محسن رفیقدوست در زمان دفاع مقدس مسؤول تدارکات سپاه و بعد وزیر سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در زمان نخستوزیری موسوی بود. بعد از دفاع مقدس مدتی در بنیاد مستضعفان و جانبازان خدمت کرد و هنوز هم عضو هیات امنای بنیاد مستضعفان است.
هرچند در نگاه بیشتر مردم او همان راننده ماشینی است که مسیر تاریخی فرودگاه تا بهشت زهرا را پیمود، اما به هر حال او یکی از بنیانگذاران سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است.
رفیقدوست اکنون رئیس بنیاد خیریه نور است که خود آن را تأسیس کرده و به فعالیت در زمینه تولیدات دارویی مشغول است، با هرکس در مورد پشتیبانی جنگ صحبت میشود، وقتی صحبت از امکانات و وسایل میآید، همه متفقالقول هستند که باید از حاج محسن پرسید که چگونه توانسته در اوج تحریمها و وضعیت ویژه اقتصادی در زمان جنگ، تدارکات جبههها را به بهترین نحو ممکن انجام دهد و به همین دلیل ما هم در این مصاحبه گریزی به مسائل اقتصادی کشور زدیم.
محسن رفیقدوست که به عنوان وزیر سپاه در آن سالها و نیز مسئول اصلی تدارکات و لجستیک سپاه، بیشترین نقش را در برقراری این رابطه با کشورهایی نظیر سوریه داشت، برای اعزام نیروها در سال 61 به سوریه، به همراه شهید صیاد شیرازی و محسن رضایی به سوریه رفت تا مقدمات اعزام نیروها را فراهم کند.
آنچه در ادامه میآید مشروح گفتوگو خبرگزاری فارس با محسن رفیقدوست پس از بازبینی نهایی ایشان است:
با توجه به اینکه یکی از آرمانهای اصلی انقلاب اسلامی، محو اسرائیل از نقشه جهان است، رهبر انقلاب سال گذشته اشارهای داشتند که اسرائیل 25 سال آینده را نخواهد دید، درباره راهکارهای عملیاتی و عینی برای تحقق نابودی اسرائیل در 25 سال آینده به چه مسائلی اشاره میکنید؟
رفیقدوست: 70 سال قبل و بعد از 300 سال کار کردن توسط صهیونیستها که خداوند برکت را از آنها گرفته و ما در حال حاضر تنها چند ده میلیون یهودی در دنیا داریم، -البته همینجا بگویم که ما با یهودیان مخالف نیستیم، بلکه با بخش صهیونیست آن مخالف هستیم،- بالاخره آنها 70 سال قبل یک کشور اسلامی را اشغال کردند و حکومتی جعلی به نام اسرائیل تشکیل دادند. فضایی که در آن زمان ایجاد شد، رغبتی ایجاد کرد که یهودیان ثروتمند از همهجای جهان برای تحقق دو آرزو به اسرائیل بروند، اول اینکه به آنها گفته شد که اسرائیل کشور یهودی بزرگ از نیل تا فرات است و آرزوی دوم غارت کردن منابع خدادادی در این منطقه بود که بیشترین حجم منابع طبیعی در منطقه خاورمیانه را داراست، این کار با جنگ سالهای 67، 73 و حرکتهای آزادانه صهیونیستها پیش میرفت، اما زنگ توقف این حرکت روبهجلو با انقلاب اسلامی و تبدیل سفارت اسرائیل به سفارت فلسطین در تهران زده شد.
*رهبر انقلاب مایه امید همه اسلامخواهان جهان هستند
امام(ره) در ابتدای حرکت خود در سال 41، سه هدف را اعلام کرده بودند، اسلامی کردن ایران، اسلامی کردن کشورهای اسلامی و جهانی کردن اسلام. ایشان ایران را اسلامی کردند و ما باید عُرضه داشته باشیم که آن را اسلامی نگه داریم و به حول قوه الهی جانشین حضرت امام(ره) مقتدرانه این کار را انجام میدهند و امیدواریم که خداوند به رهبر انقلاب طولعمر بدهند که مایه امید همه اسلامخواهان جهان هستند.
اسلامی کردن کشورهای اسلامی از سوی حضرت امام(ره) آغاز شد و آن تشکیل سازمان صد درصد اسلامی حزبالله در لبنان بود، اسرائیل در 1967 ظرف شش روز سه کشور بزرگ عربی را که یکی از آنها یعنی مصر داعیهدار جهان عرب بود و دیگری کشوری مانند سوریه که قدرتمند بود و اردن را شکست داد و بخش عمدهای از خاک آنها را گرفت، اما چند سال بعد زمانی که انقلاب پیروز شد و حزبالله به وجود آمد، اسرائیل در دو جنگ آنچنان از حزبالله شکست خورد که تمام رویاهای اسرائیل بزرگ نیل تا فرات در منطقه از بین رفت. به این شکل که آنها ابتدا تصمیم گرفتند دور خود را دیوار بکشند و از بعد از جنگ 33 روزه، آنطور که به ما در خبرها میرسد، مهاجرت از دنیا به اسرائیل قطع شد و از آن طرف نیز مهاجرت معکوس شکل گرفت.
*رژیم اسرائیل برای مهاجرت معکوس مالیات گذاشته است
اسرائیل میخواست که هم بخشی از یهودیان پولدار به آنجا بروند و هم یهودیان کشورهایی مثل اتیوپی تا جمعیت آن زیاد شود. بعد از شکست اسرائیل از حزبالله که واقعه بزرگی بود، شکست اسرائیل در غزه بود، درحالیکه غزه یک منطقه بسیار کوچک با بالاترین تراکم جمعیت در دنیاست. بعد از این سلسله شکستها، مهاجرت کاملاً معکوس شد و به همین دلیل رژیم اسرائیل برای این مهاجرت، مالیات تعریف کرد، اما درنهایت اعلام کردند هرکس میخواهد از اسرائیل مهاجرت کند، باید اموال خود را بگذارد و برود، ولی با این حال باز هم داوطلب این کار وجود دارد.
*ما در سوریه با داعش نمیجنگیم، با اسرائیل میجنگیم
آقا درست فرمودند، این کشور اگر نتواند مانند جنگ 6 روزه، آنطور زهرچشم بگیرد، نمیتواند در منطقه بماند و همه چیزهایی که امروز برای ما درست کردهاند و اینکه ما امروز در سوریه مردانه با داعش میجنگیم، اصل قضیه این است که ما با داعش نمیجنگیم، بلکه ما در سوریه با اسرائیل و آمریکا میجنگیم.
