تکمیل چرخه اورهال جنگنده‌ها از «سراب» تا «شبح»

متخصصان نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران طی روزهای اخیر موفق شدند دو فروند از جنگنده‌های میراژ اف 1 این نیرو را در پایگاه شهید حبیبی مشهد اورهال کنند که این امر بیان کننده توانمندی دیگری از سوی متخصصان این نیرو در سرپا نگه داشتن جنگنده‌های خود در پایگاههای مختلف است.

«اورهال» به مجموعه اقداماتی که به منظور سرپا نگهداشتن و بازسازی هواپیماها برای انجام ماموریت‌های پرواز صورت می‌گیرد، گفته می‌شود که شاید در ابتدا کاری آسان و پیش پا افتاده به نظر بیاید، اما کافیست فقط یکبار به یکی از مراکز اورهال هواپیما سری بزنید تا این گفته کارشناسان که «اورهال هواپیما کمتر از ساخت خود هواپیما نیست» را با تمام وجود درک کنید.

بحث تعمیر و نگهداری و ساخت هزاران قطعه ریز و درشت که هر کدام تخصص، فناوری و دانش پیچیده خاص خود را دارد، به قدری مشکل است که در منطقه خاورمیانه تنها جمهوری اسلامی ایران توانسته به چنین توان و فناوری دست پیدا کند.

این سطح از توانمندی در حالیست که در ایام پیش از انقلاب اسلامی، مستشاران خارجی، کارکنان نیروی هوایی ارتش را از پیش پا افتاده‌ترین کارها بر حذر می‌داشتند و ما مجبور بودیم هواپیماها را برای انجام تعمیرات اساسی به یکی از کشورهای غربی اعزام کنیم.

پیش از انقلاب و در زمان رژیم شاهنشاهی به دلیل اینکه ایران به عنوان ژاندارم آمریکا در خلیج فارس، مامور حفظ منافع این کشور بود، تمامی تجهیزات و هواپیماهای مدرن و پیشرفته را در اختیارش قرار می‌دادند و به خاطر اینکه محوریت کار، دست خود ایرانی‌ها نباشد، مستشاران و متخصصین آمریکایی و کشورهای هم‌پیمان آمریکا وارد ایران شده و تمام روند نگهداری و آماده‌سازی و در یک کلام کلیه کارهای فنی را به دست گرفتند و نفرات ایرانی را نیز طوری به کارگیری می‌کردند که توانایی دستیابی به این علوم را نداشته باشند.

گروه‌های فنی و مستشاران خارجی در تمام پایگاه‌های نیروی هوایی مستقر و همه کارها از لحاظ کیفی، تعمیرات و نظارت بر اجرای تعمیرات و بازرسی‌های مورد نیاز را که می‌بایست روی هواپیماها اعمال شود، در دست گرفتند.

به همین دلیل بود که هرگاه احتیاج به قطعه و یا تجهیزاتی برای تعمیر هواپیماها می‌شد، این قطعات ظرف 24 ساعت از خود کشور امریکا به ایران می‌آمد و در اختیار مستشاران قرار می‌گرفت تا ناوگان هوایی ایران برای تامین منافع امریکا در منطقه، همیشه آماده باشد.

* دستیابی به علوم نگهداری جنگنده‌ها پنهان از دید مستشاران

مستشاران آمریکایی برای دور نگهداشتن ایرانی‌ها از دستیابی به علوم و تخصص نگهداری و تجهیز هواپیماها، برنامه‌های زیادی را طرح‌ریزی کرده بودند. به همین خاطر پس از وقوع انقلاب اسلامی آنها بر این باور بودند که ایرانی‌ها توان نگهداری و تعمیر تجهیزات خود را نداشته و می‌گفتند ایران مجبور است نهایتا تا یک ماه دیگر مستشاران خارجی را به کشورش برگرداند.

اما پرسنل خدوم و انقلابی نیروی هوایی در همان ایام توانسته بودند طوری به تخصص و علوم دست پیدا کنند که این امر از دید مستشاران خارجی پنهان مانده بود.

با رفتن مستشاران و متخصصین آمریکایی و وابستگان نظامی از نیروی هوایی، محوریت کار به دست همین جوانان و متخصصین افتاد و عملکرد آنها نیز طوری بود که برای مثال در همان اولین روزهای جنگ تحمیلی، شاهد عملیات افتخارآفرین 140 فروند از هواپیماهای شکاری بودیم که در پی آن، خود آمریکایی‌ها اعتراف کردند که ما به هیچ وجه فکر نمی‌کردیم ایران بتواند 2 تا 3 هواپیما را به پرواز در بیاورد.

برای اینکه هواپیما بتواند یک عملیات انجام دهد، هزاران هزار قطعه باید هماهنگ با یکدیگر عمل کنند و اگر کوچکترین ناسازگاری در این هارمونی پیش بیاید، هواپیما نمی‌تواند به عملیات اعزام شود.

