راهنمای جمع‌آوری اطلاعات راهبردی

نویسنده:

راهنمای جمع‌آوری اطلاعات راهبردی

مولف: محسن مرادیان

ویراستار: سید حامد بهشتی

ناظر فنی: محمد طائب‌نیا

ناظر چاپ: پوریا حسن‌زاده

شمارگان: 500 نسخه

نوبت چاپ: اول- زمستان 85

چاپ و صحافی: مرکز آموزشی و پژوهشی شهید سپهبد علی صیاد شیرازی

فهرست مطالب

پیشگفتار

مقدمه

معنی و مفهوم برآورد اطلاعات راهبردی

منظور از برآورد اطلاعات راهبردی

هدف از تهیه اطلاعات درباره محیط ملی

مسئولیت

انواع اطلاعات موردنیاز

اطلاعات جغرافیایی

مقدمه

موقعیت

وسعت

شکل و عمق

مرزها و سرحدات

زمین

جوّ و آب و هوا

سواحل و مناطق پیاده شدن عده‌ها

مناطق راهبردی و نفوذی

شهرها و روستاها

اطلاعات اجتماعی

مقدمه

عوامل اطلاعات اجتماعی

جمعیت

مشخصات نژادی و فرهنگی

رفاه عمومی

بهداشت عمومی

آموزش

مذهب و ایدئولوژی سیاسی

افکار عمومی و روحیه

همبستگی اجتماعی

اطلاعات بیوگرافی

اطلاعات اقتصادی

مقدمه

شاخص‌های اقتصادی

اقتصاد و تصمیم‌گیری‌های راهبردی

اطلاعات اقتصادی

کشاورزی

صنعت

تجارت

منابع و ذخایر راهبردی

کنترل اقتصادی

درآمد سرانه

نرخ رشد اقتصادی

تورم و نرخ تورم

موازنه پرداخت‌ها

بهره‌وری نیروی کار

موازنه تجارت خارجی

بدهی‌ها و کمک‌های خارجی

بودجه

نرخ سرمایه‌گذاری ملی

نقش مولفه‌های اقتصادی در تأمین امنیت ملی

جایگاه اقتصاد در امنیت ملی

نتیجه

اطلاعات سیاسی

مقدمه

حکومت

ثبات سیاسی و اجتماعی

تشکیلات اداری

سیاست داخلی

سیاست خارجی

احزاب و عناصر مخالف

بازیگران غیردولتی

الگوهای رفتاری

اطلاعات حمل و نقل

مقدمه

تجزیه و تحلیل اطلاعات حمل و نقل

تسهیلات عمده حمل و نقل

جاده‌ها

خطوط لوله

راه‌های آبی داخلی

حمل و نقل دریایی

حمل و نقل هوایی

اطلاعات علمی

مقدمه

رابطه بین پیشرفت‌های اقتصادی، نظامی و علوم

اطلاعات نظامی

مقدمه

استراتژی نظامی

عناصر اطلاعات نیروهای مسلح

کنترل و پشتیبانی نیروهای مسلح

اندازه نیروهای مسلح

ساختار

قدرت نیروهای مسلح

جنگ‌های نامتقارن

موشک‌ها و سیستم‌های ضد موشکی

ترتیب نیرو

اطلاعات فنی

استراتژی، تاکتیک و دکترین

لجستیک

منابع

مقدمه

در تمامی کشورها، سازمان‌های بسیاری وجود دارند که به کمک مراکز مطالعات راهبردی، با گردآوری، تجزیه و تحلیل و تفسیر اطلاعات راهبردی از محیط ملی و محیط بین‌الملل و پیش‌بینی روند تحولات آینده، به‌طور مداوم تصمیم‌گیرندگان، سیاست‌گذاران و طراحان استراتژی کشور را با دادن اطلاعات لازم، کمک و یاری می‌دهند.