*اگر امروز در سوریه میجنگیم منتظریم اسرائیل زودتر از 25 سال نابود شود
داعش یک پدیده زشتی است که مانند طالبان و القاعده از سوی آمریکا ایجاد شد، اما همین گروههای تروریستی بلای جان خودشان خواهد شد، همانطور هم که تاکنون اینطور بوده است. اگر ما امروز در سوریه میجنگیم از حرکتی دفاع میکنیم که منتظریم به 25 سال نرسد و اسرائیل از بین برود.
* امام تشخیص دادند لبنان را آماده کنیم تا با اسرائیل بجنگد
اشارهای به تشکیل حزبالله لبنان داشتید، درباره اعزام قوای محمد رسولالله(ص) که در سال 61 به فرماندهی سردار احمد متوسلیان صورت گرفت و شما هم در اولین مرحله شناسایی به سوریه رفته بودید، درباره نتایج آن اعزام که یکی از ثمراتش تشکیل حزبالله بود، توضیح دهید.
رفیقدوست: درست بعد از آزادسازی خرمشهر در سال 61، اسرائیل به لبنان حمله کرد و ما رفتیم که وارد آن جنگ شویم، اما امام(ره) با روشنبینی عظیم سیاسی خود -که واقعاً نمیخواهیم در مورد ایشان غلو کنیم، اما دنیا این را فهمیده که حضرت امام(ره) در هر چیز سرآمد عصر خود بود، حتی در اقتصاد، و علم اجتماع آدم ناشناخته و عجیبی بود- ایشان تشخیص دادند که اگر ما بهجای اینکه خودمان در لبنان با اسرائیل بجنگیم، لبنان را آماده کنیم که با اسرائیل بجنگد، بهتر است و لذا فرمودند؛ کسانی که میتوانند آموزش دهند آنجا بمانند که اینطور هم شد و ما آنها را هم تقویت کردیم و نیروهای زیادی برای آموزش فرستادیم در مدت کمی یک نیروی قدرتمند و قابلاتکا ایجاد شد و خوشبختانه بهره خوبی هم داد، طوری که امروز میبینیم در عراق، یمن، سوریه و انشاءالله بهزودی بحرین هر کجا این نیرو تشکیل شده، محکوم به پیروزی است.
*اعزام نیرو به سوریه و لبنان هیچگاه خودسرانه نبود
برخی در این زمینه شبهه میکنند که بخشی از این نیروها با توجه به اینکه در داخل کشورمان با عراق جنگ بود، بهصورت سرخود به سوریه و جنگ با اسرائیل رفتند، در این باره نظر شما چیست؟
رفیقدوست: هیچکس در آنزمان سرخود برای اینکار نرفت، اول من شخصاً به آنجا رفتم و اوضاع را بررسی کردم و بعد برگشتم و بهاتفاق دو بزرگوار، شهید صیاد شیرازی و سردار رضایی به آنجا رفتیم و در سوریه و لبنان پادگان گرفتیم و دو هواپیما هم نیرو بردیم و در حال آمادهسازی بودیم که امام(ره) فرمود؛ کسانی که آماده شدهاند بمانند و بقیه بازگردند، بنابراین در اعزام نیرو به سوریه و لبنان در آن مقطع، هیچکس نبود که بهصورت خودسرانه رفته باشد.
مجوزی که به آنجا رفتید از کجا صادر شد؟
رفیقدوست: مجوز رفتن (به سوریه و لبنان) خود امام(ره) بود که بعد هم به این نتیجه رسید که بازگردیم؛ چراکه تشخیص دادند اینکار بهتر است.
*همه کارهای خود را در زمان جنگ به اطلاع امام(ره) میرساندیم
چون در آن مقطع، مقام معظم رهبری بهعنوان نماینده امام(ره) در شورای عالی دفاع به سردار متوسلیان فرمودند که شما نماینده نظام هستید و بروید آنجا جلوی اسرائیل را سد کنید، اما برخی این مسئله را بدون در نظر گرفتن نظر حضرت امام(ره) مطرح میکنند.
رفیقدوست: ما در زمان جنگ همه کارهای خود را به اطلاع امام(ره) میرساندیم و ایشان حتی در مسائل نظامی هم یک نابغه بودند.
*امام درباره یکی از عملیاتها فرمود بهصورت «کَمّاشه» حرکت کنید
در یکی از عملیاتها خدمت ایشان رسیدیم و قبل از آن طرح را برده بودیم، من هنوز جمله امام را یادم هست که ایشان فرمودند؛ «بهجای اینکه از روبهرو با دشمن طرف شوید، حتی کلمه عربی بهکار بردند و فرمودند؛ بهصورت کمّاشهـ که معنای آن گازانبر است ـ حرکت کنید»، لذا ما طرح را تغییر دادیم و گازانبری کردیم و پیروز هم شدیم. همه بزرگان ما مقید بودند که نظر امام(ره) را رعایت کنند، اما خیلی حرفها زده میشود.
برخی دلیلِ عملیات نکردن علیه اسرائیل در آن مقطع زمانی را عدم حمایت منسجم دولت سوریه از گروههای اعزامی از ایران میدانند.
رفیقدوست: من از حافظ اسد کارشکنی ندیدم، ما نخواستیم آنجا عملیات کنیم، سه ماه ثقل حضور من در سوریه بود و سوریها پادگان و تجهیزات انفرادی در اختیار ما قرار دادند، حافظ اسد تسلیم امام(ره) بود. کسانی که بحث کارشکنی حافظ اسد را مطرح میکنند، میخواهند که امروز مدافعان حرم به سوریه نروند. من شاهد هستم تا جایی که اسد میتوانست در جنگ به ما خدمت کرد.
*ما امکانات بیشتری از سوریها میخواستیم اما آنها توان نداشتند
در این زمینه حاج احمد متوسلیان نیز به این عدم حمایت سوریها، معترض بود و حتی در صحبتی که با رفعت اسد داشت، تأکید کرده بود که ما برای عملیات علیه اسرائیل به سوریه آمدهایم نه برای میهمانی و تشریفات.
