درآمدی بر بازدارندگی رسانه‌ای

منظور از بازدارندگی، رسیدن به وضعیتی است که اولاً نیروهای بیرونی مهاجم به دلیل ترس از توان پاسخگویی جبهۀ رسانه‌های داخلی یا ترس از اقدام مشابه و یا هزینۀ بالای تخاصم، از انجام هرگونه اقدام تهاجمی پرهیز کنند. ثانیاً هر تکانۀ نابهنگام به سرعت در فضای رسانه‌ای داخلی خنثی شده و این اقدام بتواند جلوی ناپایداری و کاهش تاب‌آوری جامعه شود. ثالثاً تضمین رعایت مسئولیت اجتماعی توسط رسانه‌های داخلی، باعث حفظ انسجام و دوری از تشویش و نگرانی جامعه شود. رابعاً حفظ شفافیت در فضای عمومی جامعه و ارزش گذاری بر افشاگری فساد، مانع از ایجاد حس بی اعتمادی در مخاطبان شود. خامساً جبهۀ رسانه های داخلی بتواند ضمن پرهیز از غفلت در اطلاع رسانی‌های حساس یا کتمان اخبار مهم، از چنان قدرتی برخوردار باشد که انعکاس هیچ رویدادی را به رسانه‌های مهاجم واگذار نکند. به عبارت دیگر، رهبری افکارعمومی و میدان‌داری فرایند اطلاع‌رسانی را در اختیار مهاجمان قرار ندهد. سادساً عملکرد حرفه‌ای و مطمئن رسانه‌های داخلی علاوه بر ایجاد اعتبار نزد مخاطبان، شرایطی را فراهم کند تا خطوط قرمز اطلاع‌رسانی به عقب رانده شده و مانع از سوءاستفادۀ مهاجمان برای انتشار روایت‌های نامطلوب در فضای داخلی شود. سابعاً نهادینه کردن مبارزه با اخبار دروغین و راستی آزمایی محتوای رسانه‌ای در کنار افزایش سواد رسانه ای کاربران به آرامش جامعه و افزایش اطمینان به عملکرد رسانه‌های داخلی منجر شود. ثامناً بزرگی اندازه و کافی بودن ابزارها و محتوای رسانه‌ای مورد نیاز جامعه بتواند مخاطبان را از مراجعه به رسانه‌های بیرونی بی‌نیاز کند. همچنین این اندازۀ بزرگ در کنار نوآوری و پیشرو بودن در ایجاد و بکارگیری فناوری‌های نو، مانع از خاموش شدن صدای رسانه‌های داخلی شود. تاسعاً امکان نظارت مخاطبان بر عملکرد رسانه‌ها بتواند جلوی انحراف و بی‌عملی آنها را در عرصه‌های اطلاع رسانی بگیرد.

براساس مدل تجربی که در شکل2 نمایش داده شده، بازدارندگی رسانه ای را می‌توان در 9 بُعد زیر خلاصه نمود:

موضوع حیاتی که باید بیش از پیش به آن پرداخته شود لزوم همگرایی رسانه‌ها و ایجاد اتاق مشترک کنترل و فرماندهی خط‌مشی رسانه‌های کشور جهت اتخاذ راهبردها و سیاست‌های اجرایی برای پیاده‌سازی هماهنگ فرایند اطلاع‌رسانی مطلوب در کشور و مهم‌تر از آن رسیدن به بازدارندگی است. بدین اعتبار در شرایطی که ترکیبی از تحریم‌های اقتصادی و جنگ‌های هیبریدی رسانه‌ای بر روی شناخت، تصمیم‌گیری و رفتار شهروندان ایرانی تأثیرگذار می‌گذارد و به طریق اولی، آرامش روانیِ بخش‌هایی از جامعه را مختل می‌کند؛ هدایت تخصصی این اتاق مشترک می‌تواند رفتار مطلوب رسانه‌ها را به گونه‌ای هدایت کند که موجب انتقال: اطمینان، اعتماد و اعتبار به تمامی سطوح جامعه شده و بازگشت به آرامش و تنظیم رفتارهای مطلوب شهروندان را تضمین نماید.

در همین راستا مشاهده می‌شود که جبهۀ نیروهای متخاصم در طول جنگ هیبریدی علیه ایران یک راهبرد مشترک را همواره دنبال کرده است. در این راهبرد تلاش می‌شود که در زمان‌های اوج‌گیری اعتراضات مردمی، یک رسانۀ جدید به میدان بیاید تا ضمن حفظ فشار بر جمهوری اسلامی، رسانه‌های معاند را برای تخریب روانی مخاطبان ایرانی تقویت کند. به عنوان مثال در جریان اعتراضات سال 1388 تلویزیون خبری BBC فارسی و در سال 1396 تلویزیون خبری ایران-اینترنشنال راه‌اندازی شد. یا ظهور کانال تلویزیونی manoto در آغاز دهۀ 1390 که پس از پایان مأموریت تهاجم فرهنگی Farsi1 اتفاق افتاد.

