افشانه حشره‌کش گیاهی دوستدار محیط زیست توسط یک جوان خلاق گیلانی برای نخستین بار در کشور ساخته شد.
از رشت، هر سال از طرف سازمان بهداشت جهانی یک موضوع به صورت برجسته به عنوان شعار بهداشتی سال انتخاب می‌شود و امسال نیز بر این اساس موضوع روز جهانی بهداشت سال 2014 توجه به بیماری‌های قابل انتقال از ناقلان و حشرات است.
عنوان «گزش کوچک، تهدید بزرگ» شعاری است که در این راستا انتخاب شده و ناقلان، موجودات زنده کوچکی مانند پشه، ساس، سوسک، کنه‌ها و حلزون‌های آب شیرین هستند که می‌توانند یک بیماری را از فردی به فرد دیگر و از جایی به جای دیگر منتقل کنند اما انسان برای مبارزه با این موجودات راهکاری به جز استفاده از افشانه‌های شیمیایی مضر برای محیط زیست در دسترس ندارد.
این امر موجب شده تا فرصت را غنیمت شمرده و به سراغ یکی از افراد فعال جامعه پیرامون مشارکت در فعالیت‌هایی که منجر به بهبود سلامت می‌شود برویم از این‌رو گفت‌وگوی تفصیلی با «آیدین زیبایی» جوان خلاق گیلانی، حشره‌شناس، دانشجوی مقطع دکترای حشره‌شناسی دانشگاه تهران و مخترع «افشانه حشره‌کش گیاهی» ترتیب داده‌ایم که ماحصل آن را در ذیل می‌خوانیم:
درباره مزایای ساخت افشانه حشره‌کش گیاهی خود توضیح دهید؟
-امروزه استفاده از حشره‌کش‌های شیمیایی مشکلات فراوانی مانند آلودگی محیط زیست، به خطر افتادن سلامتی انسان و مقاومت حشرات را به وجود آورده است از این‌رو استفاده از ترکیبات کم‌خطر که این مشکل را ندارند بسیار مورد توجه است.
استفاده از ترکیبات گیاهی (اسانس‌های گیاهی) یکی از این موارد هستند.
ترکیبات افشانه مذکور شامل چه چیزهایی است؟
-طرح تولید و ساخت یک افشانه حشره‌کش گیاهی با استفاده از اسانس گیاهانی مانند رزماری، اسطوخ‌دوس، آویشن، نعناع و ... است که علاوه بر اینکه خطری برای انسان ندارند خاصیت حشره‌کشی آن نیز بر آفات بهداشتی مانند پشه، مگس، سوسری و ... نیز اثبات شده است.
مزیت‌های دیگر این افشانه بی‌خطر بودن برای محیط زیست، خوشبو کننده محیط با ماندگاری طولانی است در حالی که افشانه‌های شیمیایی برای انسان آلرژی‌زا هستند.
*آیا این محصول ثبت و تجاری‌سازی نیز شده است؟
-محصول افشانه حشره‌کش گیاهی با حمایت پارک علم و فناوری گیلان برای نخستین بار در کشور ساخته شده و در مرحله ثبت اختراع قرار دارد و شماره اظهارنامه آن در اداره ثبت اختراع 139250140003006522 است که به‌زودی ثبت می‌شود.
*خاصیت این حشره‌کش بر پشه‌ها چگونه است؟
-پشه‌های ماده با گزش خود ایجاد حساسیت و خارش در محل گزش می‌کنند و تعدادی از پشه‌ها در انتقال عوامل بیماری‌زای متعددی نقش دارند.
استفاده از ترکیبات جدید مانند اسانس‌های گیاهی در کنترل آن نقش بسیار مهمی دارد که علاوه بر خاصیت کشندگی روی پشه‌ها خاصیت دور کنندگی بسیار خوبی نیز روی این حشره موذی دارد.
*آیا این حشره‌کش برای از بین بردن دراکولا که بیشتر در هوای گرم گیلان بروز می‌کند نیز کاربرد دارد؟
-بله البته دراکولا برخلاف تصور بیشتر مردم نیش نمی‌زند بلکه فقط له کردن یا فشار آوردن به حشره روی پوست ایجاد ضایعه می‌کند.
بر اثر له شدن این حشره ماده فعالی که در «همولنف» آنها به طور طبیعی وجود دارد سطح پوست را آغشته می‌کند و موجب بروز «اپیدرم‌لیز» می‌شود.
روش‌های نوین کنترل گیاهی علاوه بر خاصیت کشندگی، قابلیت دور کنندگی بسیار خوبی نیز بر این حشره دارد.
*کاربرد و تاثیر این افشانه بر سوسک‌های آپارتمانی چگونه است؟
-افشانه مذکور به طور کلی روی تمام آفات خانگی از جمله «سوسری‌ها» تاثیرگذار هستند البته «سوسری» آلمانی فراوان‌ترین گونه سوسری در ایران است که در بین عموم با نام «سوسک حمام» شناخته شده است.
این حشره ناقل مکانیکی بسیاری از عوامل بیماری‌زا است و اکنون روش‌های شیمیایی برای مقابله با این حشره به‌کار برده می‌شود.
در این روش‌ها استفاده بیش از حد سموم، سبب بقای ترکیبات شیمیایی حاصل از سم‌های مختلف در محیط شده که جذب این ترکیبات از طریق استنشاق، گوارش و حتی پوست خطرناک است.
علاوه بر این جذب سوسری‌ها نسبت به سموم دلیل دیگری است که موجب می‌شود به دنبال روش‌های جدید غیر شیمیایی برای مقابله با آنها باشیم.
«آیدین زیبایی» یکی از گردآورندگان کتاب جانور شناسی کشاورزی از انتشارات دانشگاه گیلان ویژه رشته‌های علوم دامی و گیاه‌پزشکی است.