امروزه علاوه بر نقش مؤثر مؤلفه نظامی در سرنوشت جنگ، سایر مولفه‌های قدرت ملی از جمله عوامل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، عوامل ثابت و متغیر ژئوپلیتیکی و بسیاری دیگر از عوامل و متغیرهای موجود در محیط ملی و محیط بین‌الملل به ویژه فناوری پیشرفته نظامی، در کسب پیروزی نقش و اثر قابل توجه یافته و هر کدام به تنهایی و مجموعاً به صورت متعامل، از اهمیت روزافزونی برخوردار شده و جنبه راهبردی پیدا کرده‌اند. به‌طوری که تحلیل‌گران راهبردی به ویژه سیاستگذاران امور دفاعی و امنیتی کشورها، بدون در نظر گرفتن این عوامل در طرح‌های راهبرد دفاعی- امنیتی خود قادر به حفظ امنیت کشور و دفاع از منافع ملی و مقابله با تهدیدات، نخواهند بود.

اطلاعات راهبردی شامل موضوعات کلی بوده و در بُعد دفاعی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. خلاء چنین اطلاعاتی یا متناسب نبودن آن با اوضاع متحوّل محیط، می‌تواند ضربات جبران‌ناپذیری بر یک کشور وارد ساخته وآن کشور را از دست‌یابی به اهداف یا استفاده بهینه از منابع و فرصت‌های موجود باز دارد.

اگر با اندکی تسامح تعریف مرسوم از واژة استراتژی را بپذیریم که به‌کارگیری نیروی نظام برای نیل به اهداف ملی است، آن‌گاه اطلاعات راهبردی، طیف گسترده‌ای را شامل می‌گردد که عبارت است از مطالعه عواملی که در جریان به‌کارگیری کلیه نیروها برای نیل به اهداف ملّی تأثیرگذار می‌باشند. با توجه به این حقیقت که امروزه دیگر به‌کارگیری نیروی نظامی تنها تابع مسائل نظامی نیست و انگیزه‌های مختلفی وجود دارند که سبب به‌کارگیری یا ممانعت از به‌کارگیری نیروهای نظامی و چگونگی تأثیر آن‌ها در پیروزی یا شکست می‌شوند، اطلاعات راهبردی نیز دیگر تنها محدود به بعد نظامی نبوده و تحلیل‌گر استراتژی، لاجرم باید تمامی عوامل را در نظر بگیرد. بنابراین اطلاعات راهبردی دامنه گسترده‌ای پیدا کرده و عناصر نظامی، سیاسی (اعم از داخلی و خارجی)، اقتصادی، مسائل منطقه‌ای، حتی مسائلی هم‌چون جمعیت، مهاجرت و مسائل زیست محیطی و امثالهم را در بر می‌گیرد.

در واقع اطلاعات راهبردی اطلاعاتی است که محیط ملی و بین‌المللی دیگر کشورها را به ما می‌شناساند. بحث محیط ملی، شامل ارزیابی و تجزیه و تحلیل کلی کشور هدف در زمینه‌های ساسی، اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی، علمی، فناوری، جغرافیایی و نظامی به منظور شناخت نقاط قوت، نقاط ضعف، محدودیت منابع و فشارها و تهدیدات داخلی و خارجی و نهایتاً درک واقعیات مربوط به کشور مورد مطالعه می‌باشد. از آن‌جا که جنگ‌های نوین تنها مبارزه بین ارتش‌های دو طرف نبوده و هریک از طرفین از تمام عوامل طبیعی، انسانی، اقتصادی، سیاسی و نظامی خود که ممکن است برای از بین بردن طرف مقابل به کار برده شود، استفاده خواهند کرد، لذا ضروری است که شناخت کاملی از او به دست آمده و به ظرفیت و قدرت ملی، علی‌الخصوص ظرفیت و قدرت نظامی وی پی برد. تا بتوان برای مقابله با تهدیدات و جلوگیری از بروز جنگ، نقشه‌های دفاعی خود را با قبول کمترین میزان تخریب و آسیب‌پذیری طراحی نموده و از خود دفاع کنیم.

لازم به یادآوری است که اطلاعات راهبردی دارای ابعاد وسیع و اهداف گسترده‌ای بوده و مسائلی هم‌چون اقتصاد، سیاست، تحقیقات جامعه شناسی و مطالعات فناوری را در بر می‌گیرد. هدف از اطلاعات راهبردی ارائه تصویری بزرگ‌تر و پیش‌بینی‌های دامنه‌دارترِ مورد نیاز مقامات رده بالای کشور برای تنظیم برنامه‌های اتی‌شان می‌باشد. اطلاعات راهبردی همواره بخشی از امنیت ملی بوده و قدمت آن به اندازه قدمت خود ملت‌ها است. این اطلاعات از نظر سیاسی، ابزار حرفه دولت‌مردان محسوب شده و براساس نیاز مقامات به اطلاعاتِ قابل اطمینان و تایید شده در مورد جوامع دیگر، تهیه می‌گردد.