رفیقدوست: بحث رفعت اسد با حافظ اسد را باید تفکیک کنیم، رفعت اسد از مخالفان بشار و در خارج از سوریه است و علیه سوریه توطئه میکند، ما امکانات بیشتری از سوریها میخواستیم که آنها توان اینکار را نداشتند و حاج احمد نیز دوره زیادی در لبنان نبود، از اول که آمد تا روزی که گرفتار شد، من با حاج احمد بودم، خیلی از چیزهایی که بعدازاین 34 سال نوشتند من نمیدانم از کجا درآوردند، البته ما به آنجا رفتیم و شناسایی هم کردیم، اما امام(ره) تشخیص دادند این کاری که بهترین کار است، انجام شود و اگر آنزمان شروع نمیکردیم، امروز نمیتوانستیم بگوییم اسرائیل 25 سال آینده وجود خارجی ندارد.
*احمد متوسلیانِ عشق بنده یک فرمانده عالیرتبه سپاه بود
درباره رفتن چهار دیپلمات به بیروت که منجر به اسارت این چهار نفر شد، با توجه به اینکه شما در آن مقطع مافوق سردار متوسلیان و خودتان هم در سوریه بودید، توضیح بفرمایید.
رفیقدوست: احمد متوسلیانِ عشق بنده یک فرمانده عالیرتبه سپاه بود که ایشان تشریف آوردند و گفتند میخواهیم به لبنان برویم، هم من و هم آقای محتشمی سفیرمان در سوریه بهشدت مخالفت کردیم، حتی من به ایشان گفتم که بهعنوان مافوق نظامی به شما دستور میدهم که نروید. حاج احمد گفت ما تصمیم گرفتهایم، حتی گفتیم که از این راه نروید.
به هرحال لبنان در آن زمان تحت اشغال فالانژهای تحت امر اسرائیل بود.
رفیقدوست: بله، اما آقای محسن موسوی کاردار ما در لبنان فکر میکرد این مسیر بهتر است که رفتند و گرفتار شدند. یک نظامی وقتی میخواهد حرکت نظامی انجام دهد باید مأموریت داشته باشد و برود و گزارش تهیه کند.
در آن مقطع امام(ره) برای آموزش نیروهای لبنانی دستور دادند.
رفیقدوست: این گروه قبل از این قضیه گرفتار شدند.
پس جلسات سردار متوسلیان با نیروهایی که بعدها از شخصیتهای ارشد حزبالله شدند، با چه عنوانی تشکیل شد؟
رفیقدوست: این دیدارها برای جنگ بود و آن جلسات برای سازماندهی و کارهایی که میخواستیم برگزار کنیم، انجام میشد.
*از خبر وزیر دفاع درباره زنده بودن احمد خوشحال شدم
همانطور که اطلاع دارید اخیراً وزیر دفاع اعلام کردند که این چهار دیپلمات زنده هستند و ما آنها را از رژیم صهیونیستی میخواهیم، شما در این زمینه صحبتی با وزیر دفاع داشتید؟
رفیقدوست: ما هم دعا میکنیم و این را از خدا میخواهیم. در زمانی که من بودم از هر طریقی میرفتیم به بنبست میخوردیم، آنهایی هم که مرتب میگفتند آثاری را از این چهار دیپلمات دیدهایم، اما بعدش ثابت نمیشد، من از خبر وزیر دفاع خوشحال شدم و امیدوارم چنین اتفاق افتاده باشد.
با توجه به اینکه شما در آن مقطع بهعنوان کسی که در این زمینه مسئول هستید با ایلی حبیقه یا جُمیلها و فالانژهایی که در این زمینه موثر بودند، دیدار داشتید، بعد از آنهم اقدامی برای این پرونده انجام دادید؟
رفیقدوست: یک فرد مسیحی که طرفدار انقلاب اسلامی بود و ترور شد، بهنام «میشل ابوجعده» که صاحب روزنامه النهار لبنان هم بود، من با او ارتباط و ملاقات مداوم داشتم، چون او احتمال میداد که یکی از دو گروه تحتامر ایلی حبیقه یا سمیر جعجع، این چهار دیپلمات ما را گرفتهاند، لذا من توسط ابوجعده با گروه ایلی حبیقه تماس گرفتیم، اما آنها اطمینان دادند که ما این چهار دیپلمات را نگرفتهایم و گفتند سمیر جعجع آنها را گرفته است و بعد که قضایا عوض شد، او هم تکذیب کرد و گفت؛ ما هم این چهارنفر را نگرفتهایم، به همین دلیل اولین خبری که از ایلی حبیقه گرفته بودیم این بود که یکی، دو تا از آنها در درگیری کشته شدند، اما حالا ممکن است این خبر دروغ باشد. خبرهای بعدی که درباره آنها آمد، ما همه آنها را بهعنوان مثبت میگرفتیم، اما به نتیجه نمیرسیدیم، لذا امیدواریم این خبر درست باشد و آنها بازگردند.
*حتماً از وزیر دفاع درباره مدرک زنده بودن چهار دیپلمات سؤال میکنم
بالاخره تکلیف این بلاتکلیفی 34 ساله چیست؟ چون همه صحبت از مدرک میکنند، اما هیچ مدرکی ارائه نمیشود و صرفاً در حد حرف است.
رفیقدوست: من قرار است بهزودی با وزیر دفاع ملاقات داشته باشم و حتماً سؤال میکنم و باید ببینیم چه میگوید که مدرک هست. خدا کند باشد و پیگیری بشود.
*اسرائیل درباره چهار دیپلمات زیر بار نرفته که آنها را به آنجا برده
ما یک برادر دیگری داشتیم به نام سردار علیرضا عسکری، مسائلی داشت، در ترکیه اسرائیل او را دزدید و رسماً اعلام کردند که اینجا در اسرائیل کشته شده است، اما در مورد اینها زیر بار نرفتهاند که به اینجا بردهاند، یک چیزهایی را دلمان میخواهد و یک چیزهایی درواقع وجود دارد. اکثر چیزهایی که دلشان میخواهد را اعلام میکنند، در عین حال باز هم دلیل قطعی نداریم که اینها را به اسرائیل بردهاند، لذا همیشه میگویم باید بگردیم.
*هنوز خاندان صدر باور ندارند که امام موسی صدر شهید شده است
در قضیه موسی صدر همین اتفاق افتاد و وقتی که قذافی از بین رفت، معلوم شد او را کشتهاند، اما هنوز خاندان صدر باور ندارند که امام موسی صدر کشته و شهید شده است. بنابراین در این موضوع اگر خبری هست من هم پیگیری میکنم چون خود من بهعنوان مسئول آن زمان در این قضیه خود را مسئول پیگیری میدانم، هرچند سمتی ندارم.
