آیا آژانس این بار حسن نیت ایران را ارج خواهد نهاد؟

به گزارش پایداری ملی، ششمین دور گفت‌وگوهای ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی فردا (پنجشنبه) در تهران آغاز خواهد شد. 

در آخرین دور از مذاکرات ایران و آژانس در وین، علی‌اصغر سلطانیه، نماینده دائم ایران در آژانس، ریاست هیئت مذاکره کننده ایرانی را بر عهده داشت و «هرمان ناکارتس»، معاون مدیرکل آژانس در امور پادمان‌ها نیز هیئت آژانس را هدایت می‌کرد.

پیش از این، ایران و آژانس بهمن و اسفند سال 90 در تهران و اردیبهشت، خرداد و شهریور 91 در وین با یکدیگر بر سر تهیه مدالیته و چارچوبی برای حل و فصل موضوعات باقی‌مانده بر سر برنامه هسته‌ای ایران مذاکره کردند، اما هنوز به توافقی بر سر چگونگی حل و فصل موضوعات دست پیدا نکرده‌اند.

«یوکیا آمانو»، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اول خرداد سال جاری برای اولین بار در سفری یک روزه به تهران درباره درخواست‌های آژانس از ایران به ویژه اجازه بازدید و بازرسی بازرسان از سایت نظامی پارچین با مقامات کشورمان دیدار و گفت‌وگو کرد.

پس از دیدار مدیرکل آژانس با مقامات ایرانی، دور دیگری از مذاکرات اواخر خرداد ماه 91 برگزار شد.

ایران تاکید دارد موضوعات و سوالات آژانس درباره برنامه هسته‌ای باید در چارچوب یک برنامه عمل مشخص باشد تا پس از آنکه ایران به آنها پاسخ داد و ابهامات رفع شد، با ادعای برخی کشورها و ارایه اسناد ادعایی، موضوعاتی که قبلاً طرح و به آنها پاسخ داده شده است، مجدداً مطرح نشود.

ششمین دور از مذاکرات ایران و آژانس در حالی فردا آغاز می‌شود که ایران به عنوان عضو آژانس اصرار دارد مشابه مدالیته 2007 برای پایان دادن به آنچه از سوی آژانس مطالعات ادعایی نامیده می‌شود، تدوین و توافق شود. این در حالی است که آمریکا و برخی کشورهایی که مدعی دستیابی به اسنادی علیه برنامه هسته‌‌ای ایران هستند آژانس را به شدت از توافق بر سر یک مدالیته منع می‌کنند و عملاً تاکنون مانع حل و فصل مسایل بین ایران و آژانس شده‌اند.

تدوام رویکرد سیاسی از سوی غرب در ارتباط با برنامه هسته‌ای ایران

با نزدیک‌شدن به اواخر سال 2012 میلادی پرونده هسته‌ای ایران بار دیگر در نقطه کانونی مذاکرات با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از یک سو و گروه موسوم به 1+5 از سوی دیگر قرار گرفته است.

پس از نشستی که نمایندگان گروه 1+5 اول آذر با حضور مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا پیرامون پرونده هسته‌ای ایران در بروکسل ترتیب دادند، اعضای شورای حکام نیز نشست 2 روزه‌ای با موضوع اجرای موافقتنامه پادمان هسته‌ای و برنامه موسوم به برنامه عمل آژانس درباره ایمنی هسته‌ای برگزار کردند که همانند گذشته پرونده هسته‌ای ایران مهمترین دستور کار آن بود.

مدیر کل آژانس در این نشست همانند سخنان قبلی خود از عدم ‌احراز صلح‌آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌ای ایران سخن گفت و ایران نیز در بیانیه‌ای که منتشر کرد به 50 پرسش مطرح درباره موضوع هسته‌ای پاسخ فنی و حقوقی داد.

در بخشی از این بیانیه که از سوی سلطانیه، نماینده ایران در آژانس خطاب به 35 عضو شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرائت و تاکید شد که «در صورت حمله به ایران، این احتمال وجود دارد که ایران اقدام به اخراج ناظران آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یا حتی خروج از پیمان منع گسترش سلاح هسته‌ای مجبور کند».