با آغاز سال 1400 همزمان با نزدیک شدن به ایام انتخابات سیزدهمین دورۀ ریاست جمهوری، یک پلتفرم گفتگوی صوتی به نام کلاب‌هاوس  در فضای مجازی ایران پا به عرصه گذاشت تا بتواند افکارعمومی کشور را شکل‌دهی و هدایت نماید. این درحالی است که در زمانۀ افول کارایی فنی و اجتماعی ابزارهایی مانند یاهو مسنجر و تالارهای گفتگوی اینترنتی، ظهور و گسترش این رسانه دور از انتظار بود. ازسوی دیگر، فیلتر نکردن کلاب‌هاوس (به رغم فیلتر کردن پیام‌رسان‌هایی مانند تلگرام در دوره‌های مشابه) آن را با استقبال نخبگان مواجه کرد. 

نکتۀ مهمی که در این بررسی وجود دارد، ظرفیت تهدیدزایی هر پدیدۀ فنی جدیدی است که به جامعۀ ایرانی معرفی می‌شود. نگاهی گذرا به سابقۀ پیدایش تلویزیون، ویدئو، تلویزیون‌های ماهواره‌ای، اینترنت، چت‌روم‌ها، بلوتوث، تلویزیون‌های خبری، فضای مجازی، رمز ارزها، پیام‌رسان‌ها و سایر پدیده‌های مشابه نشان می‌دهد که به دلیل فقدان پیش‌بینی و تدارکات لازم قبل از ورود فناوری‌های جدید به کشور، ضعف زیرساخت‌های فرهنگی و اجتماعی، ناتوانی در مدیریت عملیاتی پدیده‌های یاد شده و کنترل یا هدایت تأثیرات آنها؛ همواره آسیب‌های متعددی به بخش‌هایی از جامعه وارد شده است. 

علاوه بر آن، جبهۀ متخاصم غربی با شناخت این ضعف فرهنگی-مدیریتی، دائماً بر فرایند فوق استمرار می‌بخشد و بر روی تهدیدات جدیدی مانند اینترنت ماهواره‌ای برنامه‌ریزی می‌کند. این جبهه با تمرکز بر نقطه ضعف مذکور، دو مسیر فشار برای براندازی و پریشان کردن مردم از طریق عملیات رسانه‌ای را در موازات با تحریم‌های اقتصادی دنبال می‌کند تا ضربات جدی‌تری را بر نظام و جامعۀ ایرانی وارد کند. کما اینکه برخی سوء مدیریت‌ها و خطاهای آشکار رسانه‌های جریان اصلی در غفلت، کتمان و بی‌عملی نسبت به رویدادهای خبری و در نتیجه، سلب اعتماد بخش‌هایی از جامعۀ مخاطبان؛ بر شدت اینگونه آسیب‌ها افزوده است. 

چاره جویی برای افزایش توان جذب، اقناع و صیانت رسانه‌ای ازطریق همراهی با مخاطبان، کنترل و فرماندهی کامل فضای مجازی با استفاده از تجربیات روزآمد جهانی، تجمیع قدرت تهاجمی و مقابله به مثل با رسانه‌های مهاجم خارجی، مهم‌ترین راهکارهایی هستند که ضرورت دارد برای رسیدن به بازدارندگی رسانه‌ای به کار گرفته شوند. 

در خاتمه بایستی چند نکته اساسی را مجدداً خاطرنشان کرد:

1- لزوم تشکیل اتاق مشترک جنگ رسانه‌ای برای تحلیل اقدامات جبهۀ رسانه‌های مهاجم و ایجاد هماهنگی برای اتخاذ سیاست‌های همگرا در ابعاد پدافند رسانه‌ای

2- پیش‌بینی، آینده‌نگری و انجام تحقیقات مستمر بر روی پدیده‌های جدید رسانه‌ای مانند کلاب هاوس و اینترنت ماهواره‌ای برای پرهیز از غافلگیری، تقویت امکانات داخلی، فراهم کردن زیرساخت‌های کنترل و استفادۀ بهینه از فناوری های نوین ارتباطی و اطلاع رسانی

3-ایجاد نهادهای تخصصی مرجع برای داده‌کاوی فضای رسانه ای، مبارزه با اخبار جعلی، توسعۀ سواد رسانه‌ای و راستی آزمایی محتوای رسانه‌ها

4-تدوین سند ملی و برنامۀ جامع بازدارندگی رسانه‌ای به عنوان نیاز امروز کشور 

1.ایرتون، شریلین و جولی پوزیتی (1398). ترجمۀ جواد دلیری، اخبار جعلی و اطلاعات فریبکارانه، انتشارات ثانیه

2.اژدر، حسین (1391). جنگ اطلاعات، پایگاه پایداری ملی

http://paydarymelli.ir/fa/news/782/%D8%AC%D9%86%DA%AF-%D8%A7%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%B9%D8%A7%D8%AA 

Sanda Svetoka, (2016). Social Media as a Tool of Hybrid Warfare, NATO Strategic 

Communications, Center of Excellence

https://www.coronavirus.gov