* برای آزادی چهار دیپلمات چند آمریکایی را در گونی کردیم و به اینجا آوردیم
شما بهعنوان مافوق حاج احمد متوسلیان و کسی که مسئولیت داشته، پیگیر این پرونده هستید؟
رفیقدوست: بله بودم، ما حتی کارهایی کردیم که بازهم نشد.
چه پیگیریهایی؟
رفیقدوست: همان آمریکایی که در گونی کردیم و آوردیم اینجا و وقتی دیدیم نشد، پس دادیم.
چرا برای این گروگانها، آزادی چهار دیپلمات را مطالبه نکردید؟
رفیقدوست: این کار را کردیم. بین ما و اسرائیل، دولت سوریه بود، دولت سوریه نه قدرت ما و نه توان رویارویی ما با آمریکاییها را داشت.
وقتی ما «ویلیام باکلی» را گرفتیم و آوردیم مشخص شد او از سوریه آمده، آمریکاییها آنچنان به اسد فشار آوردند که ما به اسد گفتیم تو بگرد و بچههای ما (چهار دیپلمات) را پیدا کن، خیلی طول کشید، او گفت؛ من هیچ آثاری نتوانستم پیدا کنم و او (گروگان آمریکایی) را هم باید پس بدهیم.
اگر اینها برگههای ارزشمندی هستند، چرا اسرائیل مانند سایر اسرای حزبالله و لبنان از آنها در این 34 سال بهرهبرداری سیاسی نکرده است؟
رفیقدوست: چون اسرائیل از اول قبول نکرد که به آنجا برده شده است. الآن باید پیگیری کنیم و اگر خبر واقعی پیدا شد، تا انتها برویم.
برخی میگویند بسته نشدن این پرونده در طول 34 سال یک بازی سیاسی است.
رفیقدوست: من درباره این نه «آره» میگویم و نه «نه»، چون توجیهی برای آن ندارم.
اما شما از مسئولان وقت آن زمان و از مسئولان دخیل در این پرونده هستید.
رفیقدوست: خیلی مسائل در دنیا حل نمیشود، پدر امام موسی صدر به همین سرنوشت گرفتار شد، اما آخر هم معلوم نشد و 100 سال هم گذشت.
*اگر مدرک قابلارزشی درباره زنده بودن احمد وجود دارد چرا سکوت شده
ولی احقاق حقوق اتباع شهروندان ایرانی بهعهده دولتهاست.
رفیقدوست: اگر یک روزی گفتند تمام شد ... حالا من از شما سؤال میکنم چه کار کنند؟
ما این مطالبهگری را از مسئولان داریم، ما باید بگوییم شمایی که بعد از 34 سال میگویید مدارکی درباره زنده بودن این چهار نفر وجود دارد، بر چه اساسی مطرح کردید و باید تا بسته شدن پرونده، آن را پیگیری کنید.
رفیقدوست: همین، باید سؤال کرد که اگر واقعاً مدرک قابلارزشی بوده است، چرا سکوت شده است.
اخیراً سایت عبری زبان 0404 ادعا کرد که درباره رون آراد با مسئولان جمهوری اسلامی مذاکراتی داشتهاند.
رفیقدوست: در این مورد بنده اطلاعی ندارم.
درباره اهمیت روز قدس نظر شما چیست و چرا ما باید در این راهپیمایی شرکت کنیم.
رفیقدوست: اگر دقت داشته باشید 37 سال از تاریخ اعلام روز قدس توسط امام گذشته تا قبل از انقلاب اسلامی مخصوصاً با اینکه همزمان با پیروزی انقلاب اسلامی، اولین مصالحه بین جبهه آزادیبخش فلسطین و اسرائیل در قضیه کمپ دیوید و پیمان اسلو داشت، مسئله فلسطین از بین میرفت. با فرمان امام(ره) راهپیمایی روز قدس و جهانی شدن آن، ولو اینکه در کشورهای اروپایی روز یکشنبه راهپیمایی میکنند یا در کشورهای عربی مانع میشوند، اما این کار کم یا زیاد انجام میشود، باعث زنده شدن و زنده ماندن قضیه فلسطین شد. تقریباً نه به عظمت داستان کربلای امام حسین(ع) ما که باعث زنده بودن دین ماست.
*عاشورا مادر 9 دی است
مثل عاشورا و تکرار آن در هر سال است، این یک الگویی است از آن برداشته شده که روز قدس و مسئله فلسطین دوباره در جهان علنی میشود و میبینیم که در خیلی کشورها کمپینی تشکیل میشود درباره ظلمهایی که اسرائیل علیه ملت فلسطین میکند و کودککشی اسرائیل و این کمک میکند به هدف نهایی و انتفاضه جبهه مقاومت.
* اگر در سوریه با داعش مقابله نمیکردیم امروز در خیابان زعفرانیه تهران با داعش میجنگیدیم
یکی از شبهاتی که مطرح میکنند این است که ما در کشورمان دچار مشکلات اقتصادی هستیم و چه ضرورتی دارد به فلسطین و عراق و سوریه کمک کنیم؟ یک نمونه آن سال 88 و شعار جانم فدای ایران بود.
رفیقدوست: آنجا که معلوم شد وقتی نخستوزیر اسرائیل میگوید امید من به سبزهاست و سیر حرکت آنها نشان داد مشکلات آنها غزه و لبنان و سوریه نیست. آنها مشکلشان عاشورا است، چون به روز عاشورا رسیدند که مادر 9 دی است. جریانی در کشور ما هست که با انقلاب منکوب شد و آنروزها الآن میخواست سر دربیاورد و راهش این بود که نوکر آمریکا و اسرائیل شود و اینطور شد، اما از ملت شکست خورد. آنهایی که این حرفها را میزنند، من با مطالعه دقیق این را میگویم اگر ما به لبنان و سوریه و عراق کمک نمیکردیم، امروز در خیابان زعفرانیه تهران با داعش میجنگیدیم.
ما داریم از خودمان دفاع میکنیم، کسانی که این حرفها را میزنند وقتی به تاریخ زندگیشان نگاه کنید حتی یک قدم برای این انقلاب برنداشتهاند. گروههایی که با حرکتهای انقلابی امروز کشور ما مخالفت میکنند، ثبتنام کنند اگر بگردید در همه فامیل و خاندان آنها یک شهید پیدا نمیکنید، یک جانباز یا آزاده پیدا نمیکنید.
