اواسط اردیبهشت ماه بود که آمریکا از برجام خارج شد این موضوع موجب شد تا رئیس جمهور همان شب خروج آمریکا از برجام اعلام کند برجام بدون حضور آمریکا و تنها با حضور اروپایی ها ادامه پیدا خواهد کرد.
این گفته روحانی دقیقا عکس اظهارات گذشته است، وی در دورانی که برجام هنوز اجرا نشده بود گفته بود حضور آمریکا در برجام تضمینی برای حضور اروپایی ها است.
* بدون آمریکا حضور اروپا در برجام فایده‌ای خواهد داشت؟
خروج آمریکا از برجام با فرمان اجرایی دونالد ترامپ و آغاز دور جدیدی از گمانه‌زنی‌ها در کشورهای مختلف درباره ادامه حیات برجام بدون آمریکا و با تکیه بر توان کشورهای اروپایی (آلمان، فرانسه و انگلیس) باعث ضروری شدن ارزیابی فنی و دقیق از توان کشورهای اروپایی شده است.
روزنامه «تاگس اشپیگل» نوشت که «آنگلا مرکل» صدراعظم آلمان در مناقشات با آمریکا درباره توافقات اتمی با ایران درباره انتظارات بیش از حد از اروپا هشدار داده و گفته است: «ما نباید خود را قوی‌تر از آنچه هستیم نشان دهیم.
اروپا نمی‌تواند به‌تنهایی خود را به‌عنوان قدرت صلح نشان دهد. باید این مسئله مشخص شود که اصلاً تا چه‌حد می‌توان از توافق هسته‌ای با ایران حمایت کرد در صورتی که قدرت بزرگ اقتصادی یعنی آمریکا دیگر در این راستا مشارکت نداشته باشد.»
«پیتر آلتمایر» وزیر اقتصاد آلمان هم در سخنانی محتوای نظریات خانم صدراعظم را تأیید کرده و گفته است که دولت آلمان این امکان را ندارد که از شرکت‌های آلمانی علیه تحریم‌های اقتصادی آمریکا ضد ایران حمایت کند.
همچنین «عبدالمطلب الحسینی» از کارشناسان مسائل خاورمیانه در آلمان در مصاحبه ای با نشریه "فوکوس" ایده اروپاییان برای پایبندی به برجام بعد از خروج آمریکا از این توافق را درست ارزیابی کرده و در عین حال درباره اجرایی شدن این پروژه ابراز تردید کرد.
وی در این باره گفت: نجات این توافق بسیار سخت می‌شود. اروپا در برابر یک مسئله بزرگ قرار دارد و آن تصمیم‌گیری بین ایران و آمریکا است.
الحسینی این مسئله را غیر واقع بینانه دانست که اروپا از خط و مشی آمریکا کناره‌گیری کند، چرا که اروپا همچنان به قدرت حمایتی امریکا وابسته است.
در این باره، مجید شاکری کارشناس مسائل مالی معتقد است آمریکا ابزارهای فرامرزی برای تحریم دارد. بانک‌های اروپایی نیازمند استفاده از چرخه دلار هستند و هیچ مقام اروپایی حاضر به حذف یک بانک از چرخه مبادلات دلاری نیست، بنابراین اروپا نمی‌تواند بدون آمریکا برجام را ادامه دهد.
به گفته این کارشناس مالی، اینکه ایران برای اتمام حجت با کشورهای توافق‌کننده بحث اجرای برجام بدون آمریکا را با اروپایی‌ها مطرح کند، بحث دیگری است اما این تصور که ادامه برجام بدون حضور آمریکا و صرفا با همراهی اروپا شدنی است، به لحاظ فنی‌اشتباه است.
* کمیسیونر انرژی اتحادیه اروپا در ایران
روز گذشته میگل آریاس کانیته کمیسیونر انرژی اتحادیه اروپا برای دیدار با برخی از مسئولان انرژی ایران از جمله وزیر نفت، نیرو و رئیس سازمان انرژی اتمی به تهران سفر کرده بود.
علت حضور این مقام ارشد اتحادیه اروپا در ایران برطرف کردن مشکلات پیش روی برجام پس از خروج آمریکا از این معاهده اعلام شده است. وی اعلام کرده است: روند کلی اتحادیه اروپا به این ترتیب نیست که اگر آمریکایی ها تحریم ها را تشدید کردند ایران را ترک کنیم و رسما اعلام کرد با توجه به خروج ایالات متحده آمریکا از برجام و تدوین و اعمال تحریم های جدید، اتحادیه اروپا تا حدی که بتواند مشکلات مربوط به نقل وانتقالات مالی ایران را حل می کند و این گونه نیست که با تنگ تر شدن حلقه تحریم ها ایران را رها کنیم.
این مقام مسئول با اشاره به اینکه مسئله انتقال پول ایران تنها مربوط به نقل و انتقالات بین بانکی نیست، افزود: این رویه جوانب دیگری نیز دارد اما در تلاشیم تا با ارائه راه حل هایی به شرکت های اروپایی مطرح کنیم که بازار ایران برای سرمایه گذاری ایمن است.