این کار نیازمند یک تکنولوژی بسیار پیشرفته است که این تکنولوژی علیرغم خواست امریکایی‌ها وارد کشور شده بود.

آماده نگه داشتن هواپیما، اورهال و تعمیرات آن را یک تخصص بسیار سنگین و پیچیده است که کشورهای معدودی در دنیا توانسته‌اند زیرساخت‌های تعمیرات سنگین و اورهال هواپیماها را در کشورشان بوجود بیاورند.

در حقیقت، وقتی هواپیماهایی به کشوری واگذار می‌شود، با رسیدن زمان اورهال آن، هواپیما باید به کشور سازنده باز گردد.

* نزدیک شدن هواپیماهای ایران به زمان اورهال

هواپیماهایی که در اختیار نیروی هوایی بود، به تاریخ اورهال نزدیک می‌شدند و این درحالی بود که رابطه ما با آمریکا نیز قطع شده بود. بر همین اساس کارگروهی برای رفع این نیاز مشخص شد و شروع به آماده کردن زیرساخت‌ها بر اساس استانداردهای کشور سازنده هواپیما شد و استارت این کار نیز توسط پرسنل و متخصصین با تجربه پایگاه‌ها در سراسر کشور زده شد.

* تاسیس مرکز اورهال مهرآباد در سال 86

از آنجایی که اکثر هواپیماها در جنگ آسیب‌های کلی دیده بودند و اورهال‌ هواپیماها نیز بسیار سنگین شده بود، مرکز اورهال مهرآباد در سال 86 با پیشنهاد فرمانده پایگاه و تصویب امیر فرماندهی نهاجا تاسیس شد و امروز در این مرکز 12 نوع هواپیماهای شرقی، غربی، بالگرد و هواپیماهای تجاری مثل 747 و 707 را اورهال می‌کنند.

سن بعضی از هواپیماهای ما به نیم قرن می‌رسد اما در پی تدبیر فرماندهی معظم کل قوا مبنی بر عمردهی انقلابی به تجهیزات، کارگروه‌های خاصی در کشور تشکیل و به‌روز نگهداشتن جنگنده‌ها در دستور کار قرار گرفت.

* عمردهی انقلابی

برخی کشورهای شرقی برای هواپیماها عمر قائلند، اما چون متخصصان ما این تکنولوژی‌ها را کاملا می‌شناسند، ادغام علوم شرق و غرب، تفکری را در متخصصین ما ایجاد کرده و کارشناسی‌شان جامع‌تر شده است و قبل از اینکه هواپیماها به ضعف‌های اساسی برسند، آن ضعف‌ها را بهینه می‌کنند.

در واقع کارشناسان نهاجا، نیازمندی‌ها را از لحاظ عمر قطعات با تلاش و تخصص متخصصین کشور برطرف کرده و عمر هواپیما را بر اساس نگاه خود و رفع ایرادات جزئی و کلی افزایش می‌دهند و با تکنولوژی روز دنیا هواپیما را دوباره به چرخه پروازی باز می‌گردانند.

* تعمیرات اساسی جنگنده‌هایی با 80 درصد آسیب

از طرف دیگر در بحث ارتقا توان پروازی و رزمی جنگنده‌ها، برخی از هواپیماهای نهاجا در جنگ حدود 80 درصد آسیب دیدند و این در حالیست که کمتر کشوری تواند تعمیرات اساسی این هواپیماها را انجام دهد اما متخصصان صنعت هوایی توان هرگونه تعمیرات اساسی در سیستم‌های مختلف هواپیما را بدست آوردند.

امروز هواپیماهای نهاجا از هر نظر به‌روز شده‌اند و برای مثال این امکان و توانمندی وجود دارد که هر سلاحی را برای هواپیماها تعریف کنند و در حقیقت یکی از بحث‌هایی که می‌تواند هواپیما را توانمند سازد، همین بحث سلاح و سیستم‌ها است.

در ادامه این گزارش مروری کوتاه خواهیم داشت به برخی مهمترین جنگنده‌های غربی و شرقی حاضر در ناوگان هوایی ارتش که علی‌رغم گذشت سالهای زیاد از عمر حرفه‌ای خود، همچنان با تمام توان به انجام ماموریت می پردازند.

پرنده هایی که تماما به دست نیروهای متخصص داخلی اورهال و تعمیر شده و یا سیستم‌های مختلف آنها در حوزه هایی نظیر راداری، تسلیحاتی و پروازی ارتقا یافته‌اند.