* صف داوطلبان اعزام به سوریه آنقدر زیاد است که بهاندازه نیاز میفرستیم
اینها حرکتی است که اگر بخواهیم خیلی به آنها اهمیت دهیم «ملیگرای بیتعهد» هستند، لذا ما اگر امروز در سوریه نمیجنگیدیم باید در تهران با داعش میجنگیدیم. ملت ما بداند حتی یک نفر با دستور نمیرود، الآن صف داوطلبان ما آنقدر زیاد است که بهاندازه نیاز میفرستیم.
سردار سلیمانی اخیراً هم بیانیهای درباره اقدام آل خلیفه دادند و سلب تابعیت شیخ عیسی قاسم رهبر شیعیان بحرین را محکوم کردند، نظر شما چیست؟
رفیقدوست: کشورهایی که الآن در آنها حرکاتی هست مثل سوریه، لبنان، عراق و یمن مردم با دولتها یا دشمنانشان درگیر شدهاند. مثلاً در یمن دولت وجود نداشت و انصارالله با عربستان درگیر شد. در عراق و سوریه هم همینطور. بحرین کشوری با 75 درصد شیعه و 25 درصد غیرشیعه و همه نظام حکومتی در اختیار اهل تسنن هست. 5 سال است مردم بحرین حقوق خود را بهصورت مسالمتآمیز مطالبه میکنند، اما دولت بحرین بهجای اینکه این را بفهمد و پاسخ دهد، دائم قدمهای جلوتر برمیدارد.
*ایران به عنوان متولی شیعه در دنیا به اقدام بحرین اعتراض کرد
با دستگیری شیخ علی سلمان، او را به 9 سال زندان محکوم میکند و شیخ عیسی قاسم متولد بحرین است و از اول هم یک روحانی مبارز بود، اما دولت بحرین بدترین کار را میکند و از کسی که در خاک بحرین به دنیا آمده، سلب تابعیت میکند، ما هم بهعنوان متولی شیعه در دنیا و سردار سلیمانی هم فرمانده سپاه قدس است و اعتراض میکنیم، حق دارد بگوید اگر ملت بحرین برای آزادی کشورشان به قیام مسلحانه روی آوردند. ناراحت نشوید، وقتی الآن شمشیر را از رو بستهاید.
اخیراً هم چهار کشور عربی به ریاست اسرائیل در کمیته حقوق سازمان ملل رأی دادند، ارزیابی شما از این مسئله چیست؟
رفیقدوست: اگر شما به فلسفه پیداش اسرائیل توجه کنید، یک فرد عربستانی به نام ناصر که مخالف حکومت سعودی است و در مصر زندگی میکند، من یک کتابی از او خواندم که در آن کتابنامهای را چاپ کرده بود، پدر همین سعودیها نوشته بود بعدازاینکه حکومت عثمانی از هم پاشید و کشورهایی که جزو عثمانی بودند، مستقل شدند، نوشته بود «من فلسطین را به انگلستان بخشیدم، میخواهد به یهود بدهد یا به غیر یهود» از اول هم پشتپرده مثل حکومت شاه نهتنها از اول اسرائیل را به رسمیت شناخته بودند، بلکه همه اقتصاد ایران در اختیار اسرائیل بود و سعودی ها هم با اسرائیل رابطه داشتند.
الآن ارتباط آنها با اسرائیل علنی شده و خوب هم هست، خیلیها سؤال میکنند که اصلاً عربستان سعودی یعنی چه. این سعودی را چه کسی به عربستان بسته است؟ یا عربستان چهار کشور حجاز، نجران، نجد و قطیف است، چه کسی آنها را به هم چسبانده است، لذا از این حرکتها که اعلام میشود نهتنها فرمایش آقا قطعاً تحقق پیدا میکند که اسرائیل از بین میرود، اینها هم از بین میروند.
*خوشبختانه اصل سیاست خارجی در اختیار دولت نیست
ارزیابی شما از رویکرد استکبارستیزی دولت چیست؟
رفیقدوست: خوشبختانه اصل سیاست خارجی در اختیار دولت نیست. این راهم بگم در طول مذاکرات اگر رهبری آقا نبود، در همین حد هم که ما قبول داریم بهدست نمیآمد. برجام چند خوبی بزرگ داشت، یکی اینکه قبلاً میگفتند حتی یک سانتریفیوژ هم نداشته باشیم، اما حالا گفتهاند تا این حد هم داشته باشیم و توان علمی را هم پذیرفتهاند که ما نگه داریم. آقا فرمودند؛ در مقابل پاره کردن، آن را آتش میزنیم، یعنی اینکه ما ظرف مدت کوتاهی سر جای اول خود میرویم.
آقا خواستند با این امتیازات، مشکلات اقتصادی دولت را تا حدی که بشود حل کنند؛ یکی دیگر از آثار برجام شکسته شدن اجماع علیه ایران بود، یعنی اروپا مثل قبل برجام زیربار حرف آمریکا نمیروند که آنطور ما را تحریم کنند، حتی دولت فرانسه الآن با دولت آمریکا در این قضیه دعوای حقوقی دارند، لذا اگر قرار باشد در سیاست خارجی لیبرالیسم بیاید، آقا جلوی آن را میگیرد و اجازه نمیدهد.
اشاره کردید این کار آقا کمک به دولت برای ساماندهی بحث اقتصادی بود، آیا دولت میتواند از این فرصت استفاده کند، چون گفته میشود با اینکه برجام فرصتهایی را ایجاد کرد در حوزه اقتصادی، اما دولت غفلت کرد و استفاده نکرد.
رفیقدوست: البته هنوز امکان خاصی در اختیار دولت قرار نگرفته است.
از همان امکاناتی که ایجاد شده، مثلاً بحث صادرات مواد غذایی به روسیه با توجه به اینکه بازار ترکیه در روسیه از بین رفت، اما دولت تمایلی به این کار نداشت و از بخش خصوصی حمایت نکرد.
رفیقدوست: البته آنچه من شنیدم اینطور نیست، اگر در قضیه کمبود مواد غذایی به روسیه بخواهیم مقصر را پیدا کنیم، خود مردم هستند. چون هنوز آزاد نشدهاند. این به سیستمی برمیگردد، وگرنه آقای روحانی در صادرات گوجهفرنگی نقشی ندارد.
دولت باید زمینه اعتمادسازی را ایجاد کند و ضمانتهایی را بدهد.