معنی و مفهوم برآورد اطلاعات راهبردی

برآورد اطلاعات راهبردی مجموعه دانستنی‌هایی است مربوط به وضعیت جغرافیایی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی- اجتماعی، علمی- فناوری، ترابری، ارتباطات و وضعیت نظامی یک یا چند کشور، که بر پایه آن‌ها، خط مشی و طرح‌های نظامی لازم برای تنظیم روابط خود با این کشورها تهیه می‌گردد.

پس از تهیه برآورد اطلاعات راهبردی از کشور یا کشورهای هدف، مرحله مقایسه و تجزیه و تحلیل قدرت دفاعی (توان ملی) فرا می‌رسد که باید با دقت و با استفاده از افراد با تجربه صورت گرفته و در آن کلیه عوامل مؤثر بر ظرفیت‌های جنگی کشور هدف مورد توجه قرار گیرد و در مقابل هر یک از توانمندی‌های او، تدابیر لازم اتخاذ گردد. این تدابیر راهبردی، راه‌کارهای عقلایی هستند که به منظور مقابله با قابلیت‌های زمینی، هوایی، دریایی، تبلیغاتی و روانی کشور هدف و در راستای خنثی‌سازی، کاهش و تعدیل خسارات ناشی از عملیات نظامی صورت می‌گیرد.

تهیه برآورد اطلاعات راهبردی فرایندی است شامل مراحل:

· تجزیه و تحلیل وضعیت جاری کشور هدف و روند این وضعیت‌ها به منظور تشخیص نقاط قوت و نقاط ضعف وی.

· تجزیه و تحلیل وضعیت‌های مذکور به منظور تشخیص قابلیت‌ها و آسیب‌پذیری کشور مزبور در مقایسه با قابلیت‌های خودی.

منظور از برآورد اطلاعات راهبردی

منظور اصلی از تهیه برآورد اطلاعات راهبردی عبارت است از: تشخیص قابلیت‌ها و ظرفیت‌های بالفعل و بالقوه، نیات و آسیب‌پذیری‌های کشور هدف برای مقایسه با قابلیت‌های خودی و فراهم ساختن اصولی برای تبیین سیاست‌های دفاعی- امنیتی و تنظیم استراتژی نظامی و ساختارهای نیروئی در رابطه با کشور مزبور.

هدف از تهیه برآورد اطلاعات راهبردی

فراهم ساختن مبانی برای تعیین سیاست‌های دفاعی- امنیتی، طرح‌ریزی راهبردهای نظامی، برنامه‌ریزی و بودجه‌بندی دفاعی و کنترل و ارزیابی مدیریت.

مسئولیت

طراحی و استقرار نظام اطلاعاتی و جمع‌آوری اطلاعات درباره وضعیت‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، علمی و جغرافیایی کشورها از وظایف بسیار خطیر و حساس بوده و مستلزم استفاده از کارشناسان با تجربه و با انگیزه در زمینه‌های یاد شده و برقراری ارتباط سیستماتیک و مستمر با سازمان‌ها و نهادهای ذی‌ربط می‌باشد.

انواع اطلاعات موردنیاز

اطلاعات موردنیاز در برآورد استراتژیک عبارتند از:

1) وضعیت جاری:

الف. وضعیت جغرافیایی.

ب. وضعیت اجتماعی و فرهنگی.

پ. وضعیت اقتصادی.

ت. وضعیت سیاسی.

ث. وضعیت حمل‌ونقل

ج. وضعیت علمی و فناوری

چ. وضعیت نظامی

2) روند وضعیت‌ها طی 5 تا 10 سال آینده:

الف. وضعیت جغرافیایی.

ب. وضعیت اجتماعی و فرهنگی.

پ. وضعیت اقتصادی.

ت. وضعیت سیاسی.

ث. وضعیت حمل‌ونقل

ج. وضعیت علمی و فناوری

چ. وضعیت نظامی