لزوم کنترل واردات و حرکت به سمت اقتصاد مقاومتی با استفاده از اصول پدافند غیرعامل

سعید شوال‌پور - عضو هیات‌علمی دانشگاه علم و صنعت - در نشستی به عنوان نتایج اقتصادی اصلاح الگوی تغذیه در ایران که در اندیشکده میثاق برگزار شد، گفت: لازم است برای بیان ارتباط الگوی تغذیه با اقتصاد دانش‌بنیان یک مسیر تاریخی را مرور کنیم. موضوعی که همواره بشر با آن مواجه بوده امنیت غذایی است. این موضوع مولفه‌های مهمی دارد که یکی از آنها «فرهنگ و ثبات» تغذیه است.

او ادامه داد: به موازات صنعتی شدن جوامع بشری و تحولاتی که رخ داد آرام آرام کشورها و جوامع به سمت صنعتی شدن رفتند و بیماری‌هایی نیز در کشورها گسترش یافت که از جمله آنها بیماری‌های عفونی، فشار خون، چربی خون و قند است.

شوال‌پور افزود: این امر، چند صد سال زمان برد و آرام آرام بشر از کار کشاورزی خارج شد و به سمت صنعتی شدن آمد و به مرور هم راهکارهای تطبیق الگوی تغذیه با عصر جدید را فرا گرفت. بشر از غذاهایی که دارای روغن، نمک و شکر است بیشتر استفاده کرده و به سمت استفاده از غذاهای فناوری شده رفت. این گذر اپیدمی‌لوژیک و تغذیه‌ای با شتاب بالایی رخ داد و آرام آرام الگوی زندگی و سبک زندگی کشورها تغییر کرد و مشکلی مانند بیماری‌ها در عصر صنعتی شدن نیز به وجود آمد.

این عضو هیات‌علمی دانشگاه علم و صنعت با اشاره به الگوی تغذیه در کشورهای جهان سوم گفت: در کشورهای در حال توسعه یک دوگانگی پیش اقتصادی پیش آمده، دوگانگی اقتصادی یعنی همزیستی همزمان بخش‌های سنتی و مدرن. در حال حاضر کشورهایی مثل هند، ویتنام و فیلیپین هنوز ساختارهای کشاورزی دارند و در عین حال پیشرفته هم هستند و جزو اقتصادی نوظهور طبقه‌بندی می‌شوند. این دوگانگی در این کشورها سبب شد که به مردم کالری لازم در غذاهایشان نرسد و از سمتی بخشی از این کشورها شهرهای صنعتی و بزرگ دارند که تکنولوژی مدرن را انتقال می‌دهند در نتیجه سبک زندگی مدرنی را ایجاد کرده‌اند که آنجا با نوع دیگر از ثبات تغذیه‌ای مواجه می‌شویم.

وی ادامه داد: ما همزمان در الگوی تغذیه‌ای کشورهایی مثل خودمان با دو نوع سوءتغذیه مواجه هستیم. سوءتغذیه حاصل از فقر و سوءتغذیه ناشی از درآمد زیاد.

شوال‌پور اضافه کرد: کشورهایی که دارای درآمد نفتی بوده‌اند در طول زمان با بیماری‌ای به نام بیماری هلندی روبرو شده‌اند. این بیماری برای زمانی است که درآمد و سرمایه وارد کشور می‌شود و زیرساخت آن کشور توانایی جذب و هضم آن سرمایه را ندارد. در این کشورها در مواردی که قیمت نفت زیاد شده به سمت واردات رو آورده‌اند و آنها به سمت کالاهای مصرفی رفته‌اند و همین جریان‌ها باعث شد تولید کشاورزی و ساختارهای آن در کشور از بین برود. آنها وابسته به واردات شده‌اند و حجم زیادی از سبد خانوارشان را تشکیل داد.

او افزود: اگر خانواری مصرف گوشت و برنجش به حدی زیاد برسد سخت است که این مصرف به حد قبل بازگردانیم. عامل گذار از جامعه سنتی و عامل واردات دست به دست هم داد و یک الگوی نادرست تغذیه‌ای را در کشور به وجود آورد. گوشت‌های وارداتی و برنج‌های وارداتی بیشتر شد و سطح مصرف استاندارد همگان افزایش یافت که تغییر دادن آن آسان نیست.

عضو هیات‌علمی دانشگاه علم و صنعت با بیان آماری در مورد تغذیه در ایران تشریح کرد: بررسی واردات کشور در دهه 1380 نشان می‌دهد که در خیلی از کالاهای مصرفی با رشد مواجه هستیم. در لبنیات و تخم‌مرغ این آمار هشت درصد افزایش یافته و در قهوه و چای شش درصد ارزش واردات ما رشد کرده است. در سال 1391، دو و نیم میلیارد دلار واردات گندم داشته‌ایم، یک‌ونیم میلیارد دلار واردات برنج و یک میلیارد دلار واردات شکر داشته‌ایم. این نشان می‌دهد که ما چیزی در حد بودجه عمرانی کشور در سال گندم وارد می‌کنیم.

شوال‌پور تصریح کرد: سرانه مصرف نان در کشور 320 گرم اما این آمار در دنیا 68 گرم است. سرانه مصرف برنج در ایران 100 گرم و در دنیا 60 گرم است. همچنین سرانه مصرف قند و شکر در ایران 45 گرم و در دنیا 14 گرم است. این آمارها نشان می‌دهد که مصرف سرانه ما در این تغذیه‌های پرضرر نسبت به دنیا بسیار بالاتر است. از طرفی در مواردی مثل سبزیجات، میوه، گوشت قرمز و شیر سرانه ما از دنیا بسیار کمتر است.