رفیقدوست: اولاً دولت باید این کار را میکرد که اخیراً کرده و با تعرفههایی که روی کالاهای ایرانی بود، روی کالای ترک نبود، کالاهای ایرانی قابل رقابت نبود، ظاهراً الآن آن تعرفهها را برداشتهاند و از طرف دیگر فرهنگ صادرات میوه را خیلی خوب یاد نگرفتهایم، تعرفهها را کم کردهاند. دولت موافق است و میخواهد کمک کند و نباید همه مشکلات را گردن دولت گذاشت.
* دولت راه طولانی مجوزها را بردارد و در مقابل با متخلفها برخورد قاطع کند
شما در کاری که خودتان پیگیری میکنید گفتید دولت کمک نکرده است.
رفیقدوست: بله، در آنجا مشکل این بود که فلان بخشی که لازم است در قانون جدید از او مجوز بگیریم، میرویم و درخواست را میدهیم. او میتواند همان روز بازدید کند و نظرش را بدهد، اما میگوید دو ماه دیگر بیایید. دولت باید این را بردارد، یعنی بگوید نیاز به استعلام از این اول نیست، بلکه باید بگوید در این مناطق این کارها ممنوع؛ یعنی راه طولانی مجوزها را بردارد و در مقابل با متخلفها هم برخورد قاطع کند، کشور راه میافتد.
مثلاً یک فردی که خبرهترین آدم در چای کشور است و صادرکننده چای ایران و وارد کننده چای خارجی است، ته انبار چای گردهایی هست، آنطور که خودش تعریف میکرد با دولت فرانسه قرارداد بسته بود که این را برای استفاده دارویی صادر کند، اما به او اجازه ندادند و میگفتند استاندارد صادرات ندارد، فرانسویها رسماً نوشتند ما این را برای چای نمیخواهیم و این را برای استفاده دارویی میخواهیم، اما آخرش چون قانون میگوید این نباید صادر شود، جلوی آن را گرفته و از بین رفت، اینها را باید از راه مردم بردارند.
*پیگیر بدست آوردن بازار روسیه هستیم
دقیقاً در بحث صادرات به روسیه هم دولت ضمانت کافی را ایجاد نکرده است.
رفیقدوست: چون من خودم طرفدار این هستم که این بازار را بگیریم و نگذاریم دست ترکیه باز شود، بهعنوان یک فرد معمولی این مساله را پیگیری میکنم.
در حال حاضر وضعیت بازار و اقتصاد را چطور ارزیابی میکنید و اینکه برای خروج از رکود بهعنوان فردی که فعال اقتصادی هستید و بازار را میشناسید، باید چه اقداماتی انجام داد؟
رفیقدوست: تجربه موجود در دنیا نشان میدهد که ما 2 اقتصاد را در دنیا تجربه کردهایم، یکی اقتصاد دولتی که در کشورهای سوسیالیستی و کمونیستی بوده که بعدها خود آنها نیز عدول کردهاند و یک نوع اقتصاد در کشورهای سرمایهداری وجود داشت، بهطور کامل هر دوی این مدلها معایبی داشت، با توجه به اینکه باید در کشورمان اقتصاد اسلامی حاکم باشد، اگر از اول انقلاب، اقتصاد ما مردممحور بود، ما امروز مشکلات اینچنینی نداشتیم و این نسخهای که بهحق دکتر آگاه جامعه ما رهبر معظم انقلاب برای حل این بیماری نوشتند و آنهم اقتصاد مقاومتی است، خودبهخود اجرا میشد.
*مشکل ما اقتصاد کارمندمحور است
اقتصاد ما تا 85 درصد گفته میشود که دولتی است، اما از نظر من بهعنوان یک فرد تجربی در زمینه اقتصادی، از این مسئله مهمتر بهغیراز آن بخشی از اقتصاد که در اختیار دولت و شبهدولتیهاست، این است که اقتصاد ما کارمندمحور است؛ یعنی مردم در حرکت اقتصادی آزاد نیستند و بهجای اینکه چارچوب معین شود و هر کس از آن چارچوب تخلف کرد جلوی او را بگیرند، میگویند باید اول از ما چارچوب را بگیرید و این مسئله یک کفش آهنین میخواهد و معمولاً زمانی به نتیجه میرسد که وضعیت اقتصادی از دست رفته و دیگر توجیه اقتصادی ندارد. برداشت من از اقتصاد مقاومتی یعنی یک اقتصاد کاملاً مردممحور.
مدتی است که بحثهای فیشهای حقوقهای نجومی باعث اعتراض افکار عمومی شده و رهبر انقلاب نیز از این مسئله بهعنوان هجوم به ارزشها یاد کردند، منشأ ایجاد این حقوقهای نجومی چه مسئلهای است و چرا با افراد خاطی در این زمینه برخورد نمیشود یا بعد از رسانهای شدن این رسواییها، چرا استعفا نمیدهند؟
رفیقدوست: اگر همان بخش اول پیاده شود و اقتصاد و کاری که مستلزم حقوق مناسب برای آن کار است به عهده بخش خصوصی باشد، بخش خصوصی یک ریال هم اضافه نخواهد داد، اما وقتی خرج از کیسه میهمان بود، حاتم طایی شدن آسان بود، وقتی الآن یک تشکیلاتی که 11 هزار کارمند دارد و بهصورت نجومی حقوق میگیرد، اما خدمتی که ارائه میدهد با کمتر از هزار نفر هم امکانپذیر است، طبیعی است که مرتب از خزانه پول میگیرند و به 10 هزار نفر دیگر که کار نمیکنند، حقوق میدهند، حالا حقوق چند صدمیلیونی هم میدهند! خود این حقوقهای سرسامآور و نجومی مربوط به اقتصاد بیمار دولتی است و اگر واقعاً این حرکت در جامعه بهصورت یک انقلاب پیش برود، جلوی آن گرفته میشود. اصلاً آنها چرا باید استعفا دهند، وقتی آنجا حقوقش را میگیرد، بنابراین باید چنین فردی را برکنار کنند.