بیرون از فضای آژانس و در ابعاد سیاسی رسانه‌های خارجی به نقل از منابع دیپلماتیک اعلام کرده‌اند که کشورهای 1+5 در حال فراهم‌کردن پیشنهاد برگزاری نشست دیگری با تهران در نیمه نخست دسامبر در استانبول هستند.

در وین با گذشت 2 هفته از گزارش مدیرکل آژانس درباره برنامه هسته‌ای ایران اوایل ماه جاری، نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مقر آژانس برگزار شد که در روز نخست یوکیا آمانو مدیرکل آژانس از آمادگی این سازمان برای توافق با ایران بر سر مدالیته جدید خبر داد.

آمانو در بندهای 6-4 گزارش جدید خود به این موضوع پرداخته بود که «هنوز یک مدالیته (رویکرد ساختاری) بین ایران و آژانس نهایی نشده است».

وی در همان آغاز نشست شورای حکام آژانس گفت که آژانس در پی توافق با ایران در مورد یک مدالیته برای حل و فصل موضوعات باقیمانده است.

آمانو در سخنان افتتاحیه خود گفت که زمان برای حل و فصل دیپلماتیک موضوع هسته‌‌ای ایران فرا رسیده است.

وی با اشاره به سفر هیئت از آژانس به تهران در روز  23 آذر ماه، درباره حل برنامه هسته‌ای ایران به شیوه‌ای دیپلماتیک ابراز امیدواری کرد و گفت که آژانس کاملاً متعهد به حل برنامه هسته‌ای ایران از طریق گفت‌وگو است. آمانو عنوان کرد که با وجود تلاش آژانس، پیشرفتی در راستای برطرف‌کردن نگرانی‌های مربوط به ابعاد نظامی برنامه هسته‌ای ایران حاصل نشده است.

آمانو بار دیگر تقاضای خود را برای دسترسی به سایت نظامی پارچین تکرار کرد و به تصاویر ماهواره‌ای استناد کرد که ایران پیش‌تر نیز آنها را غیر قابل استناد خوانده بود.

«رابرت وود»، نماینده آمریکا در آژانس نیز در این نشست با بیان اینکه ایران تا‌ ماه مارس (اواسط اسفند) فرصت دارد به شکل ملموس با تحقیقات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همکاری کند تهدید کرد که «در صورتی که این موضوع روی ندهد، واشنگتن خواستار ارائه پرونده ایران به شورای امنیت خواهد شد.»

چرا پارچین در اولویت آژانس قرار دارد؟

با پایان ماموریت محمد البرادعی، مدیرکل سابق آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در آذرماه سال1388، یوکیا آمانو ریاست سازمان را عهده‌دار شد.

از زمان ریاست آمانو بر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گزارش‌های متفاوتی در مورد فعالیت‌های هسته‌ای ایران انتشار یافته که محتوای این گزارش‌ها نشانگر مشی سیاسی مدیرکل آژانس است و برایند آن چیزی جز فشارهای بیشتر بر ایران نیست.

البرادعی مدیرکل سابق آژانس، در خاطرات خود فاش کرده که به چه صورت از سوی آمریکایی‌ها و برخی از کشورهای عربی تحت فشار بوده تا در مورد ایران گزارش‌های تند‌تری تهیه و منتشر کند. البرادعی در خاطرات خود مدعی شده که زیر بار فشارها نرفته و برابر آنها ایستادگی کرده، ولی بررسی عملکرد آمانو میزان ایستادگی وی مقابل فشارها را نشان می‌دهد.

مسئله‌ای که در کنار انتشار گزارش‌های سیاسی نشان از درخواست غیرقانونی آژانس از ایران دارد این است که براساس پیمان ان.پی.تی، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تنها مجاز به بازدید و بازرسی از تاسیسات هسته‌ای اعلام شده از سوی کشورهای عضو است.

این در حالی است که اساساً در سایت پارچین فعالیت هسته‌ای صورت نمی‌گیرد و ایران نیز این سایت را به آژانس برای بازرسی معرفی نکرده است.