او ادامه داد: حتی خانوارهایی که هزینه مصرف بالاتری دارند این پول را نه برای مصرف غذایی مفید بلکه برای مصرف مواد غذایی‌ای استفاده می‌کنند که اصلا نیازی به آنها نداریم. متاسفانه سرانه مصرف نوشابه ما در ایران 42 لیتر برای هر ایرانی است و این نشست به استاندارد جهانی بسیار بالاست. ما سالانه سه میلیون تن معادل گندم دورریز نان داریم با اینکه یارانه‌ها اصلاح شده است و نزدیک به چهار برابر مصرف دنیا نمک استفاده می‌کنیم. همچنین سرانه مصرف شکر ما سه کیلو از دنیا بیشتر است که این آمارها، آمارهای ناامیدکننده‌ای هستند.

وی اظهار کرد: مجموعه این آمار و ارقام نشان‌دهنده دو واقعیت است اول اینکه ما محصولات کشاورزی خود را وابسته کردیم و این موضوع با پدافند غیرعامل در تضاد است و در مواقع جنگ و سوانح طبیعی ما را با مشکل مواجه می‌کند. دوم اینکه الگوی زندگیمان را به شکلی درآورده‌ایم که بیماری‌های مزمن را روز به روز زیادتر می‌کند.

او افزود: یکی از اساسی‌ترین اتفاقاتی که الگوی تغذیه نادرست به وجود می‌آورد و با اقتصاد مقاومتی در تضاد است این است که در دنیا برای شاخصی که برای مقاومتی بودن یک اقتصاد بیان می‌شود تاب و توان آوردن در مقابل شوک‌هاست. شوک‌هایی مانند افزایش و کاهش قیمت نفت و سوانحی مانند جنگ یا سوانح طبیعی. تمامی کشورهایی که الگوی غذایی‌شان را براساس واردات بسته‌اند اقتصادشان در این مواقع دچار شوک خواهد شد و در داخل، کمبود احساس می‌کنند. اولین قدمی که باید احساس کرد این است که با اصلاح الگوی مصرف سطح خانوار و دولت نیاز به واردات را کنترل کنیم و با استفاده از اصول پدافند غیرعامل و فناوری سیستم لجستیک مواد غذایی را به‌گونه‌ای تنظیم کنیم که واردات ما حساب شده باشد. در سال‌های گذشته علی‌رغم اینکه در خیلی از محصولات به واردات وابسته هستیم کشاورز داخل محصولش روی زمین ماند و این موضوعات اقتصاد ما را از مقاومتی بودن دور می‌کند. باید اختلاف بین مصرف و تولید از بین برود. بعضی مواقع واردات ما بیش از اینکه توجیه اقتصادی داشته باشد بیشتر به سود بازرگانان است. گاهی به خاطر واردات جلوی تولید کشاورز داخلی را هم می‌گیریم. ما باید با مدیریت یکپارچه در بازرگانی داخلی و خارجی این موضوع را حل کنیم.

عضو هیات‌علمی دانشگاه علم و صنعت ادامه داد: یک عزم و اراده ملی باید پشت این موضوع باشد. موضوع دیگری که با اقتصاد مقاومتی در ارتباط است بحث فرهنگ است. ما نمی‌توانیم به هر مصرف‌کننده‌ای دائما بگوییم مصرف شما نادرست است و باید آن را کاهش دهید چراکه وقتی ما از واردکنندگان پشتیبانی می‌کنیم در واقع به مصرف‌کنندگان می‌گوییم که از این محصولات بیشتر استفاده کنند.

شوال‌پور ادامه داد: برای مقاومتی شدن اقتصاد باید روی مصرف‌کننده کار کرد البته در حال حاضر مصرف‌کننده‌های ما آرام آرام از نمک، روغن و شکر کمتر استفاده کرده و دارند به سمت محصولاتی غذایی می‌روند که ارزش غذایی بیشتری دارد.

وی ادامه داد: در دهک‌های درآمدی بالاتر می‌شود با فرهنگ‌سازی مردم را در استفاده از نمک، روغن و شکر و غذاهای پرخطر دور کرد، چرا که اگر دهک‌های درآمدی بالا بدانند که مثلا مرغ با هرمون بزرگ می‌شود توانایی دارند که پول بیشتری بپردازند و مرغ‌های طبیعی خریداری کنند، اما این فرهنگ‌سازی در دهک‌های درآمدی پایین پاسخگو نیست، چرا که آنها درآمد کافی ندارند که بتوانند نوع تغذیه خود را متفاوت کنند.

عضو هیات علمی دانشگاه علم و صنعت اضافه کرد: توزیع شیر در مدارس و قرص‌های آهن یکی از راهکارهای اقتصاد مقاومتی است چرا که باعث می‌شود کودکان از ابتدا به سمت مصرف درست بروند.

شوال‌پور تصریح کرد: حمایت از کشاورز و آموزش نحوه‌ی آبیاری درست و استفاده از این نحوه آبیاری می‌تواند به راحتی ما را از آنچه که وارد می‌کنیم خودکفا کند و این موضوع در راستای اقتصاد مقاومتی است.

وی ادامه داد: بعضی‌ها برای مصرف درست در کشور می‌خواهند از الگوی دانمارک، سوئد و کشورهای دیگر کپی‌برداری کنند . این موضوع درست نیست، چرا که ما نمی‌توانیم راهی را که آنها 200 الی 300 ساله رفته‌اند را به یکباره برویم. ما باید سعی کنیم که مصرف گوشت و شیر را آرام آرام در کشور افزایش دهیم.