چرا برکنار نمیکنند؟
رفیقدوست: باید این را از دولتیها پرسید. با توجه به موجی که درباره این حقوقهای نجومی ایجاد شده و مقام معظم رهبری نیز در ضیافت افطار به دولتیها فرمودند؛ این مسائل عارضههایی است که چون عمومیت ندارد، زود میتوان آن را حل کرد و حل هم میشود، اما همان هم درحالیکه یک کارمند معمولی با ماهی 800 هزار تومان نمیتواند ثبتنام فرزندش را در مدرسه انجام دهد، ننگ در جامعه ماست. کسانی که بهزعم خودشان نبوغ دارند و میتوانند چنین حقوقهای نجومی بگیرند به بخشهای خصوصی بروند و خودشان کسب درآمد کنند.
*جزئیات دیدار فعالان اقتصادی با رهبر انقلاب
اخیراً جمعی از فعالان اقتصادی از جمله شما، با مقام معظم رهبری دیداری داشتید، نظر رهبر انقلاب درباره بازار و اقتصاد چه بود و ایشان چه مطالبی را مطرح کردند؟
رفیقدوست: ملاقاتی که خدمت آقا رفتیم، دوستان قدیمی و 50 ساله ایشان بودیم و در هر مقولهای عرایضی را خدمت ایشان مطرح کردیم، البته مکتوب هم طرحهای خود را تقدیم رهبر انقلاب کردیم، ایشان با اصلاحاتی که بر روی عرایضمان داشتند، بسیاری از ایراداتی که ما به وضع موجود داشتیم را درست عنوان کردند، اما گفتند شما راهحلهای مناسب را پیشنهاد کنید و ما انشاءالله این کار را خواهیم کرد.
ظاهراً رهبر انقلاب به دولت هم دستور دادند به این انتقادات ما توجه کنند، بیشتر بحث آن جلسه درباره اقتصاد مقاومتی بود، من در نامه خود نوشته بودم که خود دولت، احصا کرده و بیش از 1500 قفل در سر راه اقتصاد مردمی پیدا کرده است، اما اینها را برنمیدارد و چنانچه مکانیزمی برای برداشتن این قفلها ایجاد نشود، مردم دچار مشکل میشوند، بنابراین انتقادات خود را مطرح کردیم و قرار شد راهحلها را خدمت دولت نیز ارائه دهیم تا این حرکت آغاز شود.
به نظر شما چرا بعد از برجام شرایط اقتصادی تغییر نکرد؟
رفیقدوست: ما از همان اول میگفتیم که اگر برجام کاملاً موفق و تحریمها برداشته شود،تازه بخشی از مشکلات اقتصادی ما حل میشود؛ این راهم اضافه کنم کسی منکر نقاط مثبت برجام نیست و اگر هم اینطور باشد به قول رهبر انقلاب در انتقاد تندروی میکند، همچنین واقعاً دولتیها در تعریف و تمجید از برجام زیادهروی میکنند، چراکه اگر تحریمها کاملاً برداشته شده بود در اقتصاد ما تأثیر داشت، اما اقتصاد ما خیلی متکی به خارج نیست و مردم باید برای تولید آزاد شوند.
چند درصد این ناکارآمدی اقتصادی به مدیریت داخلی و چند درصد به تحریمها بازمیگردد؟
رفیقدوست: از نظر من بالای 75 درصد به مدیریت داخلی بازمیگردد.
*ایران در زمینه دفاعی همپایه با قدرتهای بزرگ است
با توجه به اینکه ما در صنایع نظامی و موشکی به خودکفایی رسیدیم، اما در صنایعی مانند خودرو نه تنها هیچ خودکفایی نداشتیم، بلکه دچار روند معکوس شدیم، نظر شما در این باره چیست؟
رفیقدوست: وقتی در صنایع دفاعی در زمان جنگ، مطمئن شدیم که دنیا هرگز از نظر نظامی ما را تقویت نمیکند، برنامهای برای دفاع از کشور طراحی شد که از کوچکترین نیاز که یک فشنگ باشد تا بزرگترین موشکها و هواپیماها، حتی صنایع نظامی حساس مثل رادارها، اپتیک و مخابرات برنامهریزی شد شما به این جهش علمی کشور نگاه کنید، رتبه ما از 140 دنیا به 14 رسید، یعنی ما هزار درصد رشد کردیم، اینکار در بنیه دفاعی کشور اتفاق افتاد و در حال حاضر جمهوری اسلامی در دفاع از خود، کشوری موفق است و من چون اطلاع کافی دارم، باید بگویم که ایران در این زمینه همپایه با قدرتهای بزرگ است و از خیلی کشورهای 1+5 از نظر توان دفاعی جلوتر هستیم و به آمریکا و شوروی پهلو میزنیم؛ چراکه به جوانان خود اتکا کردیم.
بعضی مسائل را خیلی نمیتوان گفت اما همینقدر بس که پهبادی که ایران میسازد از مدل آمریکا جلوتر است، حالا چطور نمیتوانیم یک ماشین را خودمان بسازیم، حالا بگوییم ماشین یک مقدار تکنولوژی میخواهد، آیا روغن نباتی را هم نمیِتوانیم خودمان تولید کنیم.
دانشگاهیان ما معتقد هستند که ایران با همین وضعیت کمآبی و همین وضعیت زمین توان تغذیه حداقل 200 میلیون نفر را دارد. چرا الآن ما برای 80 میلیون نفر باید مواد غذایی وارد کنیم؟ لذا دوباره به این اصل بازمیگردیم که باید دست مردم را در تولید باز بگذاریم و بهجای هزارن باید فقط چند نباید بگویند. نه اینکه بگویند اگر بخواهید کاری کنید باید از 28 مؤسسه مجوز بگیرید، اصلاً امکانپذیر نیست، فقط کافی است اعلام کنند که مثلاً این موارد را نباید انجام دهید و هرکس که انجام دهد بهشدت با آن برخورد میشود، اگر اینطور شود ما ظرف 5-4 سال آینده از نظر مواد غذایی صادرکننده خواهیم شد.