با این حال آژانس از ایران انتظار دارد علاوه بر تعهدات خود در زمینه اجرای پیمان ان.‌پی.‌تی و پادمان مربوط به آن، به کارشناسان اعزامی از سوی آژانس اجازه دهد از سایر مراکز غیر مرتبط با فعالیت‌های هسته‌ای ایران بازدید داشته باشند و در این راستا ایران در سال 2005 برای نشان دادن حسن نیت خود و همکاری داوطلبانه اجازه بازرسی از منطقه نظامی پارچین را داده و پس از بازرسی‌های کارشناسان آژانس در گزارش البرادعی، مدیرکل وقت آژانس، به صراحت اعلام شد که هیچ فعالیت هسته‌ای در پارچین مشاهده نشده است.

ایران می‌گوید که آژانس مکانی را که برای بازرسی از پارچین در نظر گرفته اعلام نمی‌کند و آژانس هم می‌گوید، نمی‌تواند این اطلاعات را در اختیار ایران بگذارد. این در حالی است که در گزارش‌های آژانس از پارچین به عنوان سایتی نام برده شده که فعالیت‌های تسلیحاتی در آن انجام شده و ایران نیز به همین دلیل اجازه بازرسی را خارج از تعهدات خود می‌داند.

اما ایران از آژانس چه انتظاری دارد؟

ایران به دنبال توافقی رسمی است که حق آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای طرح پرسش‌ها را محدود کند. از سوی دیگر توافق نسبی ایران و آژانس بر سر طرح عملیاتی به منظور حل مسائل موجود نیز با اعمال تحریم های شورای امنیت از بین رفت.

نشست ایران و آژانس در حالی برگزار می‌شود که پس از گذشت 10 سال از آغاز موضوع هسته‌ای ایران و تلاش برخی کشورهای غربی و آمریکا برای جلوگیری از دستیابی ایران به امکانات هسته‌ای برای استفاده در امور صلح آمیز مثل تامین انرژی، مباحث صنعتی، پزشکی، کشاورزی و... اکنون ایران علاوه بر حضور در جمع کشورهای هسته‌ای توانسته است برای تامین نیاز خود غنی سازی 20 درصدی داشته و از آن استفاده می‌کند و خود را برای راه اندازی راکتور آب سنگین اراک زیر نظر بازرسان آژانس آماده می‌کند.

سطحی از توانمندی که به هیچ عنوان کشورهای غربی تصور نمی‌کردند که ایران بتواند به آن دست پیدا کند.

نگاهی به تاریخچه فعالیت‌های هسته‌ای ایران

ایران در سال 1958، به عضویت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (I.A.E.A) درآمد و در سال 1968، پیمان عدم تکثیر سلاح‌های هسته‌ای (N.P.T) را امضا کرد و در سال 1970، آن را در مجلس شورای ملی آن زمان به تصویب رساند.

استفاده از انرژی هسته‌ای در دوران محمدرضا شاه پهلوی مطرح شد و با ایجاد سازمان انرژی اتمی ایران آغاز پروژه راکتور اتمی بوشهر و مشارکت مالی ایران در طرح‌های فناوری سوخت اتمی فرانسه شروع شد.

برنامه ایران در سال 1974 این بود که در عرض بیست سال، چرخه کامل سوخت را بومی کرده و بیست و سه هزار مگاوات برق را از طریق 22 نیروگاه هسته‌ای تامین کند.

در سال 1353، سازمان انرژی اتمی ایران (A.F.O.I) تأسیس شد.

اولین راکتور تحقیقاتی ایران

آمریکا در سال 1967، اولین راکتور تحقیقاتی 5 مگاواتی آب سبک را به ایران فروخت و شرکت آمریکایی (AMF)، این راکتور را در دانشگاه تهران نصب و راه‌اندازی کرد.

در این راستا، راکتور 5 مگاواتی دانشگاه تهران در امیرآباد به وسیله آمریکای‌ها تاسیس شد.

در آوریل 2006 دانشمندان ایرانی موفق به تولید چرخه کامل سوخت هسته‌ای در مقیاس آزمایشگاهی شدند و ایران به کشورهای عضو باشگاه اتمی پیوست.