* اروپایی‌هایی که از ایران می روند
علیرغم گفته‌های کمیسیونر انرژی اتحادیه اروپا، با اعلام تصمیم «دونالد ترامپ» رئیس جمهور آمریکا درباره خروج از برجام و تصمیم او مبنی بر تحریم شرکت‌های اروپایی که با شرکت‌های ایرانی همکاری می‌کنند، شرکت‌های بزرگی چون توتال، انی، زیمنس، ایرباس، آلیانتس، ساگا، دنیلی و مرسک تصمیم گرفتند از ایران خارج شوند.
10 روز پس از اعلام تصمیم رئیس‌جمهوری آمریکا درباره خروج از برجام، کمیسیونر انرژی اتحادیه اروپا اعلام کرد این اتحادیه برای محافظت از شرکت‌های اروپایی در برابر تحریم‌های آمریکا علیه ایران قرار است مقررات بازدارنده را به‌اجرا درآورد. گفته‌های وی بر خلاف خبرهایی است که درباره خروج برخی از شرکت‌های بزرگ و چندملیتی اروپایی از ایران به گوش می‌رسد.
شرکت نفت و گاز فرانسوی توتال با صدور بیانیه‌ای اعلام کرده است که با توجه به خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌های آمریکا علیه ایران، در صورتی که مورد معافیت قرار نگیرد، مجبور است از پروژه توسعه میدان گازی پارس جنوبی خارج شود.
شرکت فولاد ایتالیایی دنیلی، کار برای یافتن پوشش مالی سفارش‌های ایران به‌ارزش 1.5 میلیارد یورو یا معادل 1.8 میلیارد دلار را متوقف کرده است.
شرکتی نروژی ساگا که در حوزه انرژی خورشیدی فعال است و در اکتبر 2017 قراردادی به‌ارزش 2.5 میلیارد یورو برای ارائه خدمات انرژی خورشیدی به‌مدت پنج سال با شرکت «توسعه‌دهندگان انرژی امین» امضاء کرده است نیز بعد از اعلام تصمیم ترامپ درباره برجام از خروج این شرکت از ایران خبر داده است.
شرکت نفتی ایتالیایی انی نیز تصمیم گرفته توافق خود را با ایران درباره مطالعه میدان‌های نفتی و گازی لغو کند.
علاوه بر این شرکت دانمارکی مرسک Maersk به عنوان بزرگ‌ترین شرکت کشتیرانی جهان روز پنجشنبه 27 اردیبهشت اعلام کرد که کلیه فعالیت‌های تجاری خود با ایران را متوقف خواهد کرد. به‌گفته محمدحسین داجمر، مدیرعامل اسبق کشتیرانی شرکت‌های بزرگی مانند مرسک و مرسی به سبب اینکه بازار بزرگی در آمریکا دارند، نگران هستند که مشمول تحریم‌های آمریکا شوند.
همچنین شرکت چندملیتی خدمات مالی آلیانتس ، که دفتر مرکزی آن، در شهر مونیخ، آلمان قرار دارد، تصمیم گرفته از ایران خارج شود.
اخیرا نیز پویانه مدیرعامل شرکت توتال فرانسه رسما اعلام کرده است در حال حاضر بدون اعمال معافیت‌های تحریمی از سوی آمریکا سرمایه‌گذاری در ایران سخت شده است و توتال نمی‌تواند خطر از دست دادن دسترسی به سیستم‌های بانکی آمریکا را بپذیرد.
* کدخدا از برجام خارج شد؛ حضور اروپایی‌ها کافی است؟
همانطور که در ابتدای این گزارش اشاره شد رئیس جمهور در مقاطع مختلف زمانی حضور آمریکا را در معاهده برجام تضمین اجرای آن اعلام کرده بود و حتی پیش از ریاست جمهوری در جمع دانشجویان گفته بود: «هنر این است که ما تهدید را به آسیب و آسیب را به فرصت تبدیل کنیم از این رو مذاکره با آمریکا امکان‌پذیر و شدنی است اما سخت است هرچند بنده معتقدم مذاکره با آمریکا راحت‌تر از مذاکره با اروپاست چرا که اروپایی‌ها به دنبال آقا اجازه از آمریکا هستند.»
اکنون آمریکا یا به قول رئیس جمهور، کدخدا از برجام خارج شده است. از لحاظ فنی و در دنیا واقعی اروپایی‌ها توان دادن تضمین به ایران را ندارند و با توجه به اظهار نظرهایی که از سوی شرکت های اروپایی مطرح شده است ظاهرا تکیه کردن به دیوار سست اروپایی ها اشتباه است زیرا با این شرایط اروپایی ها هرگز آمریکا را رها نخواهند کرد و قطعا مسائل سیاسی را نسبت به مسائل اقتصادی ترجیح خواهند داد.