یکی از ثروتهایی که در اختیار داریم و تا کمی قبل کاملاً به آن متکی بودیم، نفت بود. مقام معظم رهبری در زمان ریاست جمهوری خود فرمودند؛ من آرزو میکنم برای مدتی در چاههای نفت بسته شود، اخیراً وزیر نفت مصاحبه کرد و گفت؛ این برای ما عیب است که این همه نفت داشته باشیم، اما بنزین از خارج وارد میکنیم، اگر همین تصفیه نفت را از انحصار در بیاورند و بهجای پالایشگاههای یک میلیون بشکهای، پالایشگاههای 50 هزار بشکهای از سوی دولت به بخش خصوصی اجازه داده شود چه ایرادای دارد؛ ظاهراً نمونه آنهم در تبریز ساخته شده و کاملاً هم موفق بوده است، باید پالایش نفت بهطور کامل در اختیار بخش خصوصی قرار بگیرد که اگر چنین شود دیگر نیازی نخواهیم داشت که بنزین وارد کنیم و حتماً صادرکننده بنزین خواهیم شد و بهجای اینکه نفت خود را خامفروشی کنیم، آنهم با وضعیتی که اختیار دست طرف خارجی است و بنابه هر مصلحتی آن را تبدیل به 120 دلار میکند و از آن طرف هم یکباره 40 دلار میکند و باعث میشود همه معادلات و محاسبات ما بههم بریزد، بنابراین اگر فرآورده نفتی صادر کنیم، دیگر این اختیار در دست او نخواهد بود.
همه این راهها که گفته میشود وقتی است که دولت از این فکرها بیرون بیاید و ملت را باور کند. اگر دولت مانند خودکفایی دفاعی و رشد علمی ملت را باور کند، قطعاً تا حدودی شاهد پیروزی اقتصاد مقاومتی خواهیم بود.
آقای رفیق دوست به نظر شما چرا در کشور ما فساد اقتصادی شکل گرفت؟
رفیقدوست: اگر تاریخ دنیا را بررسی کنیم، میبینیم که فساد اقتصادی در کشورهایی است که اقتصاد آن دولتی است.
* فساد مالی ریشه در اقتصاد دولتی دارد
یعنی مسئله فساد اقتصادی به دولت بازمیگردد؟
رفیقدوست: صددرصد این مسئله ریشه در اقتصاد دولتی دارد، چون بخش خصوصی حساب میکشد، اما دولتیها نمیتوانند حساب بکشند، البته توقعی هم نیست کسی که خودش ذینفع است با کسی که حقوقبگیر است، یکسان باشد. من این را تا وقتیکه زندهام آنقدر خواهم گفت تا بالاخره یک روز عملی شدن آن را ببینیم.
ما دو بخش اقتصادی داریم، یک بخش که به آن اقتصاد واقعی میگویند و شامل کشاورزی، صنعت، تجارت ، مسکن و خدمات است، اما یک بخش ما اقتصاد پولی و مالی داریم که شامل بیمه، لیزینگ و بانک است، اما الآن میبینیم که دولت بهجای آنکه بر آن طرف نظارت داشته باشد، رهاست و بانکها واقعاً به مردم اجحاف میکنند و قانون هم از آنها حمایت میکند، حتی یکی از بانکها خودش ممنوعالخروج کرده یا حکم بازداشت صادر میکند، درحالیکه وقتی بررسی میکنیم متوجه میشویم آن فرد بدهی خود را پرداخت کرده، اما جریمهای که اکثر مراجع آن را حرام میدانند، نداده و آن جریمه مشمول بهره و بسیار کلان شده است و بنابراین جزو مطالبات بانکها قرار گرفته و بعد درنهایت آن طرف ممنوعالخروج شده است. اگر واقعاً دولت به آن اقتصاد بپردازد، کار درست خواهد شد و اقتصاد واقعی را در اختیار بخش خصوصی بگذارد.
با توجه به مشکلات اقتصادی و قفلهایی که شما هم به آن اشاره کردید، برخی معتقدند جریان اصلاحطلب هم به خاطر این مشکلات از آقای روحانی عبور خواهد کرد، نظر شما در این باره چیست؟
رفیقدوست: نظر من نسبت به انتخابات ریاست جمهوری و تجربهای که در 30 سال اخیر دیدهایم این است که رئیسجمهور را مردم انتخاب میکنند نه اصلاحطلبان و اصولگرایان و این تغییری که میبینیم نوبتی شده، به خاطر این است که در دورهای مردم از دوم خردادیها زده شدند و به احمدینژاد رأی دادند، اما در دوره دوم مشکلاتی که از سوی دولت دهم به وجود آمد، باعث شد به آقای روحانی رأی بدهند و اگر آقای روحانی هم به شعارهای خود جامه عمل نپوشاند و خواستههای مردم برآورده نشود، این مردم هستند که به فرد دیگری رأی خواهند داد.
به نظر شما دولت یازدهم تاکنون به شعارهای خود جامه عمل نپوشانده؟
رفیقدوست: بله، به بیشتر آنها عمل نشده است.
*میخواهیم جلوی واردات گوشت را بگیریم
شما قبلاً گفته بودید قصد ساختن دستگاه علوفه را دارید، این بحث به کجا رسید؟
رفیقدوست: مشغول هستیم و با یک عده از همکاران میخواهم درباره خودکفایی بخشی از این زمینه کار کنیم، البته آنطور که گفتهام پاسخ قوی درباره اقتصادی بودن آن دستمان نیامده و فعلاً در مورد آن کار میکنیم، ولی بهطورکلی درباره تولید گوشت میخواهیم حرکتی را در جامعه انجام دهیم که جلوی واردات ان را بگیریم.
*دولت کمکی نکرده است
آیا در این زمینه دولت به شما کمکی کرده است؟
رفیقدوست: اصلاً کمک نمیکند.
چرا کمکی نکرده است؟
رفیقدوست: من در خاطرات خود نوشتهام و الآن هم که میخواهم بگویم از نظر عقلی به ضرر من است، اما چون به نفع مردم است، آن را میگویم، من خدمت امام(ره) رسیدم و گفتم کشاورزی، صنعت و تجارت دست مردم باشد یا دولت؟ امام فرمودند؛ کشاورزی، مسکن، صنعت و تجارت دست مردم باشد، من گفتم گندمی که وارد میکنیم، با 90 درصد یارانه به مردم میدهیم، ایشان فرمودند؛ اگر فساد نمیشود آنهم دست مردم باشد. امام(ره) در آنجا فرمودند که زندگی مردم را دست کارمند ندهید، اما در حال حاضر زندگی مردم دست کارمند است، اگر کسی میخواهد کاری انجام دهد، باید این مسیر سربالایی ناهموار را طی کند، اما اکثراً در میانه راه خسته میشوند.
قرار بود تشکلی با وزاری ادوار گذشته تشکیل دهید، این تشکل به کجا رسید؟
رفیقدوست: هنوز نتیجهای از این جلسات به دست نیامده است، البته جلسات آن برگزار میشود و محور آن آقای شافعی است و بحث ما در آنجا مشاوره دادن به دولت بر اساس تجارب گذشته است.