوند. سیاست‌گذاری اجتماعی و اقتصادی بدون ملاحظه محیط‌زیست کار عبث و خطرناکی است و علوم اجتماعی در این عرصه بسیار تأثیرگذار است و بالاخص در ایران این فرصت برای علوم اجتماعی وجود دارد که از این زاویه به علم و جامعه خدمت کند.

مشاور وزیر نیرو و رئیس مرکز امور اجتماعی منابع آب و انرژی در پاسخ به این سوال که عدم رعایت ضوابط محیط‌زیستی از سوی برخی نهادها چه تأثیری در وضعیت اجتماعی جامعه می‌گذارد و آیا می‌تواند باعث بروز تنش در جامعه شود خاطرنشان کرد: تحول تاریخی این امر نیز تابع تحول در سایر زیرنظام‌های جامعه است. تحول ساختار قدرت اجتماعی و سیاسی، سطح دانش، قدرت رسانه‌ها و تحولات حقوقی که به جوامع تحت تأثیر سدسازی یا صنعت و معدن اجازه دهد از خودشان در قبال طرفداران این پروژه‌ها دفاع کنند، بسیار مهم است.

ما در وضعیتی به سر می‌بریم که هنوز کسانی با همان تصورات سابق درباره محیط‌زیست و توسعه در تلاش برای پیشبرد اهداف خود هستند و خیلی هم به تغییرات رخ داده در جامعه و اثرات مخرب روش‌های گذشته التفاتی ندارند، اما جامعه در حال تغییر است.فاضلی تصریح کرد: هیچ پروژه‌ای نیست که امروز اگر ملاحظات محیط‌زیستی را رعایت نکند با مقاومت اجتماعی مواجه نشود و در برخی موارد فعالان محیط‌زیست موفق می‌شوند ملاحظات خود را بر پروژه‌ها تحمیل کنند یا به کلی آن‌ها را متوقف کنند. این بدان معنا نیست که ما به اندازه کافی به محیط‌زیست توجه داریم بلکه به معنای دیدن نقاط قوت ایجاد شده، هرچند کماکان نقاط ضعف‌مان بیشتر است.

فاصله ما تا نقطه‌ای که تحول زیرنظام‌های دانش، حقوق، سیاست و قدرت اجتماعی بتواند ملاحظات محیط‌زیستی توسعه را بر پروژه‌ها تحمیل کند، زیاد است. قطعا علوم اجتماعی نقش مهمی در این فرایند بازی خواهد کرد.