* اورهال سراب فرانسوی

میراژ F-1 (سراب) جنگنده‌ای تهاجمی و تک‌سرنشین تولید کشور فرانسه است و بیش از 700 فروند از این هواپیما بین سال‌های 1966 تا 1983 تولید شد و از اوایل دهه 1970 در ارتش فرانسه و چندین کشور دیگر دنیا به عنوان یک جنگنده سبک چندمنظوره به کار گرفته شد.

نمونه‌های مختلف این جنگنده وزنی بین 7400 تا 7600 کیلوگرم و کمتر از 15.5 متر طول، با موتور توربوجت آتار-9-کی می‌توانند با بیشترین سرعت 2.2 ماخ (2250 کیلومتر بر ساعت) در ارتفاع بالا پرواز کنند.

این جنگنده توانایی حمل 6300 کیلوگرم محموله را دارد و از دو جایگاه در نوک بال‌‌ها برای حمل موشک و دو جایگاه زیر هر بال و یکی هم زیر بدنه برای حمل بار برخوردار است.

نیروی هوایی ارتش طی روزهای اخیر از اورهال 2 فروند جنگنده شکاری میراژ 1-F توسط کارشناسان فنی پایگاه مقدم شکاری شهید سرلشکر خلبان ناصر حبیبی (مشهد) خبر داد.

این دو میراژ 1-F با صرف حدود 45 هزار نفر ساعت کار مفید توسط کارشناسان فنی پایگاه اورهال و پس از انجام پروازهای آزمایشی موفقیت آمیز به ناوگان نیروی هوایی ارتش پیوستند.

این اقدام متخصصان نیروی هوایی ارتش در حقیقت مهر تاییدی است بر توان اورهال جنگنده‌های موجود در ایران با تکیه بر دانش، تخصص و امکانات داخلی که نشان داد حتی در اوج تحریم‌ها نیز نیروهای مسلح قادرند جنگنده‌های بدون کتاب راهنما و دفترچه فنی خود را هم اورهال کنند.

در واقع جنگنده‌های میراژ در حالی به خدمت نیروی هوایی ارتش درآمدند که فاقد کتاب راهنما و دفترچه فنی بودند اما این باعث نشد که از این جنگنده‌ها به بهترین شکل استفاده نشود.

در رژه امسال روز ارتش در 29 فروردین نیز سه فروند جنگنده میراژ اقدام به برگزاری رژه هوایی در آسمان تهران کردند که این امر در گذشته کمتر سابقه داشت.

این جنگنده‌ها در دو رنگ استتار خاکی و طوسی در آسمان تهران رژه رفتند.

* رکوردشکنی تامکت‌ها

یکی دیگر از توانمندی‌های متخصصان کشورمان اورهال جنگنده F14 است که تاکنون چندین فروند از این هواپیماها بازسازی شده است.

حتی کارشناسان نهاجا در این حوزه به قدری پیشرفت کرده‌اند که می‌توانند ظرف 40 روز هواپیمای جنگنده مدرن F14 را اورهال کنند.

F14 تام‌کت هواپیمای جنگنده مافوق صوت دو موتوره، دو سرنشین و با بال متحرک ساخت شرکت گرومن در آمریکا است که نخستین پرواز خود را در سال 1970 انجام داد و از سال 1974 برای خدمت در نیروی دریایی آمریکا پذیرفته شد.

این هواپیما از 1974 تا 2006 در نیروی دریایی ایالات متحده به عنوان جنگنده برتر هوایی، هواپیمای رهگیر دفاعی و هواپیمای شناسایی تاکتیکی اصلی این نیرو خدمت کرد.

F14 بعد از اینکه در دهه 1990 مجهز به سیستم هدف گیری مادون قرمز در شب (LANTIRN) و سیستم پرواز سطح پائین شدحملات موشکی هوا به زمین دقیقی را هم انجام داد.

F14 تام‌کت در سال 1972 به عنوان جایگزین هواپیمای اف4 فانتوم 2 به خدمت نیروی دریایی ایالات متحده در آمد و در سال 1976 به ایران صادر شد.

جنگنده F14 هنوز در نیروی هوایی ایران به‌کار می‌رود و جزء جنگنده‌هایی است که در طول جنگ ایران و عراق بسیار توسط ایران استفاده می‌شد و پیروزی‌های فراوانی نصیب تیزپروازان کشورمان کرد.

کابین خلبان اف-14 تامکت دو جایگاه سرنشین برای خلبان و افسر مسئول رادار رهگیری در طول هم دارد. دماغه بزرگ تامکت باعث شده علاوه بر دو سرنشین تعداد زیادی از سامانه‌های هوانوردی نیز در آن مستقر شده باشد.

* سامانه‌های مدرن بر روی فالکروم ها

چندی پیش نیز یک فروند هواپیمای جنگنده بمب افکن میگ 29 در پایگاه دوم شکاری شهید فکوری تبریز با انجام 21 هزار نفر-ساعت کار توسط متخصصین این پایگاه مورد تعمیر اساسی و بازسازی قرار گرفت که نشان از توانمندی نیروی هوایی ارتش دارد.

