«حشرات متحد»؛ تحقیق دارپا یا ساخت سلاح؟!

به گزارش پایداری ملی، دارپا (DARPA) یا «آژانس پروژه‌های تحقیقاتی پیشرفته دفاعی» بخشی از سازمان پنتاگون است که توسط آیزنهاور، رئیس جمهور اسبق آمریکا، در سال ۱۹۵۸ برای توسعه تکنولوژی‌های پیشرفته و تاثیرگذار بنیان گذاشته شد. در ابتدا نام آن ARPA  بود (همان عبارت، بدون کلمه Defence یا دفاع).

این نهاد زمانی به وجود آمد که اتحاد جماهیر شوروی، پروژه ماهواره‌‌های Sputnik را با موفقیت به انجام رساند. این پروژه شوروی شاید پیامی خاص برای آمریکا داشت: "یک تغییر اساسی در علوم دفاعی و تکنولوژی مورد استفاده برای آن لازم است.

این نهاد تحقیقاتی وزارت دفاع ایالات متحده هزینه هنگفتی را برای پروژه‌های گوناگون در زمینه‌های مختلف هزینه می‌کند و مجموع بودجه سالانه آن در سال 2018 نزدیک به 3.5 میلیارد دلار بوده است. دارپا در زمینه‌های مختلف رباتیک، پزشکی، اعضای مصنوعی، فضا و ... فعالیت دارد اما همانطور که گفته شد ماهیت آن نظامی است و جزء بدنه وزارت دفاع است و عمده پروژه‌های آن کارکردی نظامی دارند هرچند که در ظاهر مربوط به زمینه دیگری باشند که این امر باعث مناشقات فراوانی شده است. به عنوان مثال بسیاری از دانشمندان بر این باورند که گیاهان ژنتیکی می‌توانند مصداق ساخت سلاح بیولوژیک باشد.

از جمله پروژه‌های اخیر دارپا که اظهارنظرهای متفاوت و متناقضی را به دنبال داشته است پروژه حشرات متحد است که سال 2016 کلید خورده است. این پروژه به بیان آنها برای حفاظت از منابع غذایی و امنیت غذایی در برابر قحطی، خشکسالی، امراض گیاهی و بیوتروریسم انجام می‌‌شود. این کار با استفاده از حشرات برای اصلاح ژنتیکی گیاهان انجام می‌شود و طی آن گیاهان در برابر شرایط مذکور محافظت می‌شوند. به بیان روشن‌تر ویروس‌هایی توسط حشرات به ساقه گیاهان سرایت می‌کند که آنها را در برابر آفت‌های ذکرشده محافظت می‌کند. در این خصوص بلیک بکستین رئیس این پروژه بیان می‌کند که امنیت غذایی ما همان امنیت ملی ماست و هدف دیگری جز این را در این پروژه دنبال نمی‌کنیم.

او می‌گوید وقتی شما پروژه‌ای اینچنین با اهمیت و راجع به آینده را دنبال می‌کنید طبیعی است که نگرانی‌هایی را به دنبال داشته باشد اما چیزی که ما دنبال می‌کنیم فقط جنبه مثبت این فناوری برای تامین امنیت غذایی آمریکاست.

او اضافه می‌کند که دارپا به خاطر نسل‌های آینده هرگز از تکنولوژی‌های اسپری کردن و پاشیدن استفاده نخواهد کرد. ما همواره به دنبال راه‌های جدیدی هستیم که به راحتی برای مقابله با طیف وسیعی از تهدیدات قابل استفاده باشد. وی اظهار می‌دارد که این پروژه که از سال 2016 آغاز شده هنوز در ابتدای راه قرار دارد و تازه به نقطه عطف اول خود دست یافته است.

وزارت خارجه ایالات متحده نیز اعلام کرد که این پروژه برای مقاصد صلح‌آمیز است و وزارت کشاورزی نیز گفت که این کار توسط محققان این بخش انجام می‌شود و در آزمایشگاه‌ها کنترل شده است. اما گروهی از محققان به رهبری ریچارد گای ریورز در گزارشی که در واشنتگتن‌پست به چاپ رسیده است بر این باورند که این فقط صورت ظاهری قضیه است و پروژه حشرات متحد دقیقا همان چیزی نیست که دارپا می‌گوید بلکه دارپا به طور بالقوه حشرات را برای یک کلاس جدید از سلاح‌های بیولوژیک به کار گرفته است. این محققان می‌گویند توجیهات دارپا به خوبی روشن نیست به عنوان مثال چرا از حشرات استفاده می‌کنند؟ چرا به جای حشرات از سیستم‌های اسپری کردن استفاده نمی‌کنند.