اورهال این جنگنده میگ 29، که پس از 12 سال با موفقیت به پرواز در آمد، 24 ماه به طول انجامید که طی آن سه نوع سامانه مدرن الکترونیکی نیز بر روی آن نصب شده که قابلیت فنی و پشتیبانی آن را به میزان قابل توجهی افزایش داده است.

میگ 29 (Fulcrum به معنی نقطه اتکاء)توسط شرکت میگ در اتحاد جماهیر شوروی طراحی و ساخته شد که طراحی و ساخت آن از سال 1970 آغاز و اولین فروند از این هواپیما در سال 1983 وارد خدمت شد که همچنان توسط روسیه و بسیاری کشورهای دیگر استفاده می‌شود.

جنگنده میگ29 جنگنده‌ای با هدف ایجاد برتری هوایی است که به منظور رقابت با هواپیماهایی F18 هورنت و F16- فالکن ساخته شد.

* بازگشت اشباح

هواپیمای فانتوم F4 یک جنگنده دو موتوره با قابلیت تبدیل به یک بمب افکن است که می تواند در هر شرایط آب و هوایی به نبرد ادامه دهد.

جنگنده فانتوم (شبح) قادر است سه نقش تاکتیکی هوایی مهم برتری هوایی، جلوگیری امکان پشتیبانی هوایی، رهگیری و بمب افکن را انجام دهد.

این جنگنده‌ها که نقش بسزایی در دفاع مقدس برای ایران ایفا کردند با کار و تلاش مداوم و شبانه­روزی کارشناسان بومی کشورمان مورد بازسازی قرار گرفتند.

چندی پیش نیز متخصصان نیروی هوایی ارتش یک فروند هواپیمای F4E را کاملاً بازسازی کردند.

این هواپیما که از سال 85 غیر عملیاتی شده بود، پس از پرواز آزمایشی موفقیت­آمیز بار دیگر به ناوگان نیروی هوایی ارتش پیوست.

* ببرهای آسمان

جنگنده اف 5 (Tiger) به عنوان یک جنگنده صادراتی ارزان قیمت در راستای برنامه های کمک نظامی به کشورهای هم پیمان آمریکا تولید شد و یک جت جنگنده دو موتوره کوچک با سطح بال کم و بهینه سازی شده جهت تعمیر و نگهداری آسان است.

این جنگنده برای ماموریت‌های متنوع پشتیبانی زمینی و رهگیری هوایی مناسب است و اولین نیروی هوایی دنیا که F5e را دریافت کرد نیروی هوایی ایران بود.

با شروع جنگ تحمیلی و به دنبال آن تحریم تسلیحاتی غرب علیه ایران، به دلیل عدم توانایی خرید قطعات و لوازم یدکی با مشکلاتی مواجه بودیم اما بعدها که متخصصان کشورمان به پیشرفت‌های زیادی در صنایع هوایی دست یافتند، به ساخت و تهیه قطعات مورد نیاز برای تعمیر و عملیاتی نگه داشتن این هواپیماها پرداختند.

* تیغ تیز «شمشیرباز»

سوخو 24 معروف به فنسر (شمشیرباز) هواپیمایی ضربتی، با قابلیت انجام عملیات در هرگونه شرایط آب و هوایی، با قدرت دست‏یابی به سرعت‌های مافوق‏صوت در ارتفاعات پست و دارای استاندارهایی بالا در ناوبری و انجام حملات بسیار دقیق علیه اهداف زمینی است.

با تولید انبوه هواپیمای جدید ضربتی شرکت سوخو که پرواز اولیه‏اش را در تاریخ دسامبر 1971 به انجام رسانده بود، این هواپیما، در سال 1974 رسما به خدمت نیروی هوایی اتحاد شوروی درآمد.

قویترین بمب افکنهای نیروی هوایی ایران را جنگنده بمب‌افکن‌های ضربتی سوخو 24 تشکیل می‌دهند که از قدرت رزم در شب نیز برخوردارند.

البته با تلاش متخصصان بومی کشورمان برای اولین بار قابلیت سوختگیری سوخو به سوخو نیز به این جنگنده اضافه شد که می‌تواند در افزایش برد عملیاتی این هواپیما بسیار موثر باشد.

سوخو24 با انجام عملیات سوختگیری می‌تواند برد خود را به 3000 کیلومتر برساند؛ مسافتی که برای ناامن سازی اهدافی مانند سرزمین‌های اشغالی کافیست.

پرواز در ارتفاع پست و در بین عوارض طبیعی زمین باعث می‌شود این جنگنده از چشم بسیاری از رادارهای حتی پیشرفته مخفی بماند.