درباره این چالش سیلیا ووئنکی نویسنده و استاد حقوق بین‌الملل دانشگاه فرایبورگ آلمان به واشنگتن‌پست گفت که استفاده از حشرات ناقل برای گسترش یک عامل بیماری یک سلاح زیستی کلاسیک است.  در این گزارش محققان آلمانی و فرانسوی خواستار شفاف‌سازی دارپا درباره صلح‌آمیز بودن ماهیت این پروژه شده‌اند. این محققان استدلال می‌کنند هنگامی که شما ویروسی را توسط حشرات پراکنده می‌کنید تصور اینکه چطور می‌توانید آن را کنترل کنید بسیار دشوار است.

در‌این‌باره گای ریورز محقق زیست‌شناسی تکاملی انستیتو ماکس پلانک در آلمان می‌گوید شما در واقع فقط یک ویروس قابل انتقال و انتشار را آزاد کرده‌اید، یک بیماری را آزاد کرده‌اید، بنابراین ایالات متحده بهتر است که تلاش برای تسلیحات بیولوژیک را کنار بگذارد و قانون بین‌المللی منع این تسلیحات را که سال 1975 وضع شده است محترم بشمارد. ریورز بر این باور است که این تکنولوژی بیشتر شبیه یک سلاح است؛ سلاحی برا از بین بردن گیاهان تا ابزاری برای اصلاح کشاورزی! او همچنین هشدار می‌دهد که این فناوری ممکن است کشورهای دیگر را به توسعه این تکنولوژی ترغیب کند.

دکتر دیوید رلمن استاد پزشکی و میکروب شناسی دانشگاه استانفورد می‌گوید که این پروژه می‌تواند به یک ترس طولانی‌مدت در میان کشورهای جهان تبدیل شود. ترس از دشمنی که می‌تواند محصولات کشاورزی آنها را از بین ببرد. در همین زمینه تد کویکن محقق ارشد پژوهشی دانشگاه کارولینای شمالی می‌گوید که او فکر نمی‌کند که ارتش قصد حمله به کشورهای دیگر با استفاده از حشرات را داشته باشد اما اینکه دارپا تامین‌کننده مالی چنین پروژه‌ای باشد جالب به نظر نمی‌رسد. همچنین تام اینگلسبی استاد بهداشت و مهندسی محیط زیست دانشگاه جان هاپکینز می‌گوید این تکنولوژی به طور خاص برای حفاظت از محصولات کشاورزی توسعه داده شده است اما تصدیق کرد که می‌تواند مورد سوء‌استفاده قرار بگیرد.

برنامه اتحاد با حشرات یا حشرات متحد یک برنامه مقیاس‌پذیر، قابل اجرا و قابل تعمیم در برابر تهدیدات بالقوه طبیعی و یا مهندسی‌شده در رابطه با تامین مواد غذایی و به طور کلی سیستم کشاورزی و غذایی ایالات متحده است. از آنجایی که امنیت ملی به سرعت می‌تواند توسط حوادثی مانند بیماری‌ها و آفتها، خشکسالی، سیل، یخبندان و یا دیگر مخاطراتی که توسط کشورها ایجاد می‌شود تحت تاثیر قرار بگیرد پروژه حشرات متحد در جستجوی کاهش اثرات این حوادث از طریق مداخلات و درمان‌های هدفمند است.

این تکنولوژی جایگزینی فوری و مطمئن برای روش‌های قبلی مانند استفاده از آفت‌کش‌ها، پرورش گلخانه‌ای و قرنطینه کردن محصولات است که اغلب ناکارآمد بوده‌اند، می‌باشد. برای راه‌اندازی چنین اقدام مقابله‌ای تیم تحقیقاتی اتحاد حشرات دو مرحله را برای انتقال ژن‌های اصلاح شده طی می‌کنند، مرحله اول آماده کردن حشرات حامل و مرحله دوم تهیه ویروس گیاهی که باید انتقال یابد. از زمان آغاز این برنامه تیم تحقیقاتی که متشکل از متخصصان زیست‌شناسی مولکولی، ژنتیک و سلولی هستند دانش پایه را در زمینه ویرایش ژن گیاهان فراهم کرده‌اند و پروژه همچنان ادامه خواهد یافت. دارپا ادعا می‌کند که تمام این تحقیقات در کمال امنیت بیولوژیک و در درون آزمایشگاه‌های بسته انجام می‌شود. محققان دارپا گزارش واشنتگتن‌پست را به کلی انکار کرده و آن را به یک داستان تخیلی تشبیه کرده‌اند که نوشته است پنتاگون در حال آماده کردن ارتش حشرات است و به شدت از آن انتقاد کرده‌اند که به یک ترس بیخودی و ساختگی دامن می‌زند.

به هر حال این اولین بار نیست که برنامه‌های دارپا چنین مناقشاتی را به دنبال داشته است. بسیاری از پروژه‌های قبلی آنها نیز که در حوزه‌های روباتیک و یا فضایی آنها شبهه‌برانگیز بوده است بنابراین جامعه جهانی کاملا محق است که خواستار شفاف‌سازی برنامه‌ها و پروژه‌هایی باشد که پنتاگون در لفافه تحقیقات علمی آنها را دنبال می‌کند.